المدخل لعلم تفسير كتاب الله تعالی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ابن قتيبه' به 'ابن قتيبه ')
    جز (جایگزینی متن - ' '''' به ''''')
     
    (۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR11153J1.jpg|بندانگشتی|المدخل لعلم تفسیر کتاب الله تعالی]]
    | تصویر =NUR11153J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =المدخل لعلم تفسیر کتاب الله تعالی
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =
    |-
    | پدیدآوران =  
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|المدخل لعلم تفسیر کتاب الله تعالی
    [[حدادی، احمد بن محمد]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[حدادی، احمد بن محمد]] (نويسنده)


    [[داوودی، صفوان عدنان]] (محقق)
    [[داوودی، صفوان عدنان]] (محقق)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏91‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏4‎‏م‎‏4
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    تفسیر - فن
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏91‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏4‎‏م‎‏4
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|تفسیر - فن


    قرآن - مسایل ادبی
    قرآن - مسایل ادبی
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    دار القلم
    |data-type='publisher'|دار القلم
    | مکان نشر =دمشق - سوریه
    |-
    | سال نشر = 1408 ق یا 1988 م
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|دمشق - سوریه
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1408 هـ.ق یا 1988 م
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE11153AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11153AUTOMATIONCODE
    == معرفى اجمالى ==
    | چاپ =1
     
    | تعداد جلد =1
     
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =11153
    '''المدخل لعلم تفسير كتاب الله تعالى'''، از آثار ابومنصور احمد بن محمد بن احمد سمرقندى، معروف به حدادى (متوفاى بعد از سال 400ق) است كه آن را استاد صفوان عدنان داوودى بر اساس نسخه‌اى منحصربه‌فرد، تصحيح و همراه با مقدمه‌اى عالمانه منتشر ساخته است.
    | کتابخوان همراه نور =11153
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}
    '''المدخل لعلم تفسير كتاب الله تعالى'''، از آثار [[حدادی، احمد بن محمد|احمد بن محمد بن احمد سمرقندى]]، معروف به [[حدادی، احمد بن محمد|حدادى]] (متوفاى بعد از سال 400ق) است كه آن را استاد [[داوودی، صفوان عدنان|صفوان عدنان داوودى]] بر اساس نسخه‌اى منحصربه‌فرد، تصحيح و همراه با مقدمه‌اى عالمانه منتشر ساخته است.


    در اين اثر، كه به زبان عربى و براى نقادى ادبى اعتراضات و شبهات در مورد زبان و ادبيات قرآن كريم نوشته شده، به برخى از پرسش‌ها در مورد ابعاد نحوى و بلاغى اين كتاب آسمانى پاسخ علمى و مستند ارائه شده است.
    در اين اثر، كه به زبان عربى و براى نقادى ادبى اعتراضات و شبهات در مورد زبان و ادبيات قرآن كريم نوشته شده، به برخى از پرسش‌ها در مورد ابعاد نحوى و بلاغى اين كتاب آسمانى پاسخ علمى و مستند ارائه شده است.


    == ساختار ==
    ==ساختار==
     
    اثر حاضر از مقدمه مصحح و نویسنده و متن اصلى كتاب (شامل ده‌ها باب)، تشكيل شده است. به نظر مى‌رسد مطالب اين كتاب چندان كه بايد و شايد منظم و منسجم نيست و نویسنده، روشن نكرده است كه مباحثش را چگونه و بر چه اساسى دسته‌بندى كرده است. البته همين مقدار مى‌توان گفت كه نویسنده كتابش را بعد از مقدمه، با اين مطلب آغاز كرده است كه در سوره حمد هشت باب جمع شده است: 1. مبتدا و خبر؛ 2. آنچه بعد از قول آمده؛ 3. منصوب شدن اسم بنا بر مصدريت؛ 4. عدول از مخاطب به غايب؛ 5. عدول از غايب به مخاطب؛ 6. باب حذف مضاف و قرار دادن مضاف‌اليه به‌جاى آن؛ 7. داخل كردن «لا» به‌صورت صله؛ 8. بدل و مبدل‌منه.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/53 متن كتاب، ص53]</ref>
     
    اثر حاضر از مقدمه مصحح و نويسنده و متن اصلى كتاب (شامل ده‌ها باب)، تشكيل شده است. به نظر مى‌رسد مطالب اين كتاب چندان كه بايد و شايد منظم و منسجم نيست و نويسنده، روشن نكرده است كه مباحثش را چگونه و بر چه اساسى دسته‌بندى كرده است. البته همين مقدار مى‌توان گفت كه نويسنده كتابش را بعد از مقدمه، با اين مطلب آغاز كرده است كه در سوره حمد هشت باب جمع شده است: 1. مبتدا و خبر؛ 2. آنچه بعد از قول آمده؛ 3. منصوب شدن اسم بنا بر مصدريت؛ 4. عدول از مخاطب به غايب؛ 5. عدول از غايب به مخاطب؛ 6. باب حذف مضاف و قرار دادن مضاف‌اليه به‌جاى آن؛ 7. داخل كردن «لا» به‌صورت صله؛ 8. بدل و مبدل‌منه <ref>متن كتاب، ص 53</ref>.
     
    او بعد از اين، به بحث از اين موارد در سوره حمد و نيز در جاهاى ديگر قرآن كريم پرداخته است. مصحح در مورد تأثير دانشمندان ديگر بر نويسنده يادآور شده است كه ايشان در اين كتاب تحت تأثير [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتيبه]] ، نويسنده «تأويل مشكل القرآن» و ابن فارس قرار گرفته است. زبان و ادبيات مقدمه مصحح اين اثر و همچنين مقدمه و متن اصلى كتاب، عربى و رسا و متناسب با اصطلاحات رايج در علوم ادبى است.


    مصحح از منابع قابل توجهى (230 كتاب عربى) از آثار مهمّ انديشمندان قديم و جديد براى توليد اثر حاضر بهره برده است. شيوه نويسنده در اين اثر، آموزشى - پژوهشى است و در آن كوشيده است شبهات ادبى و بلاغى مطرح‌شده در باب كلمات و تركيبات قرآن كريم را پاسخ دهد.
    او بعد از اين، به بحث از اين موارد در سوره حمد و نيز در جاهاى ديگر قرآن كريم پرداخته است. مصحح در مورد تأثير دانشمندان ديگر بر نویسنده يادآور شده است كه ايشان در اين كتاب تحت تأثير [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتيبه]]، نویسنده «تأويل مشكل القرآن» و ابن فارس قرار گرفته است. زبان و ادبيات مقدمه مصحح اين اثر و همچنين مقدمه و متن اصلى كتاب، عربى و رسا و متناسب با اصطلاحات رايج در علوم ادبى است.


    == گزارش محتوا ==
    مصحح از منابع قابل توجهى (230 كتاب عربى) از آثار مهمّ انديشمندان قديم و جديد براى تولید اثر حاضر بهره برده است. شيوه نویسنده در اين اثر، آموزشى - پژوهشى است و در آن كوشيده است شبهات ادبى و بلاغى مطرح‌شده در باب كلمات و تركيبات قرآن كريم را پاسخ دهد.


    ==گزارش محتوا==
    درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:


    در باره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
    #نویسنده، در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارشش را معين نكرده است، تأكيد كرده است كه چون از نگارش كتاب «المُوضِح لعلم القرآن» فراغت حاصل كردم، كتاب حاضر را براى فرزندم «محمد نعمت‌الله» نوشتم و به‌عنوان هديه به او و همه مسلمانان تقديم كردم تا مقدمه‌اى براى ورود به دانش تفسير قرآن كريم باشد و موارد غامض آن را روشن سازد و طعن و نقدهاى ملحدان و خدشه‌كنندگان در كتاب خدا را ردّ كند؛ زيرا آنان از لطائف و فصاحت زبان قرآن و موارد ذيل آگاه نيستند: روش‌هاى حذف و اختصار، ايجاز و تكرار، تقديم و تأخير، اطاله و تقصير، ذكر تثنيه با لفظ جمع و ذكر جمع با لفظ تثنيه و مذكر با لفظ مؤنث و مؤنث با لفظ مذكر، حذف مضاف و قرار دادن مضاف‌اليه در جاى آن، حذف جواب از شرط و قسم، قرار دادن برخى از حروف در جاى برخى ديگر و.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/51 مقدمه كتاب، ص51 - 52]</ref>
     
    #نویسنده در مورد آوردن تثنيه به معناى جمع، چنين آورده است: اگر درباره اين آيه:''' «وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فيها...»'''.<ref>بقره / 72</ref>، سؤال شود: آيا مگر نه در تفسير آمده كه دو تا پسرعمو اقدام كردند و پسرعموى خودشان به نام عاميل را كشتند؛ پس چرا آنان را با لفظ جمع مورد خطاب قرار داده است؟! جواب اين است كه برخى از نحويان گفته‌اند: دو و بالاترش جمع است... و برخى ديگر گفته‌اند: اين استعاره كلام عرب است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/280 همان، ص280]</ref>
    #نويسنده، در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارشش را معين نكرده است، تأكيد كرده است كه چون از نگارش كتاب «المُوضِح لعلم القرآن» فراغت حاصل كردم، كتاب حاضر را براى فرزندم «محمد نعمت‌الله» نوشتم و به‌عنوان هديه به او و همه مسلمانان تقديم كردم تا مقدمه‌اى براى ورود به دانش تفسير قرآن كريم باشد و موارد غامض آن را روشن سازد و طعن و نقدهاى ملحدان و خدشه‌كنندگان در كتاب خدا را ردّ كند؛ زيرا آنان از لطائف و فصاحت زبان قرآن و موارد ذيل آگاه نيستند: روش‌هاى حذف و اختصار، ايجاز و تكرار، تقديم و تأخير، اطاله و تقصير، ذكر تثنيه با لفظ جمع و ذكر جمع با لفظ تثنيه و مذكر با لفظ مؤنث و مؤنث با لفظ مذكر، حذف مضاف و قرار دادن مضاف‌اليه در جاى آن، حذف جواب از شرط و قسم، قرار دادن برخى از حروف در جاى برخى ديگر و... <ref>مقدمه كتاب، ص 51 - 52</ref>.
    #نویسنده، يادآور شده است كه گاهى در قرآن كريم امر آمده، ولى معنايش خبر يا شرط است مانند اين آيه:''' «وَ أَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ»'''.<ref>ملك / 13</ref>، كه به اين معناست كه اگر سخنتان را آشكار كنيد و يا پنهان سازید خدا به آن آگاه است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/373 ر. ك.: همان، ص373]</ref>
    #نويسنده در مورد آوردن تثنيه به معناى جمع، چنين آورده است: اگر در باره اين آيه: ''' «وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فيها...» ''' <ref>بقره / 72</ref>، سؤال شود: آيا مگر نه در تفسير آمده كه دو تا پسرعمو اقدام كردند و پسرعموى خودشان به نام عاميل را كشتند؛ پس چرا آنان را با لفظ جمع مورد خطاب قرار داده است؟! جواب اين است كه برخى از نحويان گفته‌اند: دو و بالاترش جمع است... و برخى ديگر گفته‌اند: اين استعاره كلام عرب است <ref>همان، ص 280</ref>.
    #نویسنده در مورد «مَن» نوشته است اين كلمه به هفت صورت مى‌آيد: استفهام، جزاء، موصول، موصوف و... امّا استفهام، مانند:''' «قالُوا يا وَيْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا...»'''.<ref>يس / 52</ref>، كه آن را به‌صورت استفهام آورده و معنايش تنبيه و آگاه‌سازى بر احوال آنهاست كه از قيامت غافل نشوند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/482 ر. ك.: متن كتاب، ص482]</ref>
    #نويسنده، يادآور شده است كه گاهى در قرآن كريم امر آمده، ولى معنايش خبر يا شرط است مانند اين آيه: ''' «وَ أَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ» ''' <ref>ملك / 13</ref>، كه به اين معناست كه اگر سخنتان را آشكار كنيد و يا پنهان سازيد خدا به آن آگاه است <ref>ر. ك.: همان، ص 373</ref>.
    #متأسفانه نویسنده در مقدمه يا در پایان و يا در بين مباحث، مشخصات كامل نگارش كتاب، مانند زمان و مكان و غيره را توضيح نداده است.
    #نويسنده در مورد «مَن» نوشته است اين كلمه به هفت صورت مى آيد: استفهام، جزاء، موصول، موصوف و... امّا استفهام، مانند: ''' «قالُوا يا وَيْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا...» ''' <ref>يس / 52</ref>، كه آن را به‌صورت استفهام آورده و معنايش تنبيه و آگاه‌سازى بر احوال آنهاست كه از قيامت غافل نشوند <ref>ر. ك.: متن كتاب، ص 482</ref>.
    #متأسفانه نويسنده در مقدمه يا در پايان و يا در بين مباحث، مشخصات كامل نگارش كتاب، مانند زمان و مكان و غيره را توضيح نداده است.


    == وضعيت كتاب ==
    == وضعيت كتاب ==
    براى كتاب حاضر، افزون بر فهرست‌هاى فنى - شامل آيات، احاديث، امثال و اقوال عرب، اشعار و ارجاز، انصاف ابيات، استدراك بر محققین و مصححين و همچنين اعلام داراى شرح‌حال -.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/625 متن كتاب، ص625 - 759]</ref>و فهرست منابع.<ref>همان، ص760 - 770</ref>و فهرست تفصيلى مطالب.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/771 متن كتاب، ص771 - 776]</ref>فراهم شده است.


    كتاب حاضر، مستند است و مصحح، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى براى مقدمه و متن كتاب، در پایان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نویسنده نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده.<ref>به‌طور مثال، [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/57 ر. ك.: همان، ص57، پاورقى 6] و...</ref>و گاه نام و نشان سوره‌ها و آيات مورد نظر را آورده است.<ref>به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص33، پاورقى 1، 2، 3 و...</ref>و گاه مطالبى توضيحى آورده.<ref>به‌طور مثال، [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/56 ر. ك.: همان، ص56، پاورقى 1] و...</ref>و گاه معانى لغات را شرح داده است.<ref>به‌طور مثال، [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/64 ر. ك.: همان، ص64، پاورقى 1، 2] و...</ref>


    براى كتاب حاضر، افزون بر فهرست‌هاى فنى - شامل آيات، احاديث، امثال و اقوال عرب، اشعار و ارجاز، انصاف ابيات، استدراك بر محققين و مصححين و همچنين اعلام داراى شرح‌حال - <ref>متن كتاب، ص 625 - 759</ref> و فهرست منابع <ref>همان، ص 760 - 770</ref> و فهرست تفصيلى مطالب <ref>متن كتاب، ص 771 - 776</ref> فراهم شده است.
    مصحح براى توضيح موضوع و روش نویسنده از ترسيم نمودار نيز بهره گرفته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/37 همان، ص37]، [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/40 40 و 41]</ref>همچنين تصاويرى از آغاز و انجام تنها نسخه خطى كتاب را آورده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/46 مقدمه كتاب، ص46 - 48]</ref>


    كتاب حاضر، مستند است و مصحح، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى براى مقدمه و متن كتاب، در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نويسنده نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده <ref>به‌طور مثال، ر. ك.: همان، ص 57، پاورقى 6 و...</ref> و گاه نام و نشان سوره‌ها و آيات مورد نظر را آورده است <ref>به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 33، پاورقى 1، 2، 3 و...</ref> و گاه مطالبى توضيحى آورده <ref>به‌طور مثال، ر. ك.: همان، ص 56، پاورقى 1 و...</ref> و گاه معانى لغات را شرح داده است <ref>به‌طور مثال، ر. ك.: همان، ص 64، پاورقى 1، 2 و...</ref>.
    در پایان متن كتاب، در داخل كروشه چنين نوشته شده است: «[هذا آخر ما وجدناه و الحمد لله ربّ العالمين]».<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35519/1/622 همان، ص622]</ref>از اين عبارت كه نوشته مصحح است، چنين فهميده مى‌شود كه وى احتمال داده كتاب پایان نيافته و يا بخشى از آن به دست او نرسيده است.
     
    مصحح براى توضيح موضوع و روش نويسنده از ترسيم نمودار نيز بهره گرفته است <ref>همان، ص 37، 40 و 41</ref>. همچنين تصاويرى از آغاز و انجام تنها نسخه خطى كتاب را آورده است <ref>مقدمه كتاب، ص 46 - 48</ref>.
     
    در پايان متن كتاب، در داخل كروشه چنين نوشته شده است: «[هذا آخر ما وجدناه و الحمد لله ربّ العالمين]» <ref>همان، ص 622</ref>. از اين عبارت كه نوشته مصحح است، چنين فهميده مى‌شود كه وى احتمال داده كتاب پايان نيافته و يا بخشى از آن به دست او نرسيده است.


    ==پانويس ==
    ==پانويس ==
    <references />
    <references />
    == منابع مقاله ==


    ==منابع مقاله==
    مقدمه و متن كتاب.
    مقدمه و متن كتاب.


     
    ==وابسته‌ها==
    == پیوندها ==
    {{وابسته‌ها}}
    [[الموضح في التفسیر]]


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:تفسیر]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده:علم تفسیر]]
    [[رده:علم تفسیر]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۲۷

    المدخل لعلم تفسیر کتاب الله تعالی
    المدخل لعلم تفسير كتاب الله تعالی
    پدیدآورانحدادی، احمد بن محمد (نویسنده) داوودی، صفوان عدنان (محقق)
    ناشردار القلم
    مکان نشردمشق - سوریه
    سال نشر1408 ق یا 1988 م
    چاپ1
    موضوعتفسیر - فن قرآن - مسایل ادبی
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏91‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏4‎‏م‎‏4
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    المدخل لعلم تفسير كتاب الله تعالى، از آثار احمد بن محمد بن احمد سمرقندى، معروف به حدادى (متوفاى بعد از سال 400ق) است كه آن را استاد صفوان عدنان داوودى بر اساس نسخه‌اى منحصربه‌فرد، تصحيح و همراه با مقدمه‌اى عالمانه منتشر ساخته است.

    در اين اثر، كه به زبان عربى و براى نقادى ادبى اعتراضات و شبهات در مورد زبان و ادبيات قرآن كريم نوشته شده، به برخى از پرسش‌ها در مورد ابعاد نحوى و بلاغى اين كتاب آسمانى پاسخ علمى و مستند ارائه شده است.

    ساختار

    اثر حاضر از مقدمه مصحح و نویسنده و متن اصلى كتاب (شامل ده‌ها باب)، تشكيل شده است. به نظر مى‌رسد مطالب اين كتاب چندان كه بايد و شايد منظم و منسجم نيست و نویسنده، روشن نكرده است كه مباحثش را چگونه و بر چه اساسى دسته‌بندى كرده است. البته همين مقدار مى‌توان گفت كه نویسنده كتابش را بعد از مقدمه، با اين مطلب آغاز كرده است كه در سوره حمد هشت باب جمع شده است: 1. مبتدا و خبر؛ 2. آنچه بعد از قول آمده؛ 3. منصوب شدن اسم بنا بر مصدريت؛ 4. عدول از مخاطب به غايب؛ 5. عدول از غايب به مخاطب؛ 6. باب حذف مضاف و قرار دادن مضاف‌اليه به‌جاى آن؛ 7. داخل كردن «لا» به‌صورت صله؛ 8. بدل و مبدل‌منه.[۱]

    او بعد از اين، به بحث از اين موارد در سوره حمد و نيز در جاهاى ديگر قرآن كريم پرداخته است. مصحح در مورد تأثير دانشمندان ديگر بر نویسنده يادآور شده است كه ايشان در اين كتاب تحت تأثير ابن قتيبه، نویسنده «تأويل مشكل القرآن» و ابن فارس قرار گرفته است. زبان و ادبيات مقدمه مصحح اين اثر و همچنين مقدمه و متن اصلى كتاب، عربى و رسا و متناسب با اصطلاحات رايج در علوم ادبى است.

    مصحح از منابع قابل توجهى (230 كتاب عربى) از آثار مهمّ انديشمندان قديم و جديد براى تولید اثر حاضر بهره برده است. شيوه نویسنده در اين اثر، آموزشى - پژوهشى است و در آن كوشيده است شبهات ادبى و بلاغى مطرح‌شده در باب كلمات و تركيبات قرآن كريم را پاسخ دهد.

    گزارش محتوا

    درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:

    1. نویسنده، در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارشش را معين نكرده است، تأكيد كرده است كه چون از نگارش كتاب «المُوضِح لعلم القرآن» فراغت حاصل كردم، كتاب حاضر را براى فرزندم «محمد نعمت‌الله» نوشتم و به‌عنوان هديه به او و همه مسلمانان تقديم كردم تا مقدمه‌اى براى ورود به دانش تفسير قرآن كريم باشد و موارد غامض آن را روشن سازد و طعن و نقدهاى ملحدان و خدشه‌كنندگان در كتاب خدا را ردّ كند؛ زيرا آنان از لطائف و فصاحت زبان قرآن و موارد ذيل آگاه نيستند: روش‌هاى حذف و اختصار، ايجاز و تكرار، تقديم و تأخير، اطاله و تقصير، ذكر تثنيه با لفظ جمع و ذكر جمع با لفظ تثنيه و مذكر با لفظ مؤنث و مؤنث با لفظ مذكر، حذف مضاف و قرار دادن مضاف‌اليه در جاى آن، حذف جواب از شرط و قسم، قرار دادن برخى از حروف در جاى برخى ديگر و.[۲]
    2. نویسنده در مورد آوردن تثنيه به معناى جمع، چنين آورده است: اگر درباره اين آيه: «وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فيها...».[۳]، سؤال شود: آيا مگر نه در تفسير آمده كه دو تا پسرعمو اقدام كردند و پسرعموى خودشان به نام عاميل را كشتند؛ پس چرا آنان را با لفظ جمع مورد خطاب قرار داده است؟! جواب اين است كه برخى از نحويان گفته‌اند: دو و بالاترش جمع است... و برخى ديگر گفته‌اند: اين استعاره كلام عرب است.[۴]
    3. نویسنده، يادآور شده است كه گاهى در قرآن كريم امر آمده، ولى معنايش خبر يا شرط است مانند اين آيه: «وَ أَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ».[۵]، كه به اين معناست كه اگر سخنتان را آشكار كنيد و يا پنهان سازید خدا به آن آگاه است.[۶]
    4. نویسنده در مورد «مَن» نوشته است اين كلمه به هفت صورت مى‌آيد: استفهام، جزاء، موصول، موصوف و... امّا استفهام، مانند: «قالُوا يا وَيْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا...».[۷]، كه آن را به‌صورت استفهام آورده و معنايش تنبيه و آگاه‌سازى بر احوال آنهاست كه از قيامت غافل نشوند.[۸]
    5. متأسفانه نویسنده در مقدمه يا در پایان و يا در بين مباحث، مشخصات كامل نگارش كتاب، مانند زمان و مكان و غيره را توضيح نداده است.

    وضعيت كتاب

    براى كتاب حاضر، افزون بر فهرست‌هاى فنى - شامل آيات، احاديث، امثال و اقوال عرب، اشعار و ارجاز، انصاف ابيات، استدراك بر محققین و مصححين و همچنين اعلام داراى شرح‌حال -.[۹]و فهرست منابع.[۱۰]و فهرست تفصيلى مطالب.[۱۱]فراهم شده است.

    كتاب حاضر، مستند است و مصحح، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى براى مقدمه و متن كتاب، در پایان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نویسنده نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده.[۱۲]و گاه نام و نشان سوره‌ها و آيات مورد نظر را آورده است.[۱۳]و گاه مطالبى توضيحى آورده.[۱۴]و گاه معانى لغات را شرح داده است.[۱۵]

    مصحح براى توضيح موضوع و روش نویسنده از ترسيم نمودار نيز بهره گرفته است.[۱۶]همچنين تصاويرى از آغاز و انجام تنها نسخه خطى كتاب را آورده است.[۱۷]

    در پایان متن كتاب، در داخل كروشه چنين نوشته شده است: «[هذا آخر ما وجدناه و الحمد لله ربّ العالمين]».[۱۸]از اين عبارت كه نوشته مصحح است، چنين فهميده مى‌شود كه وى احتمال داده كتاب پایان نيافته و يا بخشى از آن به دست او نرسيده است.

    پانويس

    1. ↑ متن كتاب، ص53
    2. ↑ مقدمه كتاب، ص51 - 52
    3. ↑ بقره / 72
    4. ↑ همان، ص280
    5. ↑ ملك / 13
    6. ↑ ر. ك.: همان، ص373
    7. ↑ يس / 52
    8. ↑ ر. ك.: متن كتاب، ص482
    9. ↑ متن كتاب، ص625 - 759
    10. ↑ همان، ص760 - 770
    11. ↑ متن كتاب، ص771 - 776
    12. ↑ به‌طور مثال، ر. ك.: همان، ص57، پاورقى 6 و...
    13. ↑ به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص33، پاورقى 1، 2، 3 و...
    14. ↑ به‌طور مثال، ر. ك.: همان، ص56، پاورقى 1 و...
    15. ↑ به‌طور مثال، ر. ك.: همان، ص64، پاورقى 1، 2 و...
    16. ↑ همان، ص37، 40 و 41
    17. ↑ مقدمه كتاب، ص46 - 48
    18. ↑ همان، ص622

    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=المدخل_لعلم_تفسير_كتاب_الله_تعالی&oldid=672365»