ابن زولاق، حسن بن ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۲۶

ابن زولاق، حسن بن ابراهیم

نام	ابن زولاق، حسن بن ابراهیم
نام‌های دیگر
نام پدر	ابراهیم
متولد	919 م
محل تولد	فسطاط مصر
رحلت	386 ‌‎ق یا 996 م
اساتید	ابوجعفر طحاوى ابو عمر کندی
برخی آثار	فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق
کد مؤلف	AUTHORCODE06345AUTHORCODE

ابن زولاق، ابومحمد، حسن بن ابراهیم بن حسین بن حسن بن على بن خالد بن راشد بن عبدالله بن سليمان بن زولاق مصرى ليثى (919-996ق)، فقيه و محدث بزرگ، مورخ مصری، معاصر دو دولت اخشیدیون و فاطمیون، نویسنده کتاب فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق

ولادت

در سال 306ق / 919م، در فسطاط مصر، ديده به جهان گشود. جد او حسین بن حسن از مشاهیر علمای عصرش بود.

تحصیلات

وى، در جوانى به حديث و تاريخ روى آورد و حديث را از ابوجعفر طحاوى فراگرفت. او، در 330ق، به دمشق رفت و پس از حضور در مجالس درس محدثان و راویان آن ديار، به مصر بازگشت و مدتى عهده‌دار امر قضا شد، اما چون شيفته تاريخ و گردآورى رویدادهاى آن بود، بيشتر عمر را بر سر این كار گذاشت.

ابن حجر عسقلانى پس از بيان این نكته كه ابن زولاق از جمع كثيرى استماع حديث كرده و تصانيف او را گواه بر این امر دانسته است، گفته كه ابن اعين الغزال به ناحق او را، به دليل ابراز تشيع نسبت به فاطمیان، نكوهش و تكذيب كرده است كه با توجه به تأليفات او، تشيع وى بعيد نمى‌نمايد.

امین كه زندگى‌نامه نسبتاً كاملى از وى به دست داده است، با استناد به همین قول ابن حجر، وى را شيعه دانسته و مى‌گوید: احتمالاً دوازده امامى بوده است.

نوشته‌هاى وى از منابع عمده و اصيل تاريخ سده‌هاى نخستين مصر اسلامى، به‌ویژه دوره‌هاى اخشيدى و فاطمى است. البته بيشتر این آثار از میان رفته، اما پيش از آن، از مآخذ مؤلفان تاريخ بوده است. از کتاب‌هاى او جز چند نسخه خطى ناقص، در دست نيست.

آثار

مؤلفان، آثار بسيارى را به او نسبت مى‌دهند كه از جمله آن‌ها مى‌توان به كتب زير اشاره كرد:

اتمام اخبار امراء مصر للكندى؛
ذيل اخبار قضاة مصر كندى (در اخبار قاضيان مصر كه از 246ق، با ترجمه احوال قاضى بكار بن قتيبه آغاز مى‌شود و به رجب 386ق، در احوال محمد بن نعمان قاضى فاطمى پایان مى‌يابد. بر همین کتاب كندى، ابن حجر و شاگردش سخاوى، ذيل‌هایى نوشته‌اند)؛
اخبار سيبویه المصرى (كه در آن، افزون بر شرح احوال، برخى از اشعار و لطايف و كلمات قصار سيبویه را آورده است)؛
العيون الدعج في حلى دولة بنى طغج(كه ابن سعيد، مختصر آن را در المغرب في حلى المغرب نقل كرده است)؛
الموازنة بين مصر و بغداد؛
تاريخ الكبير على السنين (بروكلمان معتقد است كه این کتاب، تاريخ مصر تا 49ق / 669م را در بر دارد)؛
تاريخ مصر يا تاريخ مصر و فضائلها؛
سيرة ابن طولون؛
سيرة العزيز؛
سيرة المعز لدين الله (كه اهم مؤلفات اوست و مقريزى، بخش عمده کتاب خود را از آن گرفته است)؛
سيرة جوهر؛
سيرة خمارویه؛
سيرة كافور؛
سيرة محمد بن طغج الاخشيد؛
فضائل مصر و اخبارها (روزنتال انتساب این کتاب را به ابن زولاق، به دليل ضعف تأليف، مورد انتقاد قرار داده و نيز معتقد است چهار کتابى كه بروكلمان از ابن زولاق دانسته است، «به ظاهر همه، یکى، يا كاملاً شبيه یک‌ديگر است...». دوسلان این اثر را مختصر یک کتاب مفصل ديگر دانسته است)؛
في فضائل مصر و النيل؛
کتاب في خطط مصر (كه نام آن در غالب منابع آمده است)؛
كواكب در احوال خاندان ماذرايى (نام ديگر این کتاب، سيرة الماذر آيتين است).

آثار ابن زولاق، چنان‌كه اشاره شد، توجه مورخان و نویسندگان بعدى را به خود جلب كرده است. اينان، گاه به صراحت و با ذكر نام و اغلب بدون ذكر نام، مطالب خود را از نوشته‌هاى وى گرفته‌اند؛ برای نمونه ياقوت در «معجم البلدان» در 8 مورد، ابن خلكان در 4 مورد، دوادارى در 2 مورد، ابن دقماق در 3 مورد، مقريزى در «اتعاظ» در 4 مورد و در «خطط» نيز در 4 مورد، ابن ظهيره در 20 مورد، حر عاملى در 1 مورد و ابن حجر در 36 مورد، به نوشته‌هاى ابن زولاق استناد جسته‌اند؛ علاوه بر اينها، ویت، معتقد است كه ابن میسر هم از ابن زولاق بسيار نقل كرده و تقريباً تمامى گزارش مربوط به سال‌هاى 362 تا 365ق را از وى گرفته است. برخى نيز ابن سعيد و ابن حجر را، پس از مقريزى، از مؤلفانى دانسته‌اند كه بيش از ديگران از وى نقل كرده‌اند.

وفات

وى، در سال 386ق / 996م، درگذشته است. برخى نيز درگذشت او را 389ق، نوشته‌اند^[۱].

پانویس

↑ ر.ک. روح بخشان، عبدالمحمد، ج3، ص629-630

منابع مقاله

ر.ک. روح بخشان، عبدالمحمد، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.

وابسته‌ها

فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق

[1] ر.ک. روح بخشان، عبدالمحمد، ج3، ص629-630

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+<div class="wikiInfo">
 [[پرونده:NUR06345.jpg|بندانگشتی|ابن زولاق، حسن بن ابراهیم]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
-! نام!! data-type='authorName'|ابن زولاق، حسن بن ابراهیم
+! نام!! data-type="authorName" |ابن زولاق، حسن بن ابراهیم
 |-
-|نام های دیگر
+|نام‌های دیگر
-|data-type='authorOtherNames'|
+| data-type="authorOtherNames" |
 |-
 |نام پدر
-|data-type='authorfatherName'|
+| data-type="authorfatherName" |ابراهیم
 |-
 |متولد
-|data-type='authorbirthDate'|919 م
+| data-type="authorbirthDate" |919 م
 |-
 |محل تولد
-|data-type='authorBirthPlace'|
+| data-type="authorBirthPlace" |فسطاط مصر
 |-
 |رحلت
-|data-type='authorDeathDate'|386 هـ.ق یا 996 م
+| data-type="authorDeathDate" |386 ‌‎ق یا 996 م
 |-
 |اساتید
-|data-type='authorTeachers'|
+| data-type="authorTeachers" |[[طحاوی، احمد بن محمد|ابوجعفر طحاوى]]
+ابو عمر کندی
 |-
 |برخی آثار
-|data-type='authorWritings'|
+| data-type="authorWritings" |[[فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق]]
-|-class='articleCode'
+|- class="articleCode"
 |کد مؤلف
-|data-type='authorCode'|AUTHORCODE6345AUTHORCODE
+| data-type="authorCode" |AUTHORCODE06345AUTHORCODE
 |}
 </div>
+'''ابن زولاق، ابومحمد، حسن بن ابراهیم بن حسین بن حسن بن على بن خالد بن راشد بن عبدالله بن سليمان بن زولاق مصرى ليثى''' (919-996ق)، فقيه و محدث بزرگ، مورخ مصری، معاصر دو دولت اخشیدیون و فاطمیون، نویسنده کتاب [[فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق]]
-==ولادت==
+== ولادت ==
+در سال 306ق / 919م، در فسطاط مصر، ديده به جهان گشود. جد او حسین بن حسن از مشاهیر علمای عصرش بود.
-«ابن زولاق، ابومحمد، حسن بن ابراهيم بن حسين بن حسن بن على بن خالد بن راشد بن عبدالله بن سليمان بن زولاق مصرى ليثى»، فقيه و محدث بزرگ، در سال 306ق / 919م، در مصر، ديده به جهان گشود.
+==تحصیلات==
-==کسب علم و دانش==
+وى، در جوانى به حديث و تاريخ روى آورد و حديث را از [[طحاوی، احمد بن محمد|ابوجعفر طحاوى]] فراگرفت. او، در 330ق، به دمشق رفت و پس از حضور در مجالس درس محدثان و راویان آن ديار، به مصر بازگشت و مدتى عهده‌دار امر قضا شد، اما چون شيفته تاريخ و گردآورى رویدادهاى آن بود، بيشتر عمر را بر سر این كار گذاشت.
-وى، در جوانى به حديث و تاريخ روى آورد و حديث را از ابوجعفر طحاوى فراگرفت. او، در 330ق، به دمشق رفت و پس از حضور در مجالس درس محدثان و راويان آن ديار، به مصر بازگشت و مدتى عهده‌دار امر قضا شد، اما چون شيفته تاريخ و گردآورى رويدادهاى آن بود، بيشتر عمر را بر سر اين كار گذاشت.
+[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] عسقلانى پس از بيان این نكته كه ابن زولاق از جمع كثيرى استماع حديث كرده و تصانيف او را گواه بر این امر دانسته است، گفته كه ابن اعين الغزال به ناحق او را، به دليل ابراز تشيع نسبت به فاطمیان، نكوهش و تكذيب كرده است كه با توجه به تأليفات او، تشيع وى بعيد نمى‌نمايد.
-[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] عسقلانى پس از بيان اين نكته كه ابن زولاق از جمع كثيرى استماع حديث كرده و تصانيف او را گواه بر اين امر دانسته است، گفته كه ابن اعين الغزال به ناحق او را، به دليل ابراز تشيع نسبت به فاطميان، نكوهش و تكذيب كرده است كه با توجه به تأليفات او، تشيع وى بعيد نمى‌نمايد.
+امین كه زندگى‌نامه نسبتاً كاملى از وى به دست داده است، با استناد به همین قول [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]]، وى را شيعه دانسته و مى‌گوید: احتمالاً دوازده امامى بوده است.
-امين كه زندگى‌نامه نسبتاً كاملى از وى به دست داده است، با استناد به همين قول [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]]، وى را شيعه دانسته و مى‌گويد: احتمالاً دوازده امامى بوده است.
+نوشته‌هاى وى از منابع عمده و اصيل تاريخ سده‌هاى نخستين مصر اسلامى، به‌ویژه دوره‌هاى اخشيدى و فاطمى است. البته بيشتر این آثار از میان رفته، اما پيش از آن، از مآخذ مؤلفان تاريخ بوده است. از کتاب‌هاى او جز چند نسخه خطى ناقص، در دست نيست.
-نوشته‌هاى وى از منابع عمده و اصيل تاريخ سده‌هاى نخستين مصر اسلامى، به‌ويژه دوره‌هاى اخشيدى و فاطمى است. البته بيشتر اين آثار از ميان رفته، اما پيش از آن، از مآخذ مؤلفان تاريخ بوده است. از کتاب‌هاى او جز چند نسخه خطى ناقص، در دست نيست.
 ==آثار==
@@ خط ۵۰: / خط ۵۲: @@
 مؤلفان، آثار بسيارى را به او نسبت مى‌دهند كه از جمله آن‌ها مى‌توان به كتب زير اشاره كرد:
+{{ستون-شروع|2}}
 # اتمام اخبار امراء مصر للكندى؛
-# ذيل اخبار قضاة مصر كندى (در اخبار قاضيان مصر كه از 246ق، با ترجمه احوال قاضى بكار بن قتيبه آغاز مى‌شود و به رجب 386ق، در احوال محمد بن نعمان قاضى فاطمى پايان مى‌يابد. بر همين کتاب كندى، [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] و شاگردش سخاوى، ذيل‌هايى نوشته‌اند)؛
+# ذيل اخبار قضاة مصر كندى (در اخبار قاضيان مصر كه از 246ق، با ترجمه احوال قاضى بكار بن قتيبه آغاز مى‌شود و به رجب 386ق، در احوال محمد بن نعمان قاضى فاطمى پایان مى‌يابد. بر همین کتاب كندى، [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] و شاگردش سخاوى، ذيل‌هایى نوشته‌اند)؛
-# اخبار [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]  المصرى (كه در آن، افزون بر شرح احوال، برخى از اشعار و لطايف و كلمات قصار [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]  را آورده است)؛
+# اخبار [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبویه]] المصرى (كه در آن، افزون بر شرح احوال، برخى از اشعار و لطايف و كلمات قصار [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبویه]] را آورده است)؛
-# العيون الدعج فى حلى دولة بنى طغج(كه ابن سعيد، مختصر آن را در المغرب فى حلى المغرب نقل كرده است)؛
+# العيون الدعج في حلى دولة بنى طغج(كه ابن سعيد، مختصر آن را در المغرب في حلى المغرب نقل كرده است)؛
 # الموازنة بين مصر و بغداد؛
-# تاريخ الكبير على السنين (بروكلمان معتقد است كه اين کتاب، تاريخ مصر تا 49ق / 669م را در بر دارد)؛
+# تاريخ الكبير على السنين (بروكلمان معتقد است كه این کتاب، تاريخ مصر تا 49ق / 669م را در بر دارد)؛
 # تاريخ مصر يا تاريخ مصر و فضائلها؛
 # سيرة ابن طولون؛
@@ خط ۶۱: / خط ۶۴: @@
 # سيرة المعز لدين الله (كه اهم مؤلفات اوست و [[مقریزی، احمد بن علی|مقريزى]]، بخش عمده کتاب خود را از آن گرفته است)؛
 # سيرة جوهر؛
-# سيرة خمارويه؛
+# سيرة خمارویه؛
 # سيرة كافور؛
 # سيرة محمد بن طغج الاخشيد؛
-# فضائل مصر و اخبارها (روزنتال انتساب اين کتاب را به ابن زولاق، به دليل ضعف تأليف، مورد انتقاد قرار داده و نيز معتقد است چهار کتابى كه بروكلمان از ابن زولاق دانسته است، «به ظاهر همه، يكى، يا كاملاً شبيه يك‌ديگر است...». دوسلان اين اثر را مختصر يك کتاب مفصل ديگر دانسته است)؛
+# فضائل مصر و اخبارها (روزنتال انتساب این کتاب را به ابن زولاق، به دليل ضعف تأليف، مورد انتقاد قرار داده و نيز معتقد است چهار کتابى كه بروكلمان از ابن زولاق دانسته است، «به ظاهر همه، یکى، يا كاملاً شبيه یک‌ديگر است...». دوسلان این اثر را مختصر یک کتاب مفصل ديگر دانسته است)؛
-# فى فضائل مصر و النيل؛
+# في فضائل مصر و النيل؛
-# کتاب فى خطط مصر (كه نام آن در غالب منابع آمده است)؛
+# کتاب في خطط مصر (كه نام آن در غالب منابع آمده است)؛
-# كواكب در احوال خاندان ماذرايى (نام ديگر اين کتاب، سيرة الماذر آيتين است).
+# كواكب در احوال خاندان ماذرايى (نام ديگر این کتاب، سيرة الماذر آيتين است).
+{{پایان}}
-آثار ابن زولاق، چنان‌كه اشاره شد، توجه مورخان و نويسندگان بعدى را به خود جلب كرده است. اينان، گاه به صراحت و با ذكر نام و اغلب بدون ذكر نام، مطالب خود را از نوشته‌هاى وى گرفته‌اند؛ براى نمونه ياقوت در «[[معجم البلدان]]» در 8 مورد، [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]] در 4 مورد، دوادارى در 2 مورد، [[ابن دقماق، ابراهیم بن محمد|ابن دقماق]] در 3 مورد، [[مقریزی، احمد بن علی|مقريزى]] در «اتعاظ» در 4 مورد و در «خطط» نيز در 4 مورد، ابن ظهيره در 20 مورد، [[حر عاملى]] در 1 مورد و [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] در 36 مورد، به نوشته‌هاى ابن زولاق استناد جسته‌اند؛ علاوه بر اينها، ويت، معتقد است كه ابن ميسر هم از ابن زولاق بسيار نقل كرده و تقريباً تمامى گزارش مربوط به سال‌هاى 362 تا 365ق را از وى گرفته است. برخى نيز ابن سعيد و [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] را، پس از [[مقریزی، احمد بن علی|مقريزى]]، از مؤلفانى دانسته‌اند كه بيش از ديگران از وى نقل كرده‌اند.
+آثار ابن زولاق، چنان‌كه اشاره شد، توجه مورخان و نویسندگان بعدى را به خود جلب كرده است. اينان، گاه به صراحت و با ذكر نام و اغلب بدون ذكر نام، مطالب خود را از نوشته‌هاى وى گرفته‌اند؛ برای نمونه ياقوت در «[[معجم البلدان]]» در 8 مورد، [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]] در 4 مورد، دوادارى در 2 مورد، [[ابن دقماق، ابراهیم بن محمد|ابن دقماق]] در 3 مورد، [[مقریزی، احمد بن علی|مقريزى]] در «اتعاظ» در 4 مورد و در «خطط» نيز در 4 مورد، ابن ظهيره در 20 مورد، [[حر عاملى]] در 1 مورد و [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] در 36 مورد، به نوشته‌هاى ابن زولاق استناد جسته‌اند؛ علاوه بر اينها، ویت، معتقد است كه ابن میسر هم از ابن زولاق بسيار نقل كرده و تقريباً تمامى گزارش مربوط به سال‌هاى 362 تا 365ق را از وى گرفته است. برخى نيز ابن سعيد و [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] را، پس از [[مقریزی، احمد بن علی|مقريزى]]، از مؤلفانى دانسته‌اند كه بيش از ديگران از وى نقل كرده‌اند.
 ==وفات==
-وى، در سال 386ق / 996م، درگذشته است. برخى نيز درگذشت او را 389ق، نوشته‌اند.
+وى، در سال 386ق / 996م، درگذشته است. برخى نيز درگذشت او را 389ق، نوشته‌اند<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1782 ر.ک. روح بخشان، عبدالمحمد، ج3، ص629-630]</ref>.
-== منابع ==
+==پانویس==
+<references/>
-دايرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 3، ص 629.
+==منابع مقاله==
+[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1782 ر.ک. روح بخشان، عبدالمحمد، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.]
-== وابسته‌ها ==
+==وابسته‌ها==
 {{وابسته‌ها}}
 [[فضائل مصر و أخبارها و خواصها لابن زولاق]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]