ابن باطیش، اسماعیل بن هبةالله

ابن باطیش
نام کامل	ابن باطیش‌، عمادالدین ابوالمجد، اسماعیل بن هبةالله بن سعید موصلى
نام‌های دیگر	ابومحمد اسماعیل بن ابی‌البرکات بن ابی‌الرضا،اسماعیل بن هبةالله بن سعید
نام پدر	هبةالله
ولادت	575ق
محل تولد	موصل، عراق
محل زندگی	موصل، بغداد
رحلت	655ق‌‌
دین	اسلام
مذهب	شافعی
اطلاعات علمی
مشایخ	جمال‌الدین ابوالفرج بن جوزی‌، ابن سکینه، کندی،عبدالقادر حافظ
شاگردان	دمیاطى‌،ابن توزی
برخی آثار	المغني في لغات المهذب و رجاله، التمییز و الفصل بین المتفق في الخط و النقط و الشکل‌

ابن باطیش‌، عمادالدین ابوالمجد، اسماعیل بن هبةالله بن سعید موصلى (575 - 655ق‌‌)، فقیه و محدث شافعى‌.

کنیه، نام پدر و جد

مورخان، کنیه و نام پدر و جد وی را به اختلاف یاد کرده‌اند. ابن فوطى یک بار وی را ابومحمد اسماعیل بن ابی‌البرکات بن ابی‌الرضا و بار دیگر اسماعیل بن هبةالله بن سعید نام برده است و یونینى نام پدر وی را عبدالله و اسنوی نام جد وی را سعد آورده است‌.

زادگاه، محل تحصیل

ابن باطیش در موصل زاده شد، برای تحصیل به بغداد رفت و در نظامیه آن شهر، ادبیات‌، اصول‌، فقه شافعى و نیز فقه دیگر مذاهب را آموخت‌.

مشایخ

وی در بغداد از جمال‌الدین ابوالفرج بن جوزی‌، ابن سکینه و دیگران‌، در حلب از حنبل، در دمشق از کندی و در حران از عبدالقادر حافظ استماع حدیث کرد.

مشاغل، محل وفات

ابن باطیش پس از بازگشت به موصل در مدرسه بدریه به عنوان معید (کسى که درس استاد را برای طالبان علم تکرار مى‌کرد) به کار پرداخت و اداره کتابخانه آن را نیز به عهده گرفت. چندی نیز در نوریه حلب به تدریس مشغول شد و سرانجام در همانجا درگذشت. ابن فوطى تاریخ وفات او را 640ق نوشته است‌.

جایگاه علمی

وی از بزرگان علما و محدثین شافعى و در علم حدیث و رجال استاد بود و از سایر علوم زمان خود نیز بهره داشت‌.

شاگردان

گروهى چون دمیاطى‌، ابن توزی و دیگران از او روایت کرده‌اند.

آثار

1. المغني في لغات المهذب و رجاله، یا المغني في غریب المهذب. به گفته زرکلى نسخه‌ای خطى از این کتاب‌، مورخ 618ق‌، در کشور سعودی موجود است؛
2. التمییز و الفصل بین المتفق في الخط و النقط و الشکل‌، نسخه خطى مجلد چهارم این کتاب که در 765ق‌/1363م در 122 برگ با خط زیبایى نوشته شده‌، در مکتبة الأزهریة موجود است و به نقل زرکلى‌، عبدالحفیظ منصور در تونس آن را آماده چاپ و نشر کرده است و نسخه خطى مجلد پنجم آن که شاید به خط خود مؤلف در 635ق‌/1237م در حلب نوشته شده باشد، در کتابخانه العبدلیة الصادقیة تونس موجود است؛
3. طبقات الشافعیة؛
4. مشتبه النسبة؛
5. کشف المهمات في شرح الأبیات.

وی کتاب اخیر را به اتابک طغرل‌بک تقدیم داشته است. کتاب‌های دیگری چون «مزیل‌الشبهات في إثبات الکرامات» و «تاریخ الموصل» را نیز به او نسبت داده‌اند که از آنها اثری در دست نیست‌.

ابن باطیش طبع شعر نیز داشت و نمونه‌هایى از شعر او در منابع نقل شده است.

منابع مقاله

مقیمی، قهار، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.

وابسته‌ها

التمييز و الفصل بين المتفق في الخط و النقط و الشکل