الكيسانية في التاريخ و الأدب: تفاوت میان نسخه‌ها

الكيسانية في التاريخ و الأدب
الكيسانية في التاريخ و الأدب
پدیدآوران	قاضی، وداد (نویسنده)
ناشر	دار الثقافة
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1974م ,
چاپ	1
موضوع	شيعه- فرقه‌ها کيسانيه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏239‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏2‎‏ک‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۲:۲۲

الكيسانية في التاريخ و الأدب، اثر وداد قاضی، بررسی تاریخ و ادبیات فرقه کیسانیه و اعلام آن، از ابتدای ظهور تا انقراض آن می‌باشد که به زبان عربی و در سال 1974م، نوشته شده است.

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است.

نویسنده در ابتدا، مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده را به‌صورت مفصل، نقد و بررسی کرده و سپس، مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه را معرفی نموده و در نهایت به مسائل زیر پرداخته است: تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول و بعد از آن؛ رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب و ادبیات کیسانیه. این کتاب در اصل، برگرفته از رساله دکترای نویسنده، البته همراه با حذف و اضافاتی در آن می‌باشد^[۱].

گزارش محتوا

در مقدمه، به جایگاه خاص فرقه کیسانیه در تاریخ اسلامی و دلایل اهمیت آن، اشاره گردیده است. برخی از این دلایل، عبارتند از اینکه: این فرقه، یکی از اولین فرق شیعه می‌باشد که در قرن اول هجری، ظهور نموده و همچنین اولین فرقه‌ای است که تفکر مهدویت به‌صورت مفصل، در آن تشریح و توسعه پیدا کرد^[۲].

نویسنده در فصل اول، در دو قسمت، به مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده، پرداخته و به‌صورت مفصل، هریک از آن‌ها را بررسی کرده است. این مصادر عبارتند از:

الف)- کتب فرق:

کتاب حسن بن محمد بن حنفیه، که به اعتقاد نویسنده، اولین کتابی است که مطالبی در مورد کیسانیه در آن درج شده است.^[۳].
«فرق الشيعة»، اثر محمد بن حسن بن موسی نوبختی، که مطالبی در مورد زیدیه و غلات نیز در آن نوشته شده است.^[۴].
«المقالات و الفرق»، اثر سعد بن عبدالله قمی، متوفای اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهارم هجری^[۵].
«أصول النحل»، اثر ناشیء الاکبر؛ این کتاب اختصاص به فرق شیعه نداشته و در آن در مورد فرقه‌های مسلمین بحث شده است.^[۶].
«مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين»، تألیف ابوالحسن اشعری^[۷].
در جزء پنجم کتاب «البدء و التاريخ» مقدسی، مطالبی پیرامون کیسانیه نوشته شده است.^[۸].
«التنبيه و الرد علی أهل الأهواء و البدع»، اثر ابوالحسین ملطی شافعی (متوفی 337ق)^[۹].
«الفرق بين الفرق»، اثر عبدالقاهر بغدادی شافعی^[۱۰].
«الملل و النحل»، که به عبدالقاهر بغدادی منسوب است.^[۱۱].
«الفصل في الملل و الأهواء و النحل»، تألیف ابن حزم اندلسی، که به نظر نویسنده، در نوع خود، کتاب منحصربه‌فردی در میان کتب فرق می‌باشد^[۱۲].
«الملل و النحل»، اثر شهرستانی^[۱۳].
«الحور العين»، اثر نشوان بن سعید حمیری^[۱۴].

ب)- کتب تاریخ و تراجم:

«أنساب الأشراف»، تألیف احمد بن یحیی بلاذری.
«أخبار الطوال»، اثر ابوحنیفه دینوری.
کتاب ابن واضح یعقوبی.
«تاریخ طبری».
«مروج الذهب»، اثر مسعودی^[۱۵].

در فصل دوم، به معرفی مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه پرداخته شده است. در ابتدای این فصل، مهم‌ترین حوادثی که برای مختار اتفاق افتاده، به‌صورت سال‌شمار بیان گردیده است. برخی از این حوادث، عبارتند از: جانشینی عمویش در مدائن هنگامی که او برای جنگ با خوارج بیرون رفت؛ تلاش برای قانع کردن عمویش در جهت نیرنگ نمودن با امام حسن(ع)؛ پناه دادن به مسلم بن عقیل(ع) در کوفه در منزل خویش؛ درخواست از عبدالله بن عمر (شوهر خواهرش) تا او از یزید بخواهد که وی را از زندان ابن زیاد آزاد نماید و اجابت درخواست وی توسط عبدالله و یزید و آزاد شدن وی از زندان به شرط ترک کردن کوفه...؛ ملحق شدن به عبدالله بن زبیر در مکه و تحریک وی به جنگ با بنی‌امیه، بیعت با عبدالله بن زبیر و..^[۱۶].

مختاریه و کیسانیه، هویت کیسان ابوعمره و نقش او در حرکت مختار، امامت محمد بن حنفیه، فراز و فرودهای ارتباط محمد بن حنفیه با مختار، مختار و تشیع در کوفه و مختار و وضع اجتماعی و اقتصادی کوفه، از جمله عناوین مطرح‌شده در این فصل می‌باشند.

در فصل سوم، تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول، مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده این دوران را دوره تبلور مذهبی این فرقه دانسته و آن را به سه مرحله تقسیم و هریک را به‌صورت مفصل، بررسی کرده است. وی معتقد است عوامل و حوادث مختلفی بعد از مختار به وجود آمد که تأثیر بسزایی در تطور کیسانیه داشت که اهم آن‌ها عبارتند از: ناکامی و عدم دسترسی به قدرت سیاسی در مدت زمانی طولانی پس از مختار؛ بیعت محمد بن حنفیه با عبدالملک بن مروان؛ ولایت حجاج بعد از آن به مدت دو سال در عراق؛ وفات محمد بن حنفیه در سال 81ق و تمایل شیعیان به ابوهاشم عبدالله فرزند محمد بن حنفیه پس از وفات وی^[۱۷].

در فصل چهارم، به تغییر و تحول و دگرگونی فرقه کیسانیه بعد از قرن اول هجری پرداخته شده است. نویسنده این دوران را، دوره انقسام، تفکیک و انقراض این فرقه، دانسته است. اولین انقسام و انشعابی که در این فرقه رخ داد، توسط حمزة بن عماره بربری بود. وی در کوفه غریب بوده و در اصل، از اهالی مدینه بود. نویسنده معتقد است که وی ادعاهای باطلی مبنی بر نبوت خویش و الوهیت ابن حنفیه و... داشت^[۱۸].

انقسام اول کیسانیه در حیات ابوهشام؛ موقعیت کیسانیه در هنگام وفات ابوهشام و انقسامات بعدی آن؛ کیسانیه خاصه؛ ائمه کیسانیه خاصه و اعتقادات اصلی و جدید آن‌ها؛ غلات کیسانیه و عقاید آن‌ها؛ رابطه کیسانیه با غالیان و موقعیت کیسانیه در قرن چهارم هجری، از جمله مباحث مطرح‌شده در این فصل می‌باشند.

در فصل پنجم، رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: امامیه، اسماعیلیه، قرامطه، زیدیه و معتزله^[۱۹].

عقیده امامیه پیرامون اعتقادات و باورهای کیسانیه و نیز نظر ایشان درباره اتباع این فرقه، از جمله مباحث مهم این فصل می‌باشد^[۲۰].

فصل آخر، به بررسی ادبیات کیسانیه اختصاص یافته و اشعار چند تن از شعرای آن‌ها، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است که عبارتند از: خندق اسدی، ابوطفیل عامر بن واثله کنانی (صحابی معروف)، کثیر عزه و سید حمیری^[۲۱].

در خاتمه، به خلاصه و جمع‌بندی مطالب کتاب پرداخته شده است.^[۲۲].

وضعیت کتاب

فهرست‌های: مطالب؛ اعلام؛ فرق، جماعات و قبایل؛ اماکن؛ معتقدات، اصطلاحات و القاب مذکور در متن، به‌همراه فهرست مصادر و مراجع عربی و غیر عربی چاپی و خطی مورد استفاده نویسنده و نیز فهرست اسماء بعضی از مراجع مورد استفاده نویسنده که در پاورقی‌ها ذکر گردیده، در انتهای کتاب آمده است.

پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.

پانویس

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

[1] ر.ک: مقدمه، ص8

[2] ر.ک: مقدمه، ص7

[3] ر.ک: متن کتاب، ص14

[4] ر.ک: همان، ص15

[5] ر.ک: همان، ص19

[6] ر.ک: همان، ص24

[7] همان، ص27

[8] همان، ص29

[9] همان

[10] همان، ص30

[11] همان، ص33

[12] همان

[13] همان، ص114

[14] همان، ص36

[15] همان، ص40-43

[16] ر.ک: همان، ص47-54

[17] ر.ک: همان، ص139

[18] ر.ک: همان، ص206

[19] ر.ک: همان، ص269

[20] ر.ک: همان، ص272 و 286

[21] ر.ک: همان، ص305

[22] ر.ک: همان، ص257

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 | عنوان‌های دیگر =
 | پدیدآوران =
-[[قاضي، وداد]] (نویسنده)
+[[قاضی، وداد]] (نویسنده)
 | زبان =عربی
 | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏239‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏2‎‏ک‎‏9
 | موضوع =
-شيعه- فرقه‎ها
+شيعه- فرقه‌ها
 کيسانيه
@@ خط ۱۹: / خط ۱۹: @@
 | چاپ =1
 | تعداد جلد =1
-| کتابخانۀ دیجیتال نور =18743
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =18663
+| کتابخوان همراه نور =18663
 | کد پدیدآور =
 | پس از =
 | پیش از =
 }}
+'''الكيسانية في التاريخ و الأدب'''، اثر [[قاضی، وداد|وداد قاضی]]، بررسی تاریخ و ادبیات فرقه کیسانیه و اعلام آن، از ابتدای ظهور تا انقراض آن می‌باشد که به زبان عربی و در سال 1974م، نوشته شده است.
-'''الكيسانية في التاريخ و الأدب'''، اثر وداد قاضی، بررسی تاریخ و ادبیات فرقه کیسانیه و اعلام آن، از ابتدای ظهور تا انقراض آن می‌باشد که به زبان عربی و در سال 1974م، نوشته شده است.
 ==ساختار==
 کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است.
 نویسنده در ابتدا، مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده را به‌صورت مفصل، نقد و بررسی کرده و سپس، مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه را معرفی نموده و در نهایت به مسائل زیر پرداخته است: تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول و بعد از آن؛ رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب و ادبیات کیسانیه.
-این کتاب در اصل، برگرفته از رساله دکترای نویسنده، البته همراه با حذف و اضافاتی در آن می‌باشد<ref>ر.ک: مقدمه، ص8</ref>.
+این کتاب در اصل، برگرفته از رساله دکترای نویسنده، البته همراه با حذف و اضافاتی در آن می‌باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/8 ر.ک: مقدمه، ص8]</ref>.
 ==گزارش محتوا==
-در مقدمه، به جایگاه خاص فرقه کیسانیه در تاریخ اسلامی و دلایل اهمیت آن، اشاره گردیده است. برخی از این دلایل، عبارتند از اینکه: این فرقه، یکی از اولین فرق شیعه می‌باشد که در قرن اول هجری، ظهور نموده و همچنین اولین فرقه‌ای است که تفکر مهدویت به‌صورت مفصل، در آن تشریح و توسعه پیدا کرد<ref>ر.ک: مقدمه، ص7</ref>.
+در مقدمه، به جایگاه خاص فرقه کیسانیه در تاریخ اسلامی و دلایل اهمیت آن، اشاره گردیده است. برخی از این دلایل، عبارتند از اینکه: این فرقه، یکی از اولین فرق شیعه می‌باشد که در قرن اول هجری، ظهور نموده و همچنین اولین فرقه‌ای است که تفکر مهدویت به‌صورت مفصل، در آن تشریح و توسعه پیدا کرد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/7 ر.ک: مقدمه، ص7]</ref>.
 نویسنده در فصل اول، در دو قسمت، به مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده، پرداخته و به‌صورت مفصل، هریک از آن‌ها را بررسی کرده است. این مصادر عبارتند از:
 الف)- کتب فرق:
-# کتاب حسن بن محمد بن حنفیه، که به اعتقاد نویسنده، اولین کتابی است که مطالبی در مورد کیسانیه در آن درج شده است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص14</ref>.
+# کتاب حسن بن محمد بن حنفیه، که به اعتقاد نویسنده، اولین کتابی است که مطالبی در مورد کیسانیه در آن درج شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/14 ر.ک: متن کتاب، ص14]</ref>.
-# «[[فرق الشيعة]]»، اثر [[نوبختی، حسن بن موسی|محمد بن حسن بن موسی نوبختی]]، که مطالبی در مورد زیدیه و غلات نیز در آن نوشته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>.
+# «[[فرق الشيعة]]»، اثر [[نوبختی، حسن بن موسی|محمد بن حسن بن موسی نوبختی]]، که مطالبی در مورد زیدیه و غلات نیز در آن نوشته شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/15 ر.ک: همان، ص15]</ref>.
-# «[[المقالات و الفرق]]»، اثر [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد بن عبدالله قمی]]، متوفای اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهارم هجری<ref>ر.ک: همان، ص19</ref>.
+# «[[المقالات و الفرق]]»، اثر [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد بن عبدالله قمی]]، متوفای اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهارم هجری<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/19 ر.ک: همان، ص19]</ref>.
-# «أصول النحل»، اثر ناشیء الاکبر؛ این کتاب اختصاص به فرق شیعه نداشته و در آن در مورد فرقه‌های مسلمین بحث شده است.<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>.
+# «أصول النحل»، اثر ناشیء الاکبر؛ این کتاب اختصاص به فرق شیعه نداشته و در آن در مورد فرقه‌های مسلمین بحث شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/24 ر.ک: همان، ص24]</ref>.
-# «[[مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين]]»، تألیف [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] <ref>همان، ص27</ref>.
+# «[[مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين]]»، تألیف [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]]<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/27 همان، ص27]</ref>.
-# در جزء پنجم کتاب «البدء و التاريخ» [[مقدسی، مطهر بن طاهر|مقدسی]]، مطالبی پیرامون کیسانیه نوشته شده است.<ref>همان، ص29</ref>.
+# در جزء پنجم کتاب «[[البدء و التاريخ]]» [[مقدسی، مطهر بن طاهر|مقدسی]]، مطالبی پیرامون کیسانیه نوشته شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/29 همان، ص29]</ref>.
-# «[[التنبيه و الرد علی أهل الأهواء و البدع]]»، اثر ابوالحسین ملطی شافعی (متوفی 337ق)<ref>همان</ref>.
+# «[[التنبيه و الرد علی أهل الأهواء و البدع]]»، اثر [[ملطی شافعی، محمد بن احمد|ابوالحسین ملطی شافعی]] (متوفی 337ق)<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/29 همان]</ref>.
-# «[[الفرق بين الفرق و بيان فرقة الناجية منهم|الفرق بين الفرق]]»، اثر [[بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر|عبدالقاهر بغدادی]] شافعی<ref>همان، ص30</ref>.
+# «[[الفرق بين الفرق و بيان فرقة الناجية منهم|الفرق بين الفرق]]»، اثر [[بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر|عبدالقاهر بغدادی]] شافعی<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/30 همان، ص30]</ref>.
-# «[[الملل و النحل (بغدادي، عبدالقاهر ابن طاهر)|الملل و النحل]]»، که به [[بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر|عبدالقاهر بغدادی]] منسوب است.<ref>همان، ص33</ref>.
+# «[[الملل و النحل (بغدادي، عبد القاهر ابن طاهر)|الملل و النحل]]»، که به [[بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر|عبدالقاهر بغدادی]] منسوب است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/33 همان، ص33]</ref>.
-# «[[الفصل في الملل و الأهواء و النحل]]»، تألیف [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم اندلسی]]، که به نظر نویسنده، در نوع خود، کتاب منحصربه‌فردی در میان کتب فرق می‌باشد<ref>همان</ref>.
+# «[[الفصل في الملل و الأهواء و النحل]]»، تألیف [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم اندلسی]]، که به نظر نویسنده، در نوع خود، کتاب منحصربه‌فردی در میان کتب فرق می‌باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/33 همان]</ref>.
-# «[[الملل و النحل]]»، اثر [[شهرستانی، محمد بن عبدالکریم|شهرستانی]] <ref>همان، ص114</ref>.
+# «[[الملل و النحل]]»، اثر [[شهرستانی، محمد بن عبدالکریم|شهرستانی]]<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/114 همان، ص114]</ref>.
-# «[[الحور العين]]»، اثر [[حمیری، نشوان بن سعید|نشوان بن سعید حمیری]] <ref>همان، ص36</ref>.
+# «[[الحور العين]]»، اثر [[حمیری، نشوان بن سعید|نشوان بن سعید حمیری]]<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/36 همان، ص36]</ref>.
 ب)- کتب تاریخ و تراجم:
@@ خط ۵۶: / خط ۵۷: @@
 # [[تاريخ اليعقوبي|کتاب ابن واضح یعقوبی]].
 # «[[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاریخ طبری]]».
-# «[[مروج الذهب و معادن الجوهر|مروج الذهب]]»، اثر [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]] <ref>همان، ص40-43</ref>.
+# «[[مروج الذهب و معادن الجوهر|مروج الذهب]]»، اثر [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]]<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/40 همان، ص40-43]</ref>.
-در فصل دوم، به معرفی مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه پرداخته شده است. در ابتدای این فصل، مهم‌ترین حوادثی که برای مختار اتفاق افتاده، به‌صورت سال‌شمار بیان گردیده است. برخی از این حوادث، عبارتند از: جانشینی عمویش در مدائن هنگامی که او برای جنگ با خوارج بیرون رفت؛ تلاش برای قانع کردن عمویش در جهت نیرنگ نمودن با امام حسن(ع)؛ پناه دادن به مسلم بن عقیل(ع) در کوفه در منزل خویش؛ درخواست از عبدالله بن عمر (شوهر خواهرش) تا او از یزید بخواهد که وی را از زندان ابن زیاد آزاد نماید و اجابت درخواست وی توسط عبدالله و یزید و آزاد شدن وی از زندان به شرط ترک کردن کوفه...؛ ملحق شدن به عبدالله بن زبیر در مکه و تحریک وی به جنگ با بنی‌امیه، بیعت با عبدالله بن زبیر و..<ref>ر.ک: همان، ص47-54</ref>.
+در فصل دوم، به معرفی مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه پرداخته شده است. در ابتدای این فصل، مهم‌ترین حوادثی که برای مختار اتفاق افتاده، به‌صورت سال‌شمار بیان گردیده است. برخی از این حوادث، عبارتند از: جانشینی عمویش در مدائن هنگامی که او برای جنگ با خوارج بیرون رفت؛ تلاش برای قانع کردن عمویش در جهت نیرنگ نمودن با امام حسن(ع)؛ پناه دادن به مسلم بن عقیل(ع) در کوفه در منزل خویش؛ درخواست از عبدالله بن عمر (شوهر خواهرش) تا او از یزید بخواهد که وی را از زندان ابن زیاد آزاد نماید و اجابت درخواست وی توسط عبدالله و یزید و آزاد شدن وی از زندان به شرط ترک کردن کوفه...؛ ملحق شدن به عبدالله بن زبیر در مکه و تحریک وی به جنگ با بنی‌امیه، بیعت با عبدالله بن زبیر و..<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/47 ر.ک: همان، ص47-54]</ref>.
 مختاریه و کیسانیه، هویت کیسان ابوعمره و نقش او در حرکت مختار، امامت محمد بن حنفیه، فراز و فرودهای ارتباط محمد بن حنفیه با مختار، مختار و تشیع در کوفه و مختار و وضع اجتماعی و اقتصادی کوفه، از جمله عناوین مطرح‌شده در این فصل می‌باشند.
-در فصل سوم، تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول، مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده این دوران را دوره تبلور مذهبی این فرقه دانسته و آن را به سه مرحله تقسیم و هریک را به‌صورت مفصل، بررسی کرده است. وی معتقد است عوامل و حوادث مختلفی بعد از مختار به وجود آمد که تأثیر بسزایی در تطور کیسانیه داشت که اهم آن‌ها عبارتند از: ناکامی و عدم دسترسی به قدرت سیاسی در مدت زمانی طولانی پس از مختار؛ بیعت محمد بن حنفیه با عبدالملک بن مروان؛ ولایت حجاج بعد از آن به مدت دو سال در عراق؛ وفات محمد بن حنفیه در سال 81ق و تمایل شیعیان به ابوهاشم عبدالله فرزند محمد بن حنفیه پس از وفات وی<ref>ر.ک: همان، ص139</ref>.
-در فصل چهارم، به تغییر و تحول و دگرگونی فرقه کیسانیه بعد از قرن اول هجری پرداخته شده است. نویسنده این دوران را، دوره انقسام، تفکیک و انقراض این فرقه، دانسته است. اولین انقسام و انشعابی که در این فرقه رخ داد، توسط حمزة بن عماره بربری بود. وی در کوفه غریب بوده و در اصل، از اهالی مدینه بود. نویسنده معتقد است که وی ادعاهای باطلی مبنی بر نبوت خویش و الوهیت ابن حنفیه و... داشت<ref>ر.ک: همان، ص206</ref>.
+در فصل سوم، تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول، مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده این دوران را دوره تبلور مذهبی این فرقه دانسته و آن را به سه مرحله تقسیم و هریک را به‌صورت مفصل، بررسی کرده است. وی معتقد است عوامل و حوادث مختلفی بعد از مختار به وجود آمد که تأثیر بسزایی در تطور کیسانیه داشت که اهم آن‌ها عبارتند از: ناکامی و عدم دسترسی به قدرت سیاسی در مدت زمانی طولانی پس از مختار؛ بیعت محمد بن حنفیه با عبدالملک بن مروان؛ ولایت حجاج بعد از آن به مدت دو سال در عراق؛ وفات محمد بن حنفیه در سال 81ق و تمایل شیعیان به ابوهاشم عبدالله فرزند محمد بن حنفیه پس از وفات وی<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/139 ر.ک: همان، ص139]</ref>.
+در فصل چهارم، به تغییر و تحول و دگرگونی فرقه کیسانیه بعد از قرن اول هجری پرداخته شده است. نویسنده این دوران را، دوره انقسام، تفکیک و انقراض این فرقه، دانسته است. اولین انقسام و انشعابی که در این فرقه رخ داد، توسط حمزة بن عماره بربری بود. وی در کوفه غریب بوده و در اصل، از اهالی مدینه بود. نویسنده معتقد است که وی ادعاهای باطلی مبنی بر نبوت خویش و الوهیت ابن حنفیه و... داشت<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/206 ر.ک: همان، ص206]</ref>.
 انقسام اول کیسانیه در حیات ابوهشام؛ موقعیت کیسانیه در هنگام وفات ابوهشام و انقسامات بعدی آن؛ کیسانیه خاصه؛ ائمه کیسانیه خاصه و اعتقادات اصلی و جدید آن‌ها؛ غلات کیسانیه و عقاید آن‌ها؛ رابطه کیسانیه با غالیان و موقعیت کیسانیه در قرن چهارم هجری، از جمله مباحث مطرح‌شده در این فصل می‌باشند.
-در فصل پنجم، رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: امامیه، اسماعیلیه، قرامطه، زیدیه و معتزله<ref>ر.ک: همان، ص269</ref>.
+در فصل پنجم، رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: امامیه، اسماعیلیه، قرامطه، زیدیه و معتزله<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/269 ر.ک: همان، ص269]</ref>.
-عقیده امامیه پیرامون اعتقادات و باورهای کیسانیه و نیز نظر ایشان درباره اتباع این فرقه، از جمله مباحث مهم این فصل می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص272 و 286</ref>.
+عقیده امامیه پیرامون اعتقادات و باورهای کیسانیه و نیز نظر ایشان درباره اتباع این فرقه، از جمله مباحث مهم این فصل می‌باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/272 ر.ک: همان، ص272] و [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/286 286]</ref>.
-فصل آخر، به بررسی ادبیات کیسانیه اختصاص یافته و اشعار چند تن از شعرای آن‌ها، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است که عبارتند از: خندق اسدی، ابوطفیل عامر بن واثله کنانی (صحابی معروف)، کثیر عزه و سید حمیری<ref>ر.ک: همان، ص305</ref>.
+فصل آخر، به بررسی ادبیات کیسانیه اختصاص یافته و اشعار چند تن از شعرای آن‌ها، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است که عبارتند از: خندق اسدی، ابوطفیل عامر بن واثله کنانی (صحابی معروف)، کثیر عزه و سید حمیری<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/305 ر.ک: همان، ص305]</ref>.
-در خاتمه، به خلاصه و جمع‌بندی مطالب کتاب پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص257</ref>.
+در خاتمه، به خلاصه و جمع‌بندی مطالب کتاب پرداخته شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18743/1/257 ر.ک: همان، ص257]</ref>.
 ==وضعیت کتاب==
 فهرست‌های: مطالب؛ اعلام؛ فرق، جماعات و قبایل؛ اماکن؛ معتقدات، اصطلاحات و القاب مذکور در متن، به‌همراه فهرست مصادر و مراجع عربی و غیر عربی چاپی و خطی مورد استفاده نویسنده و نیز فهرست اسماء بعضی از مراجع مورد استفاده نویسنده که در پاورقی‌ها ذکر گردیده، در انتهای کتاب آمده است.
 پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.
@@ خط ۸۷: / خط ۹۰: @@
 ==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
@@ خط ۹۸: / خط ۱۰۱: @@
 [[رده:امامیه اثناعشریه، زیدیه، کیسانیه]]
-[[رده:جدید تیرماه]]