سام نامه: تفاوت میان نسخه‌ها

اين اثر منظومه‌ای مشتمل بر داستاني حماسى و عشقى از سرگذشت سام نريمان پهلوان داستانى سيستان و دلاوری‌ها، ماجراجوی‌ها و عشق‌بازی‌های او در خاورزمین است. این اثر که منظومه مفصلى با بحر شعری متقارب است بيشتر عشقى قهرمانى است يعنى منظومة عاشقانه‌ای كه مدار كارها در آن بر شجاعت‌هاى قهرمان داستان نهاده شده است. <ref >‏ صفا، ذبیح‌الله، ج‏3، ص 328</ref>

هویت نویسنده این اثر و تاریخ‌نگارش از نظر پژوهشگران خارجی و ایرانی حوزه ادبیات و تاریخ‌ادبیات فارسی مورد اختلاف است. برخی آن را منتسب به خواجوی کرمانی شاعر نامی قرن هفتم و هشتم هجری دانسته و برخی دیگر این انتساب تردید کرده و یا آن را نفی نموده‌اند. <ref > مقدمه ص بیست- بیست و پنج  </ref> در مورد مذهب نویسنده نیز تنها حدس زده شده است که وی مسلمان بوده؛ چراکه نویسنده در هیچ جای اثر اشاره به مذهب خود نکرده و هیچ نشانه‌ای که دلالت بر مذهب او بنماید از خود برجای نگذاشته است. <ref > رک: همان، ص  سی و پنج</ref>

محقق اثر با ایراد دلایلی مختلف صحت انتساب سام نامه به [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] را به چالش کشیده است<ref > رک: همان، ص بیست و پنج – سی و چهار </ref> وی بر این باور است اثر موردبحث از آمیختن همای همایون خواجو با داستان‌های فرعی دیگر که به‌احتمال زیاد از قرن دهم به بعد روی داده ساخته شده است. وی بر اساس دلایلی سروده‌های اثر را از یک شاعر ندانسته؛ بلکه آن‌ها را متعلق به ادبیات عامیانه رایج میان مردم قلمداد نموده که توسط برخی نقالان و به فراخور توان و ذوق آن‌ها بخشی از آن منظوم و به داستان افزوده شده است. <ref > رک: همان، ص سی و چهار – سی و پنج</ref>

این اثر باتوجه‌به تعریفی که دایره‌المعارف‌ها و کتاب‌هایی که به تعریف حماسه پرداخته و ویژگی‌هایی برای آن ذکر کرده تنها از ارزش پهلوانی و افسانه‌ای برخوردار بوده و فاقد ارزش ملی است به همین دلیل در میان حماسه‌های ملی جای نگرفته است. این اثر از جهت سبک در مقایسه با شاهنامه در درجه سوم قرار دارد و پس از آثاری مانند گرشاسب نامه و کوش‌نامه است. این اثر ساختار منسجمی نداشته و  مشتمل بر داستان‌های فرعی بی‌شماری با موضوعات مختلف و حوادث گوناگون در کنار یکدیگر است که ماجرای عشق سام به پری‌دخت همچون رشته‌ای آن‌ها را گرد هم آورده است. این اثر بیش از آنکه اثر حماسی باشد به یک اثر رمانسی نزدیک است که بر اساس عشق سام و پری‌دخت شکل‌گرفته است. <ref > رک: همان، ص سی و شش– ص سی و نه</ref>

ارزش‌های ادبی و هنری که در توصیف‌ها، تشبیه‌ها، استعاره‌ها و اغراق‌ها و سایر صنایع ادبی آن نهفته است ویژگی این اثر است. همچنین برخورداری این اثر از واژه‌های کهن که در هیچ یک از فرهنگ‌های فارسی نیامده نشان از اصالت آن است و از آن منبعی شایسته توجه فرهنگ‌نویسان ساخته است. <ref > پیشگفتار، ص  هفده- هجده </ref>

محقق به‌عنوان رساله دکتری<ref > رک: همان، هجده </ref> باتکیه‌بر دو نسخه اصلی که شباهت زیادی با هم دارند و با کمک از سه نسخه دیگر به‌عنوان نسخه‌های فرعی تصحیح نموده است. وی با استخراج ابیات کتاب همای و همایون از درون سام نامه پرداخته و ابیاتی که عینا وارد سام نامه شده تصحیح کرده و با علامت ستاره در متن مشخص کرده است. همچنین ابیات سام نامه را با اتکا بر پنج نسخه یاد شده بازنویسی کرده است. وی با مقایسه ابیات دو نسخه  بهترین را برگزیده و در متن آورده و دیگری را در پانویس ذکر کرده است. در مواردی که ابیات تنها در یک نسخه آمده در پاورقی توضیح داده است. افتادگی‌ها و موارد ناخوانا در متن را با کمک حدس و گمان رفع کرده و در میان علامت]  [ قرار داده در غیر این صورت جای خالی را نقطه‌چین گذاشته است. وی همچنین به موارد اختلاف نسخه‌ها در پاورقی اشاره کرده است. <ref > مقدمه، ص پنجاه و پنج – پنجاه و شش </ref>