الرسائل الأدبية، رسائل الجاحظ: تفاوت میان نسخه‌ها

| زبان = عربي 

| سال نشر = 2002م  

| کتابخانۀ دیجیتال نور = 3541

در این مجموعه، 21 رساله از رساله‏‌های [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] گردآوری شده است. نام این مجموعه را «رسائل ادبی» نهاده‏اند؛ نه به معنای مصطلحی که از ادب مورد نظر است (یعنی همان فن زیبا که عاطفه و خیال بر آن حاکم است)، بلکه مراد از ادب در اینجا، اخلاق و نیز روایت و نقل دانش بین گروه‏ها به‌وسیله مؤدّب و معلّم و کتاب می‏باشد. پس ادب معنایی عام دارد؛ چنان‌که خود جاحظ در «المعلمين» می‌گوید.

این مجموعه رسائل، حول پنج موضوع اساسی بحث می‌کند: موضوع اخلاق محض، بر 3 رساله از این مجموعه غالب است. رساله‏های: «كتمان السر و حفظ اللسان» ، «الحاسد و المحسود و النبل» و «التنبّل و ذم الكبر». جاحظ در این رساله‏ها، خصال اخلاقی را با دقت تحلیل و مورد بررسی قرار داده و معتقد است اخلاق در طبیعت انسان‏ها نهاده شده و طبیعی و فطری است، نه کسبی. او در این نظریه با ارسطو و فلاسفه مشا به مخالفت برخاسته است<ref>ر.ک: مقدمات عامه، ص6</ref>.

موضوع دوم که تعداد زیادی از این رساله‏ها را در بر می‌گیرد، موضوع اجتماع و مسائل اجتماعی است. رساله‏هایی چون: «مفاخرة الجواري و الغلمان»، «تفضيل البطن علی الظهر»، «المعلمين»، «طبقات المغنين»، «الوكلاء» و «مدح التجار و ذم عمل السلطان»، به این موضوع می‌‏پردازند<ref>ر.ک: همان</ref>.

موضوع سوم، فقه است. نویسنده خود را مرد دانش و فقه می‏داند و به این موضوع در رساله‏های «الفتيا»، «مدح النبيذ و صفة أهله» و «الشارب و المشروب»، پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص6-7</ref>.

موضوع چهارم، درباره فضیلت ادب و اهمیت آن در زندگی انسان و نیز مفهوم بلاغت و ارتباط بلاغت با ایجاز می‏باشد. این موضوع در رساله‏های: «البلاغة و الإيجاز»، «تفضيل النطق علی الصّمت» و «صناعة القواد»، مورد بررسی قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان، ص7</ref>.

موضوع پنجم، به امور شخصی پرداخته است و رساله‏های: «الجد و الهزل»، «فصل ما بين العداوة و الحسد»، «رسالة إلی أبي‌الفرج بن نجاح الكاتب»، «المودة و الخلطة»، «استنجاز الموعد» و «التربيع و التدوير»، به این موضوع اختصاص یافته است<ref>ر.ک: همان</ref>.

ویژگی‏ای که برای تمام آثار جاحظ ذکر کرده‏اند، این است که دارای الفاظی شیوا و ساده است و در آن‌ها، مناسبت لفظ و معنا، از هر نوعی (عامیانه، ادبی و...) حفظ شده است و با داشتن برخی انحرافات، نقش مهمی در روشن‌سازی اذهان دارد و به فراخور حال خواننده، از جدّی به شوخی می‌‏پردازد.

<references />

== وابسته‌ها ==