۱۴۶٬۵۳۱
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'مقدمه نویس ' به 'مقدمهنویس '
جز (جایگزینی متن - 'غزالى' به 'غزالى ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'مقدمه نویس ' به 'مقدمهنویس ') |
||
| (۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR10202J1.jpg | |||
| عنوان =نفائس الفنون في عرائس العيون | |||
| | | عنوانهای دیگر = | ||
| پدیدآوران = | |||
[[میانجی، ابراهیم]] (مصحح) | |||
| | |||
| | |||
[[شمسالدین آملی، محمد بن محمود]] ( | [[شمسالدین آملی، محمد بن محمود]] (نویسنده) | ||
[[شعرانی، ابوالحسن]] (مصحح) | [[شعرانی، ابوالحسن]] (مصحح) | ||
[[مسترحمی، هدایتالله]] ( | [[مسترحمی، هدایتالله]] (مقدمهنویس و مصحح) | ||
| زبان =فارسی | |||
|زبان | | کد کنگره =AE 36 /ش8ن7 | ||
| موضوع = | |||
اطلاعات عمومی - دایرةالمعارفها و واژهنامهها | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
دایرةالمعارفها - متون قدیمی تا قرن 14 | |||
علوم - مجموعهها - متون قدیمی تا قرن 14 | علوم - مجموعهها - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | اسلامىه | ||
| مکان نشر =تهران - ایران | |||
| سال نشر = 1381 ش | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10202AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =2 | |||
| شابک =964-481-197-6 | |||
| تعداد جلد =3 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =10202 | |||
| کتابخوان همراه نور =10202 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''نفائس الفنون فى عرائس العيون'''، دائرةالمعارفى است به زبان فارسى، تأليف علامه [[شمسالدین آملی، محمد بن محمود|شمسالدين محمد بن محمود آملى]]، از علماى قرن هشتم هجرى، متوفاى 753ق. | |||
'''نفائس الفنون فى عرائس العيون'''، | |||
ظاهرا كتاب با هدف تدريس به طلاب مدرسه سلطانيه تأليف شده است. | ظاهرا كتاب با هدف تدريس به طلاب مدرسه سلطانيه تأليف شده است. | ||
| خط ۵۶: | خط ۴۲: | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
كتاب، در سه جلد تنظيم گرديده و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سيد [[مسترحمی، هدایتالله|هدآيتالله مسترحمى]]، مقدمهاى به قلم مصحح كتاب، مرحوم علامه ابوالحسن [[شعرانی، ابوالحسن|شعرانى]]، مقدمهاى به قلم مؤلف(مشتمل بر سه فايده) و دو بخش اصلى است(بخش علوم اوايل و بخش علوم اواخر). | |||
كتاب، در سه جلد تنظيم گرديده و مشتمل بر مقدمه و شرح حال مؤلف به قلم سيد [[مسترحمی، هدایتالله| | |||
بخش اول كتاب، به علوم اواخر اختصاص يافته و مشتمل بر 4 مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگيرنده فصول متعددى مىباشد. در اين بخش، 85 علم كه بر 36 فن بنا نهاده شده، معرفى مىگردد. | بخش اول كتاب، به علوم اواخر اختصاص يافته و مشتمل بر 4 مقاله است و هر مقاله، خود، مشتمل بر چند فن و هر فن، دربرگيرنده فصول متعددى مىباشد. در اين بخش، 85 علم كه بر 36 فن بنا نهاده شده، معرفى مىگردد. | ||
| خط ۶۹: | خط ۵۳: | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
اين كتاب، يكى از دايرةالمعارفهاى نفيس فارسى است كه تا حدى از نظرها دور مانده است. نفائس الفنون، گنجينهاى گرانبها از ادب و فرهنگ گذشته اين آب و خاک مىباشد. | |||
اين كتاب، تمامى علوم و فنونى را كه در قرن هشتم هجرى شناخته شده بود، در بر دارد. نویسنده با شكيبايى فراوان و آگاهى عميق به علوم و مسائل آن پرداخته است. وى، ابتدا، از علم، تعريفى جامع به دست مىدهد و سپس به تقسيمبندى و طبقهبندى علوم مىپردازد و آنگاه هر علم را با اجزا و فروع آن مورد تدقيق قرار مىدهد و هيچ علم و فنى را از قلم نمىاندازد؛ از علم اكتاف گرفته تا هندسه و جبر و مقابله و از قيافهشناسى تا مكانيك(علم حيل)، همه را آورده است. | |||
اين كتاب، تمامى علوم و فنونى را كه در قرن هشتم هجرى شناخته شده بود، در بر دارد. | |||
در نفائس الفنون، در تقسيم علوم چنين آمده است: «بدان كه علم، به قسمت اولى، منقسم شود با حكمى و غير حكمى... حكمت، عبارت است از علم حقايق اشياء چنانكه باشد و قيام نمودن به كارها چنانكه بايد به قدر استطاعت تا نفس انسانى به كمالى كه متوجه است بدان برسد، پس منقسم شود به دو قسم: علمى و عملى. | در نفائس الفنون، در تقسيم علوم چنين آمده است: «بدان كه علم، به قسمت اولى، منقسم شود با حكمى و غير حكمى... حكمت، عبارت است از علم حقايق اشياء چنانكه باشد و قيام نمودن به كارها چنانكه بايد به قدر استطاعت تا نفس انسانى به كمالى كه متوجه است بدان برسد، پس منقسم شود به دو قسم: علمى و عملى. | ||
| خط ۹۴: | خط ۷۶: | ||
ج) علم تصوف، شامل: علم سلوك، علم حقيقت، علم مراصد، علم حروف و علم فتوت. | ج) علم تصوف، شامل: علم سلوك، علم حقيقت، علم مراصد، علم حروف و علم فتوت. | ||
د) علم محاورى، شامل: نفس علم محاورى، علم تواريخ و سير، مقالات اهل عالم، علم انساب، علم غزوات و غزوههاى | د) علم محاورى، شامل: نفس علم محاورى، علم تواريخ و سير، مقالات اهل عالم، علم انساب، علم غزوات و غزوههاى رسولالله(ص) و علم احاجى. | ||
== علوم اوايل == | == علوم اوايل == | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۹۳: | ||
شمسالدين آملى با حوصله تمام اين بخشها را تعريف مىكند و مورد بررسى قرار مىدهد و از آنجا كه طبع شاعرانهاى داشته، در جاى جاى كتاب اشعار فراوانى را مىآورد. | شمسالدين آملى با حوصله تمام اين بخشها را تعريف مىكند و مورد بررسى قرار مىدهد و از آنجا كه طبع شاعرانهاى داشته، در جاى جاى كتاب اشعار فراوانى را مىآورد. | ||
نفائس الفنون، اطلاعات سودمندى | نفائس الفنون، اطلاعات سودمندى درباره آنچه كه در روزگار نویسنده در امور جارى و ادارى مملكت، حاكم بوده به ما مىدهد، از جمله پارهاى از اصطلاحات ديوانى را اينطور توضيح مىدهد: | ||
ديوان: عبارت است از جمع متفرقات مردم جهت ترتيب امور مملكت. | ديوان: عبارت است از جمع متفرقات مردم جهت ترتيب امور مملكت. | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۱۰۹: | ||
در قسمت تواريخ و سير كه در بخش علوم محاورى از علوم اواخر آمده، تاريخ را از آفرينش جهان و آدم آغاز مىكند و پس از شرح حال پيامبران، به بيان ملوك پارسى مىپردازد؛ از كيومرث شروع مىكند و پيشداديان، اشكانيان، ساسانيان و همچنين ملوك بعد از اسلام را تا سلطنت الجايتو، سلطان محمد خدابنده كه معاصر مؤلف است، شرح مىدهد، سپس به مقالات اهل عالم مىپردازد و اديان يهود و مسيحيت را بيان مىكند و پس از آن، فرق مختلف اسلامى را كه اهل اصول اسلامى مىداند، معرفى مىكند(معتزله، جبريه، صفاتيه، خوارج، مرجئه، وعيديه و شيعه). | در قسمت تواريخ و سير كه در بخش علوم محاورى از علوم اواخر آمده، تاريخ را از آفرينش جهان و آدم آغاز مىكند و پس از شرح حال پيامبران، به بيان ملوك پارسى مىپردازد؛ از كيومرث شروع مىكند و پيشداديان، اشكانيان، ساسانيان و همچنين ملوك بعد از اسلام را تا سلطنت الجايتو، سلطان محمد خدابنده كه معاصر مؤلف است، شرح مىدهد، سپس به مقالات اهل عالم مىپردازد و اديان يهود و مسيحيت را بيان مىكند و پس از آن، فرق مختلف اسلامى را كه اهل اصول اسلامى مىداند، معرفى مىكند(معتزله، جبريه، صفاتيه، خوارج، مرجئه، وعيديه و شيعه). | ||
در بخش علم مسالك و ممالك، اطلاعات جغرافيايى سودمندى را ارائه مىدهد، از جمله | در بخش علم مسالك و ممالك، اطلاعات جغرافيايى سودمندى را ارائه مىدهد، از جمله درباره كشورهاى مهم اروپايى كه در آن روزگار به بلاد افرنج معروف بودند، مطالبى را بيان مىكند، مثل: «... يكى ايرينا (ايرلند)، آن زمين را، خاصیت آن است كه در آن حشرات زهردار متولد نشوند و مردم آنجا دراز عمر باشند و سرخ روى و بلند بالا و قوى هيكل...» | ||
== مآخذ نفائس الفنون == | == مآخذ نفائس الفنون == | ||
كتبى مثل«جامع المعارف» تأليف ابوالفتح، ناصر بن محمد، «رساله شرقيّه» از صفىالدين عبدالمؤمن، «ادوار» از شخصى به نام سلمك، «حدائق الانوار» يا «جامع العلوم» امام [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]]، «طبايع حيوان» [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]]، «نصيحة الملوك» [[غزالی، محمد بن محمد|غزالى]] ، «جامع الحكايات»، «حدائق السّحر فى دقائق الشعر» از [[رشید وطواط، محمد بن محمد|رشيدالدين وطواط]]، «مجمع الامثال»، «صحاح ستّه»، «[[اخلاق ناصری]]»، «معيار الاشعار»، «حدود العالم»، «نزهتنامه» و... از جمله مآخذ كتاب مزبور مىباشد. | كتبى مثل«جامع المعارف» تأليف ابوالفتح، ناصر بن محمد، «رساله شرقيّه» از صفىالدين عبدالمؤمن، «ادوار» از شخصى به نام سلمك، «حدائق الانوار» يا «جامع العلوم» امام [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]]، «طبايع حيوان» [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]]، «نصيحة الملوك» [[غزالی، محمد بن محمد|غزالى]]، «جامع الحكايات»، «حدائق السّحر فى دقائق الشعر» از [[رشید وطواط، محمد بن محمد|رشيدالدين وطواط]]، «مجمع الامثال»، «صحاح ستّه»، «[[اخلاق ناصری]]»، «معيار الاشعار»، «حدود العالم»، «نزهتنامه» و... از جمله مآخذ كتاب مزبور مىباشد. | ||
كتاب، به خاطر اينكه علوم مختلف را از منابع معتبر جمعآورى كرده و به جهت دقتى كه مؤلف در بيان صحيح و دقيق مطالب داشته، بسيار ارزشمند است. | كتاب، به خاطر اينكه علوم مختلف را از منابع معتبر جمعآورى كرده و به جهت دقتى كه مؤلف در بيان صحيح و دقيق مطالب داشته، بسيار ارزشمند است. | ||
پارهاى از علوم و مطالب كتاب، گر چه امروزه در رديف خرافات قرار مىگيرند، ولى مطالعه آنها براى شناخت فرهنگ و اعتقادات و وضع اجتماعى پيشينيان ما مفيد است؛ براى مثال در فصل حيوانات، در بيان خصوصيات گاو آمده است كه: «و اگر از آن گاوان، گاوى سه ساله كه فربه و تندرست باشد بگيرند و در خانهاى برند كه ارتفاع آن به مقدار ده گز باشد و دست و پاى او را ببندند و سر او را بكوبند تا بميرد، چنانكه هيچ خون از او نرود، پس او را آنجا بگذارند و درِ آن خانه را با منافذى كه باشد استوار بگيرند، چنانكه هواى مخالف در او نرود و بيست روز بگذارند، بعد از آن از سطح خانه سوراخى خُرد بگشايند، آن خانه پرنحل باشد و گفتهاند آنچه از دل او متولد شود، | پارهاى از علوم و مطالب كتاب، گر چه امروزه در رديف خرافات قرار مىگيرند، ولى مطالعه آنها براى شناخت فرهنگ و اعتقادات و وضع اجتماعى پيشينيان ما مفيد است؛ براى مثال در فصل حيوانات، در بيان خصوصيات گاو آمده است كه: «و اگر از آن گاوان، گاوى سه ساله كه فربه و تندرست باشد بگيرند و در خانهاى برند كه ارتفاع آن به مقدار ده گز باشد و دست و پاى او را ببندند و سر او را بكوبند تا بميرد، چنانكه هيچ خون از او نرود، پس او را آنجا بگذارند و درِ آن خانه را با منافذى كه باشد استوار بگيرند، چنانكه هواى مخالف در او نرود و بيست روز بگذارند، بعد از آن از سطح خانه سوراخى خُرد بگشايند، آن خانه پرنحل باشد و گفتهاند آنچه از دل او متولد شود، پاکيزه و نيكو عسل باشد و همچنين هر چه از عضوى متولد شود، بر حسب مزاج آن عضو باشد». | ||
اين مطلب با تفصيل بيشترى در «نزهتنامه» علائى آمده است و آملى بدون هيچگونه اظهار نظرى، به نقل آن پرداخته است. | اين مطلب با تفصيل بيشترى در «نزهتنامه» علائى آمده است و آملى بدون هيچگونه اظهار نظرى، به نقل آن پرداخته است. | ||
| خط ۱۴۵: | خط ۱۲۷: | ||
در 1352ش، پرويز ثروتيان، فرهنگ اصطلاحات و تعريفات اين كتاب را | در 1352ش، پرويز ثروتيان، فرهنگ اصطلاحات و تعريفات اين كتاب را تدارکديد. جلد اول و سوم نسخه حاضر در برنامه، توسط علامه ابوالحسن [[شعرانی، ابوالحسن|شعرانى]] و جلد دوم آن، توسط مرحوم سيد ابراهيم ميانجى تصحيح گرديده و علامه [[شعرانی، ابوالحسن|شعرانى]]، پاورقىهايى بر جلد اول كتاب افزوده است. كتاب، فاقد فهرستهاى فنى است و تنها فهرست مطالب در آن مندرج گرديده است. | ||
== منابع == | == منابع مقاله == | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۱۳۵: | ||
#احمد سلطانى، منيره، نفائس الفنون فى عرائس العيون، كيهان فرهنگى، اسفند 1364،ش 24، ص 23 - 24؛ | #احمد سلطانى، منيره، نفائس الفنون فى عرائس العيون، كيهان فرهنگى، اسفند 1364،ش 24، ص 23 - 24؛ | ||
#مقدمه مؤلف؛ | #مقدمه مؤلف؛ | ||
#[[آذرنوش، آذرتاش]]، | #[[آذرنوش، آذرتاش]]، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 2، ص 216. | ||
==وابستهها== | |||
{{وابستهها}} | |||
[[الفراسة: دليلك إلی معرفة أخلاق الناس و طبائعهم و كأنهم كتاب مفتوح]] | |||
[[مجموعه فراستنامه]] | |||
[[رسالة في الفراسة]] | |||
[[البهجة الأنسية في الفراسة الإنسانية]] | |||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده:کلیات، آثار عمومی]] | |||
[[رده:دایرةالمعارفها (عمومی)]] | |||