رسالة فی السیر و السلوک (تحقیق مصطفوی)

رسالة فی السیر و السلوک
پدیدآوران	بحرالعلوم، سید محمدمهدی بن مرتضی (منسوب به)، مصطفوی، سید حسن (مقدمه‌نویس و محقق)
ناشر	امیرکبیر
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1376ش
چاپ	دوم
زبان	فارسی
تعداد جلد	1

رسالة فی السیر و السلوک، کتابی است منسوب به سید محمدمهدی بحرالعلوم که با تحقیق و مقدمه سید حسن مصطفوی منتشر شده است.

این جستار عرفانی که آن را از بهترین‌ها در سیر و سلوک و تکمیل نفس شمارده‌اند، اثر است مختصر اما همه مراحل و منازل سیر و سلوک و فرگشت نفس را با بیانی نیکو و با استناد به کتاب و سنت و برهان پیش رو نهاده است.

نویسنده در عرفان عملی ورزیده و صاحب نظر می نماید و نفاست اثرش آن مایه است که تاکنون دست کم چهار تصحیح مطبوع و دو شرح بر آن دیده شده است.

در مورد درستی انتساب کتاب به جناب بحرالعلوم باید گفت تاکنون خلافش ثابت نشده است و آنچه درباره منحول بودن کتاب گفته‌اند از سر ناآگاهی است.

کتاب با بحثی درباره اربعین، آثار آن و پاره‌ای مصادیقش در فرهنگ اسلامی آغاز می شود، سپس به عوالم خلوص پرداخته و شرایط چهارگانه مسافر عالم خلوص شرح شده است. پس از آن از مراتب خلوص و فرق مخلَصین و مخلِصین گفته و به ارزش والا و بسیار دیریاب بودن مخلَصین پرداخته و اثرات این گونه اخلاص در آخرت از زبان قرآن یاد شده است.

سپس منازل چهارگانه عالم خلوص و مراد از آنها آورده شده، آنگه به عوالم پیش از عالم خلوص یعنی: اسلام، ایمان، هجرت و جهاد فی سبیل الله پرداخته شده است. پس از این، منازل دوازدگانه سلوک شرح و شماره شده است، بدین قرار: اسلام اصغر، ایمان اصغر، اسلام اکبر، ایمان اکبر، هجرت کبری، جهاد اکبر، فتح و ظفر بر جنود شیطان، اسلام اعظم، ایمان اعظم، هجرت عظمی، جهاد اعظم و عالم خلوص.

سخن با چگونگی سلوک در این منازل و شرح هر یک پی گرفته شده است. سپس برنامه دیگری برای سلوک معرفی شده و یادآوری شده است که در شمار منازل سلوک اختلاف است به گونه‌ای که از هفت تا هفتصد هزار مرحله و منزل را یاد کرده‌اند. پس از آن مراحل بیست و ششگانه برنامه اخیر برشمارده و شرح شده است که شامل مراحل زیر است: ترک آداب و عادات، عزم، وفا، ثبات و دوام مراقبه، محاسبه، مؤاخذه، مسارعت، ارادت، ادب نگاه داشتن، نیت، صمت، جوع، خلوت، سهر، طهارت، مبالغه در تضرع، پرهیز از مشتبهات، شیخ و استاد، ورد، نفی خواطر، فکر و ذکر.

در پایان به برنامه و چگونگی سلوک نویسنده اشاره شده است. گفتنی است که توضیحات و شرح مصحح کوتاه اما مفید افتاده است.

منابع مقاله

رفیعی، بهروز؛ اخلاق، عرفان و تصوف اسلامی: کتاب‌شناسی توصیفی و موضوعی، تهران، انتشارات بین‌المللی هدی، چاپ یکم، 1377ش.