آثار اسلامی مکه و مدینه (ویرایش جدید)

آثار اسلامی مکه و مدینه
پدیدآوران	جعفریان، رسول (نویسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1390 ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-540-317-9
موضوع	زیارتگاه‌‏های اسلامی - عربستان سعودی - مدینه زیارتگاه‌های اسلامی - عربستان سعودی - مکه مدینه - آثار تاریخی مکه - آثار تاریخی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏211‎‏ ‎‏/‎‏ج‎‏7‎‏آ‎‏2‎‏ ‎‏1390
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، مکه و مدینه (ابهام زدایی) را ببینید.

برای دیگر کاربردها، آثار اسلامی مکه و مدینه (ابهام زدایی) را ببینید.

آثار اسلامى مكه و مدينه (چاپ 1390)، تأليف رسول جعفريان، از جمله آثارى است كه در راستاى آشنايى زائران با اماكن مقدسه در مركز تحقيقات حج تهيه شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر دو مقدمه از ناشر و نویسنده و متن کتاب در سه بخش است. شيوه نگارش نویسنده علمى و با استفاده از منابع مختلف تاريخى بوده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه‌اش بر کتاب، ضرورت نگارش اثرى جديد با موضوع مكه و مدينه را چنين بيان مى‌كند: از روزگاران كهن، كسانى در صدد نگارش آثارى در شناخت این دو شهر برآمده‌اند تا مورد استفاده حجاج قرار گیرد. طبيعى است كه آثار پيشين، با همه تفصيل و ارزشى كه دارند، نه زبانشان و نه كمّ و كيفشان، مناسب با وضعيت اطلاعات امروزين زائران نيست؛ به‌علاوه، تغييراتى كه در هر مكان يا بنا روى داده، ضرورت به‌روز كردن اطلاعات این قبيل آثار را - كه به هدف راهنمايى زائران نوشته مى‌شود - توجيه مى‌كند  .

متن کتاب با نگاهى به ادبيات حج آغاز شده است. نویسنده در این رابطه چنين مى‌نویسد: «آنچه به‌عنوان حج در فرهنگ و ادبيات اسلامى شناخته مى‌شود، مجموعه‌اى از معارف عظيمى است كه در حوزه‌هاى مختلف علوم دينى و تاريخى و اخلاقى از آن سخن به میان مى‌آيد. دايره این ادبيات، به‌تمام‌معنا گسترده بوده و افزون بر آنكه در حوزه فقه و عرفان در اين‌باره گفته مى‌شود، در عرصه تاريخ و تمدن نيز، بخش قابل توجهى به این امر اختصاص داده شده است».

نویسنده، معتقد است كه تاريخ‌نگاران و جغرافى‌دانان، درباره هيچ شهرى به اندازه مكه و مدينه، مطلب ننوشته‌اند. دليل آن روشن است؛ چراكه همه مى‌دانيم این دو شهر، نزد مسلمانان از قداست برخوردار بوده و ثبت اخبار وضعيّت شهر، تحوّل و چگونگى بناهاى تاريخى - دينى آن، برای مسلمانان اهمیت بسيار دارد. گرچه برخى از این آثار مكتوب كهن، به دلايل مختلف از میان رفته و حتى نسخه‌اى از آنها به دست ما نرسيده است، لیکن، بسيارى از آنها به دست آمده و اخيراً شمارى ديگر در اين‌باره تأليف شده است. از آن جمله است: «أخبار مكّة و ما جاء فيها من الآثار»، از ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد ازرقى؛ «أخبار مكة في قديم الدهر و حديثه»، از ابوعبدالله محمد بن اسحاق فاكهى؛ «العقد الثمین في تاريخ البلد الأمین»، از امام تقى‌الدين محمد بن احمد الحسينى الفاسى (775-832)؛ «إتحاف الورى بأخبار أم‌القرى»، از عمر بن فهد بن محمد (812-885)؛ «غاية المرام بأخبار سلطنة البلد الحرام»، از عزّالدين عبدالعزيز بن عمر بن محمد بن فهد (850-922) و... نویسنده در مورد هریک از این آثار به‌اختصار توضيح داده است.

درباره شهر مدينه منوره نيز، از قديم و جديد، آثار و تواريخ فراوانى نوشته شده است كه از آن جمله است: «تاريخ المدينة المنوّرة»، از ابوزيد عمر بن شبه نمیرى (173-262)؛ «الدرة الثمینة في تاريخ المدينة»، محب‌الدين بن النجار (573-640) و «تاريخ معالم المدينة المنورة قديماً و حديثاً»، از احمد ياسين الخيارى (1991). افزون بر آنچه گذشت، ده‌ها کتاب درباره مدينه و آثار تاريخى آن نوشته شده كه برخى هم به فارسی ترجمه شده است  .

راه‌هاى حج، مطلب ديگرى است كه نویسنده در بخش دوم به آن پرداخته و چنين نوشته است: «استفاده از راه‌هاى زمینى در روزگاران كهن، سبب شد تا دانشى در حيطه جغرافيا به نام راه حج شكل بگیرد؛ دانشى كه بخش عمده آن، اطلاعات جغرافيايى مربوط به راه‌ها بود و عمدتاًً يا به‌صورت مستقل تحت عنوان طرق حج و منازل‌نامه و يا در قالب سفرنامه نوشته مى‌شد. یک زائر ممكن بود از سه ماه يا یک سال در راه باشد، اما در حرمین، تنها یکى دو ماه بماند؛ بنابراین، وقتى مفهوم حج به كار مى‌رفت، تنها اقامت در حرمین نبود، بلكه وضعيتى بود كه یک زائر از آغاز سفر از شهر خود تا بازگشت با آن همراه بود»  .

وى در ادامه، فهرستى از راه‌هاى شناخته‌شده حج در طول قرون اسلامى را به‌اختصار بيان كرده است. راه عراق، راه شام، راه مصريان، راه حجاج مغربى، راه يمن، راه لحسا يا عمان، راه دريايى ایرانیان و راه حجاج شمالى ایران و حجاج ماوراءالنهر از جمله این راه‌هاست  .

نویسنده در بخش سوم مطالب کتاب، دليل مركزيت مكه در آثار جغرافيايى قديم را چنين توضيح مى‌دهد: «مرورى بر کتاب‌هاى جغرافيايى مسلمانان، نشان مى‌دهد كه باور آنان این بود كه مكه مركز زمین است. شايد الهام‌بخش آنان در این باور، حديث «دحو الأرض» است كه اشاره به گسترده شدن زمین از كعبه دارد. روز 25 ذى‌قعده به‌عنوان «يوم دحو الأرض»، روزى مقدس كه روزه گرفتن آن هم سخت توصيه شده، شناخته شده است. همین نكته سبب شده است تا آثار جغرافيايى قديم، روى این نظريه؛ يعنى «مكه‌مركزى» تكيه كرده و زمانى كه قصد دارند از جغرافياى عالم سخن بگویند، از مكه شروع كنند»  .

وى سپس در دو بخش، آثار مكه و مدينه را معرفى مى‌كند. در هر بخش، موقعيت شهر، چاه‌ها، كوه‌ها، بناها، مساجد و ساير آثار مذهبى و تاريخى ذكر شده است. از جمله آثار مكه، محل ولادت امیرمؤمنان على(ع) است: «مشهور چنان است كه محلى كه ديوار كعبه شكافته شده و فاطمه بنت اسد وارد كعبه شده، در سمت ركن يمانى قرار دارد. از آنجايى كه چندين بار پس از آن كعبه بازسازى شده، طبعاً نمى‌توان نشانى از چنان شكافى به دست آورد»  .

وضعيت کتاب

نویسنده، فهرست منابع را در انتهاى کتاب و آدرس مطالب را با ذكر جلد و صفحه در پاورقى‌ها ذكر كرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

آثار اسلامی مکه و مدینه (طبع قدیم)