الفكر الشيعي المبكر

الفکر الشيعي المبکر
پدیدآوران	آرزینا آر. لالانی (نویسنده) قصير، سيف‌الدين (مترجم)
عنوان‌های دیگر	عنوان فرعی: تعاليم الامام محمد الباقر
ناشر	دار الساقي
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	2004م
چاپ	1
شابک	‎1-85516-746-8
موضوع	شيعه - تاريخ شيعه - عقايد محمد بن علي(ع)، امام پنجم، 57 - 114ق. - احاديث محمد بن علي(ع)، امام پنجم، 57 - 114ق. - نظريه درباره عقايد شيعه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏44‎‏/‎‏35‎‏ ‎‏/‎‏ل‎‏2‎‏ف‎‏8
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، شیعه (ابهام زدایی) را ببینید.

الفكر الشيعي المبكر، تعاليم الإمام محمد الباقر، اثر آرزینا آر. لالانی، بررسی شخصیت، دیدگاه و اندیشه‌های امام باقرالعلوم علیه‌السلام و نقش ایشان در تطور فکر شیعی است.

اصل کتاب به زبان لاتین و در سال 2004م، نوشته شده و به قلم سیف‌الدین القصیر، به عربی ترجمه گردیده است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل و یک خاتمه، سامان یافته است.

نویسنده در ابتدا اندیشه امامت، قبل از امام محمد باقر(ع) را مورد مطالعه قرار داده، پس از بررسی جوانب خاصی از زندگانی و لقب ایشان، نظر و دیدگاه آن حضرت پیرامون مسئله امامت، اساس قرآنی و روایی امامت و مبادی آن و برخی از مسائل دینی و فقهی را مورد بحث قرار داده و در نهایت از جایگاه و موقعیت ایشان در محافل حدیثی غیر شیعی سخن گفته است.

گزارش محتوا

در مقدمه نخست، به تأسیس مرکز مطالعات اسماعیلیه در لندن در سال 1799م، به هدف مطالعه و تحقیق پیرامون علوم اسلامی و برخی از اهداف و اقدامات صورت‌گرفته در این مرکز، اشاره شده است.

در مقدمه دوم، به بیان این نکته پرداخته شده که از جمله فروعی که پیرامون مطالعات اسلامی در غرب مورد اهمال قرار گرفته، مطالعه پیرامون مذهب شیعه بوده و لذا از لحاظ سیاسی و اجتماعی، به معرفی شیعه پرداخته شده و سپس تاریخچه مختصری از شیعه، از ماجرای سقیفه و انتخاب خلیفه اول تا صبر کردن حضرت علی(ع) و سپس به خلافت رسیدن و پس از آن، شهادت آن حضرت در سال 40 هجری تا به امامت رسیدن امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و شهادت آن حضرت و قیام‌هایی که پس از واقعه کربلا رخ داد از جمله قیام توابین و مختار و نقش محمد بن حنفیه در آن و پس از آن، تا دوران امام سجاد(ع) ارائه گردیده و سپس اوضاع و شرایط سیاسی و اجتماعی زمان به امامت رسیدن امام باقر(ع) و انشعاباتی که در شیعه رخ داد، تشریح شده است.

در ادامه، به معرفی منابع و مصادر اسلامی و غربی که می‌توان برای تحقیق پیرامون این برهه از تاریخ شیعه مورد استفاده قرار داد، پرداخته شده است. برخی از این منابع عبارتند از: کتب تاریخ عامه، همچون تاریخ طبری (متوفی 311ق/ 923م) و تاریخ یعقوبی (متوفی 284ق/ 897م)؛ کتب تراجم، مانند «أنساب الأشراف» بلاذری (متوفی 279ق/ 892م)، «الطبقات» ابن سعد (متوفی 231ق/ 845م)، «تاريخ مدينة دمشق» ابن عساکر (متوفی 572ق/ 1176م) و نیز «فتوح البلدان» بلاذری، «فتوح مصر» ابن عبدالحکیم، «عمدة الطالب» ابن عنبه (متوفی 825ق/ 1422م)، «أسرار النطقاء» جعفر بن منصور و...

در فصل اول، اندیشه امامت، قبل از امام محمد باقر(ع) مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این فصل، ابتدا تعارضات و نزاعات اولیه پیرامون قیادت و رهبری ائمه(ع) را بررسی نموده است. به اعتقاد نویسنده، اولین نزاع در امت اسلامی، پیرامون مسئله «قيادة الأعلی» یا همان امامت رخ داده است. مصادر تاریخی نیز به این امر اشاره دارند که نزاعی پیرامون خلافت پیامبر(ص)، پس از وفات ایشان، در مدینه رخ داد که در آن، انصار در سقیفه مدینه جمع شده و به مسئله قیادت و رهبری جامعه پرداختند.

نویسنده در ادامه، به توضیح مفصل این جریان و تمام اتفاقاتی که بین انصار و مهاجرین و گفتاری که بین ایشان بر سر فضیلت هریک رد و بدل شد پرداخته است.

در پایان این فصل، جریان شهادت امام حسین(ع) و واقعه کربلا توضیح داده شده و فرقه کیسانیه، مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم، جوانب خاصی از زندگانی امام باقر(ع) و لقب ایشان، مورد مطالعه قرار گرفته است. امام باقر(ع) از نسب رفیع و شریفی برخوردار می‌باشند؛ زیرا جد پدری و مادری ایشان، به پیامبر(ص) می‌رسد. نام کامل ایشان، محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب و کنیه ایشان، ابوجعفر است. مادر ایشان، فاطمه ام‌عبدالله، یکی از دختران امام حسن(ع) می‌باشد.

نویسنده، معتقد است: تعیین اینکه لقب باقر، از چه زمانی به ایشان داده شد و آیا ایشان در زمان حیات خود بدین لقب شناخته شده و یا پس از آن، بدان نامیده شدند، کار بسیار مشکلی است؛ اما آنچه مسلم می‌باشد، آن است که نویسند‌ه‌ای به نام زبیر بن بکار (حوالی 256ق/ 870م) در قرن سوم هجری، ایشان را بدین لقب، نام برده است.

در این فصل، پیرامون کسانی که در امامت و رهبری جامعه به‌عنوان رقبای امام محمد باقرشناخته شده و نحوه برخورد امام با ایشان و نیز غلات و زید، مطالبی عنوان گردیده است.

نظر و دیدگاه امام محمد باقر(ع) پیرامون مسئله امامت، اساس قرآنی و روایی امامت و مبادی امامت، در فصل سوم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

نویسنده در این فصل، تفسیر امام باقر(ع) از مسئله امامت را تبیین و تشریح کرده است. به عقیده نویسنده، امامت از دیدگاه ایشان، مانند نبوت، از جانب خداوند و به نص او می‌باشد.

در فصل چهارم، نظر امام باقر پیرامون سایر مسائل دینی از جمله ایمان، تقیه، قضا و قدر و توحید مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

به‌عنوان مثال، نویسنده دیدگاه امام باقر(ع) پیرامون ایمان را با بررسی سؤال شخصی که از ایشان در مورد کسی پرسید که: «شخصی اسلام آورده است، آیا ایمان هم دارد و آن حضرت در پاسخ فرمودند: نه»، تبیین کرده است. آن حضرت(ع)، در پاسخ به این فرد، شخصی را مثل می‌زند که در کعبه و مسجد الحرام است و رابطه ایمان و اسلام را با آن، توضیح می‌دهد.

از آنجا که مجامع حدیثی غیر شیعی، بر اساس روایات صادرشده از پیامبر(ص) استوار می‌باشند و به نظر نویسنده، در بحث از امامت، استفاده از این نوع روایات دارای وثوق بیشتری برای اهل سنت می‌باشد، وی در پنجمین فصل، جایگاه و موقعیت امام پنجم در محافل حدیثی غیر شیعی، از جمله «موطأ مالک»، «تاریخ طبری»، «تفسیر طبری»، «مسند ابن حنبل» و «رساله شافعی» را مورد بحث و بررسی قرار داده است.

نویسنده به نقل از ابن حجر عسقلانی، از تعداد زیادی به‌عنوان راویان از امام محمد باقر(ع) نام برده که نشان از اهمیت جایگاه و مقام علمی و دینی والای ایشان دارد. برخی از این روات عبارتند از: فرزند ایشان امام صادق(ع) (148ق)، ابواسحاق صابئی، عمرو بن عبدالله (128ق)، العراج (بعد از 140ق)، زهری و محمد بن مسلم بن شهاب (124ق)، عمرو بن دینار (حوالی 126ق)، ابن جریج، عبدالملک (150ق)، اعمش، سلیمان بن مهران (148ق)، مکحول بن راشد (115ق)، معمر ین یحیی و...

در این فصل همچنین اصحاب امام باقر(ع) معرفی شده و توضیحاتی پیرامون هریک داده شده است. برخی از این افراد عبارتند از: در کوفه: عبدالله جابر بن یزید بن حارث جعفی (128ق)، زراره، حمران و حمزة بن محمد بن عبدالله الطیار، ابوبصیر لیث بختاری مرادی و ابوحمزه ثمالی.

در بصره: محمد بن مروان بصری، اسماعیل بن فضل هاشمی و مالک بن اعیان جهنی.

در مکه: به نظر نویسنده، تعداد انصار و یاوران امام باقر(ع) در مکه کمتر از مدینه بود، اما کسانی بودند که اهمیت ایشان نزد فقها، بسیار والا و ارجمند بوده است، از جمله: معروف بن خربوذ که یکی از موالی قریش بود؛ میمون بن اسود قداح، یکی از موالی بنی مخزوم.

نویسنده به افراد دیگری نیز اشاره کرده، ولی بر این باور است که تعیین مکان خاصی که در آن زندگی می‌کرده‌اند میسر نیست. این افراد عبارتند از: محمد بن اسماعیل بن بزیع و افراد دیگری از خانواده بزیع، ابوهارون مکفوف، عقبة بن بشیر اسدی، اسلم مکی، ناجیة بن ابی‌معاذ بن مسلم و...

در فصل ششم، دیدگاه امام باقر(ع) در رابطه با برخی از مسائل فقهی بررسی شده است. این مسائل عبارتند از: مسح بر خفین، نبیذ، جهر به بسمله، اذان یا دعوت به نماز، قنوت و نماز میت.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده نویسنده به‌همراه فهرست اعلام، اماکن و مصطلحات مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع.، توضیحات جامع و مفیدی پیرامون برخی از عبارات و کلمات متن داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

آرزینا آر. لالانی