همایی، جلال‌الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۰۸

همایی، جلال‌الدین

نام	همایی، جلال‌الدین
نام‌های دیگر
نام پدر	میرزا ابوالقاسم
متولد	13 دیماه 1278ش
محل تولد	اصفهان
رحلت	شنبه 28 تیرماه 1359ش
اساتید	آیت‌اللّه سید محمد باقر دُرچه‌ای حاج میر محمد صادق خاتون آبادی
برخی آثار	معیار العقول کنوز المعزمین تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر
کد مؤلف	AUTHORCODE04547AUTHORCODE

جلال‌الدین همایى (۱۲۷۸ – ۱۳۵۹ش) متخلص به «سنا»، نویسنده، ادیب، شاعر، ریاضی‌دان و تاریخ‌نگار معاصر

ولادت

در 13 دیماه 1278ش، در اصفهان، محله قدیمی پاقلعه (از محلات جنوب شرقی قدیم اصفهان) به دنیا آمد. او فرزند میرزا ابوالقاسم متخلص به طرب، نواده هماى شیرازى شاعر قرن سیزدهم است.

تحصیلات

جلال‌الدین‌ تحت‌ نظارت‌ پدر دانشمند خود و در خانواده‌ای‌ که‌ کلیه‌ اعضاء آن‌ اهل‌ خط و قلم‌ بودند رشد یافت‌ و از اوان‌ کودکی ملزم‌ به‌ فراگیری ادبیات‌ عرب‌ و حکمت‌ وفلسفه‌ شد. وی در سن‌ ده‌ سالگی منشأت‌ قائم مقام فراهانی ‌، منشأت‌ فرهاد میرزا و منشأت‌ امیر نظام‌ و تاریخ‌ معجم‌ را نزد میرزا عبدالغفار و شاهنامه‌ فردوسی، کلیات‌ سعدی، منتخب‌ قاآنی‌ و غزلیات‌ محمد خان‌ دشتی را در نزد پدر مطالعه‌ کرد و به‌ اطلاعات‌ فراوانی‌ دست‌ یافت. جلال‌الدین نزد مادر، خواندن قرآن، گلستان و غزلیات حافظ را فرا گرفت.

او آموزشهای مقدماتی را در منزل به فرزندش آموخت و پس از آن، جلال‌الدین به مکتب خانه رفت. در مکتب خانه، نزد بانویی پرهیزگار به نام ملا باجی به مطالعه اصول و فروع دین و عم جزء پرداخت.

در مدت کوتاهی که جلال‌الدین در مکتب خانه ملاباجی عم جزء را تمام کرد، مادر جلال‌الدین شخصاً به مکتب رفت.

جلال‌الدین 6، 7 ساله بود که به مکتب میرزا عبدالغفار رفت. هوش و استعداد او در تعلیم، چنان بود که همان روز اول، تحسین استاد را برانگیخت. روز اول، میرزا عبدالغفار، دیوان حافظ را باز کرد و جلال‌الدین همان طور که در خانه نزد پدر و مادر آموخته بود، آن را صحیح و کامل با صدای رسا خواند. استاد، جلال‌الدین را تحسین کرد.

همائی‌ از سن‌ یازده‌ سالگی به‌ مدت‌ بیست‌ سال‌ در مدرسه‌ نماورد از مدارس‌ قدیم‌ ومعروف‌ اصفهان‌ که‌ مرکز دانش‌ و فرهنگ‌ این‌ شهر بود به‌ کسب‌ علوم‌ اسلامی پرداخت‌.

جلال‌ طی این‌ سالها ادبیات‌ عرب‌، فقه ‌، اصول‌، تفسیر، درایه، رجال‌، هیئت‌، نجوم ‌، استخراج‌ تقویم ‌، فنون‌ ریاضی ‌، طب‌ و فلسفه‌ را در نزد بزرگ‌ترین‌ علما و روحانیون‌ ایران‌ فراگرفت‌ و خود نیز مدتی‌ مدرس‌ بزرگ‌ترین‌ حوزه‌‌های علمی و ادبی‌ اصفهان‌ بود. جلال‌الدین‌ در سال‌ ۱۳۰۰ به‌ نظام‌ آموزشی‌ جدید پیوست‌ و ابتدا به‌ تدریس‌ در مدرسه‌ صارمیه‌ اصفهان‌ پرداخت‌; سپس‌ در سال‌ ۱۳۰۷ به‌ تهران‌ آمد و ازطرف‌ وزارت‌ معارف‌ وقت‌ عهده‌ دار تدریس‌ فلسفه‌ و ادبیات‌ در تبریز گردید. همائی درسال‌ ۱۳۱۰ ‌ به‌ تهران‌ منتقل‌ شد و در دارالفنون، دبیرستان‌ نظام‌ و دانشکده‌ افسری‌ به‌ تدریس‌ ادبیات‌ پرداخت‌. از شاگردان استاد در این دوره عبارتند از: دکتر ذبیح‌الله صفا، دکتر حسین خطیبی و دکتر اکبر شهابی. وی پس‌ از تأسیس‌ دانشگاه‌ تهران‌ به‌ این‌ دانشگاه‌ دعوت‌ شد وسالها در دوره‌ دکتری‌ دانشکده‌ های حقوق‌ و ادبیات‌ تدریس‌ کرد و مدتی نیز عضو فرهنگستان‌ ایران‌ بود. استاد همائی‌ دو دوره‌ نیز به‌ دعوت‌ دانشگاه‌های‌ بیروت‌ و لاهور در این‌ دانشگاه‌ها تدریس‌ نمود که‌ با استقبال‌ محافل‌ علمی‌ این‌ کشورها مواجه‌ شد. در سال‌ 1356 دانشگاه‌ تهران‌ مراسم‌ بزرگداشت‌ این‌ استاد بزرگ‌ تاریخ‌ و فرهنگ‌ ایران‌ را برگزار کرد و در این‌ مراسم‌ نسخه‌ ای از کتاب‌ همائی‌ نامه‌ که‌ به‌ قلم‌ همکاران‌ وارادتمندان‌ استاد تهیه‌ شده‌ بود به‌ او تقدیم‌ گردید. استاد جلال‌الدین‌ همائی‌ علاوه‌ بر تألیف‌ و تصحیح‌ کتب‌ متعدد شعر هم‌ می‌سرود وبیش‌ از پانزده‌ هزار بیت‌ او در دیوانی‌ گرد آوری‌ شده‌ است‌. از مشهورترین‌ اشعار او مسجد کبود است‌ که‌ در وصف‌ مسجد کبود تبریز و اظهار تأسف‌ از ویرانی‌ آن‌ سروده‌ است‌.

اساتید

مرحوم جلال‌الدین همایی از سال 1330 تحصیل علوم اسلامی را در محضر استادان به نام آن روزگار حوزه اصفهان شروع کرد. در خدمت آقا شیخ علی یزدی مُغنی، مُطوّل و قسمتی از شرح لمعه را خواند و قسمتی از باب‌های آخر مُغنی و شرحِ نَظّام و پاره‌ای دیگر از متون ادبیات عرب را در محضر حاج سید کاظم کروندی تحصیل کرد. آخوند ملا عبدالکریم گزی شرایعِ محقق و مکاسبِ شیخ انصاری را به او آموخت. شرح باب حادی عشر و رجال و علم درایه را از خدمت میرزا احمد اصفهانی و کتاب قوانین‌الاصول را نزد آقاسید مهدی دُرچه‌ای و قسمتی از فقه و اصول را نزد حاج میر محمد صادق خاتون آبادی تلمّذ کردند. در بین استادان فقه و اصولِ ایشان، آیت‌اللّه سید محمد باقر دُرچه‌ای حقّی عظیم بر گردن استاد همایی دارد؛ چرا که مدّت دوازده سال در درس‌های خارج اصول و فقه او شرکت می‌کرد.

تحصیل علوم عقلی

علاوه بر تحصیل زبان و ادبیات عرب و فقه و اصول، مرحوم استاد همایی علوم عقلی را نیز در خدمت مشاهیر عصرخود فرا گرفت. از جمله استادان ایشان در علوم عقلی شیخ محمّد خراسانی است که مرحوم همایی حدود هیجده سال نزد ایشان امّهات متون فلسفی و عرفانی مانند شرح شمسیه و شرح منظومه و شرح هدایه و اشارات و شفا و اسفار و شرح فصوص و شرح مفتاح الغیب قونوی را تحصیل کرد. کلیّات قانون را نزد شیخ محمّد حکیم و قسمت معالجات قانون را نزد حاج میرزا علی شیرازی و دو دوره هیأت مسطحه استدلالی و خلاصة الحساب شیخ بهایی را نزد حاج آقا رحیم ارباب و دوره کامل فن نجوم و معرفة التقویم را در حضور ملا عبدالجواد آدینه‌ای فرا گرفت. از دیگر استادان معقول استاد همایی شیخ اسداللّه حکیم قمشه‌ای است که سال‌ها از محضر ایشان استفاده کرده‌اند.

نیل به درجه اجتهاد

بر اثر سخت کوشی‌های مستمر طولی نکشید که استاد همایی به دریافت چند فقره اجازه روایت و اجتهاد از علمای بزرگ عصر نایل آمد که از آن جمله است:

اجازه روایت از آیت‌اللّه حاج شیخ مرتضی آشتیانی؛ اجازه روایت و اجتهاد از آیت‌‌اللّه شیخ محمّد حسین فشارکی که از فقهای بزرگ و مدرسانِ بنام حوزه اصفهان بوده‌اند، اجازه روایت و اجتهاد از آیت‌‌اللّه سیّد محمّد نجف آبادی (م 1358 ق)؛ اجازه اجتهاد از آیت‌‌اللّه حاج میرزا عبدالحسین سید العراقین خاتون آبادی (م 1350 ق)؛ اجازه اجتهاد از آیت‌‌اللّه میرزا ابوطالب محتشمی که از علمای کم نظیر در زمینه تسلط به علوم اسلامی بودند.^[۱]

تدریس

وى از سال 1300ش تدریس در مدارس جدید و دانشگاه را آغاز کرد. ابتدا وارد مدرسه صارمیه شد و دروس دبیرستان را تدریس مى‌نمود. در سال 1307 به تهران آمد و به استخدام وزارت معارف (آموزش و پرورش) درآمد و به تبریز منتقل شد.

در سال 1310 دوباره به تهران منتقل و در دبیرستان دارالفنون به تدریس پرداخت. از سال 1319 تدریس در دانشسراى عالى و کلاس روزنامه‌نگارى دانشکده حقوق را برعهده گرفت.

وى در دانشگاه در دوره‌هاى لیسانس، فوق لیسانس و دکترا، دروسى چون صناعات ادبى و مطول تفتازانى را تدریس می‌کردند، تا این‌که در سال 1345 از کار رسمى دانشگاهى کناره‌گیرى و بازنشسته گردید.

فعالیتهای علمی و ادبی

فعالیت‌های علمى و ادبى وى شامل موارد ذیل مى‌باشد:

شرکت در انجمن‌هاى ادبى، شرکت در کنگره فردوسى سال 1313، همکارى در تدوین لغت‌نامه دهخدا، عضویت در فرهنگستان، شرکت در نخستین کنگره نویسندگان در 1325، شرکت در کنگره ابن سینا در سال 1333، سفر به بیروت جهت افتتاح کرسى زبان فارسى در سال 1334 و عضویت انجمن تحقیق در ادبیات و زبان‌هاى خارجه.

از وى بیش از پانزده هزار بیت شعر به جا مانده است، شعر همایى در مایه سنتى فارسى است. پختگى معنى و اندیشه در آن بارز است. در میان اشعار او اثرى از هجو و استهزاء دیده نمى‌شود.

وفات

سرانجام استاد همایی ساعت 9 شب شنبه بیست و هشتم تیرماه 1359ش (مطابق 6 رمضان 1400 ق) بر اثر عارضه قلبی چشم از جهان فرو می‌بندد. طبق وصیت استاد پیکر او را فردای همان روز به زادگاهش اصفهان منتقل می‌کنند و در تکیه «لسان الارض» به خاک می‌سپارند.^[۲]