الحث على حفظ العلم و ذكر كبار الحفاظ (تحقیق فؤاد عبدالمنعم)

الحث على حفظ العلم و ذكر كبار الحفاظ
پدیدآوران	ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) عبدالمنعم‌، فؤاد (محقق)
ناشر	مؤسسة شباب الجامعة
مکان نشر	مصر - اسکندریه
سال نشر	1993م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف2ح3 81 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الحث علی حفظ العلم و ذكر كبار الحفاظ، اثر ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن جوزى (597-508ق)، عالم بغدادی قرن ششم هجری است که در دانش‌های گوناگون زمانه خود چیره‌دست بوده است. ابن جوزی به مباحثی در «تشویق خواننده به حفظ روایات، ویژگی حافظان حدیث، داروهای تقویت حافظه، راه تثبیت حفظ روایات، هنگامه‌های تکرار محفوظات، اولویت‌بندی حفظ منقولات و معرفی هفتادونه نفر از حافظان برجسته» می‌پردازد. فؤاد عبدالمنعم پژوهش این اثر را انجام داده است.

فؤاد در الحث علی حفظ العلم و ذكر كبار الحفاظ ، به برخی از آثاری که نام این کتاب در آن‌ها آمده است و بیانگر نسبت آن به ابن جوزی است، اشاره می‎کند؛ عالمانی مانند ابن رجب در ذیل «طبقات الحنابلة»، اسماعیل بغدادی در «هدية العارفين»، سخاوی در «الإعلان بالتوبيخ لمن ذم التاريخ» و عبدالحمید علوجی در «مؤلفات ابن جوزی» در این شمارند‏.

فؤاد در این کتاب، تخریج آیه‌ها، حدیث‌ها و شواهد را انجام داده است و برای شناسایی حافظان متن از منابع اصلی بهره برده است. او برای اثبات نسبت این کتاب به ابن جوزی از نوشتجات دیگر او مانند «المنتظم»، «مناقب الإمام أحمد بن حنبل» و «صيد الخاطر» بهره جسته است. فؤاد برای تهیه این کتاب، امانت علمی را رعایت نموده است و در آن تصرفی انجام نداده است؛ بدین‌گونه که چیزی را بر متن نیفزوده و از آن نکاسته است. او متن کتاب را با قاعده‌های امروزی نگارش، ویرایش کرده است‏.

فؤاد این کتاب را از روی بخشی از نسخه خطی کتابی با نام «كتاب السياق لتاريخ نيسابور» اثر ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل فارسی (درگذشته 529ق) برداشت کرده است که «الحث علی حفظ...» در میان صفحه‌های 176 تا 191 آن گنجانده شده است. این نسخه خطی در کتابخانه «کوبریلی زاده» در شهر استانبول جای دارد‏.

درباره اهتمام ابن جوزی به ترغیب بر حفظ حدیث گفته‌اند که این ترغیب دو نکته اسـاسی را دربـاره «حدیث‌شناسی» در اسلام پیشنهاد‌ می‌‌کند‌. نکته نخست در باب اهمیت شفاهی‌ بودن حدیث است. در نظر ابن‌ جوزی‌، همچون‌ [دیـگر] مـحدّثان مـسلمانان، برروی‌هم، این شفاهی ‌بودن، چیزی بیشتر از فرصتی برای‌ نـمایش‌ قوّت‌ حافظه بود (هرچند بی‌شک چنین هم بود)؛ زیرا تصوّر می‌شد که‌ نفس‌ وثاقت حـدیث، بـه نـقل شفاهی مستمر وابسته است. صرف نقل مکتوب (و مکتوباتی که به دست ما رسیده است، به طریق اولی) نـمی‌تـوانست‌ از چنین اعتباری برخوردار باشد‌. نـکته دوم، درباره خلأ بعدی نقل شفاهی حدیث است. ابن جوزی یک احیاگر بود؛ درست به سبب آنکه کار روزگار او بسیار‌ بر کتابت تکیه داشـت، او بـرانگیخته شد تا بار دیگر بـر ارزش حـفظ و به‌یاد‌سپاری تأکید کند. این خلأ را پیش‌تر می‌توان در اولین حدیث‌هایی دید که کاربرد‌ اصطلاح‌ شفاهی «حَدَّثَ» را برای نقل مکتوب جایز شـمرده بـودند؛ مانند حدیثی که ابـن حـنبل از منصور بن المعتمد (م. 132) نقل کرده است که: «اگر به تو بـنویسم، بـه تو گـفته‌ام»‏.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. کوک، مایکل، «مخالفان نگارش حدیث در صدر اسلام (بخش نخست)»، علوم حدیث، تابستان 1377، شماره 8:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1395