فتح البیان في مقاصد القرآن

فتح البيان في مقاصد القرآن
پدیدآوران	صدیق‌حسن‌خان، محمدصدیق (نویسنده) شمس‌الدین ابراهیم (محشی)
ناشر	دارالکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1420ق. = 1999م.
چاپ	یکم
موضوع	تفاسير اهل سنت - قرن 13ق.
زبان	عربی
کد کنگره	‏ ‎‏/‎‏ص‎‏4‎‏ف‎‏2 / 97/5 BP

فتح البيان في مقاصد القرآن، تألیف سید محمدصدیق خان قنوجی بخاری معروف به محمدصدیق حسن‌ خان نواب عالی (درگذشته 1307ق) است که با هدف نگارش تفسیری با زبان و روش نو به رشته تحریر درآمده است. این اثر با حواشی ابراهیم شمس‌الدین منتشر شده است.

تفسیر فتح البیان، تفسیری است متوسط، که مؤلف میان روش عقل و نقل که در استنباط آیه، از هر دو منبع برای فهم آیه سود جسته است. به نکات ادبی، توجه کامل داشته و منابع روایی خود را در تفسیر، در مقدمه‌ای که به همین منظور نگاشته، بیان کرده است. نسبت به نقل روایات ضعیف و اسرائیلیات، حساسیت داشته و هر جا که مناسب بوده این مشکل تفاسیر را بازگو کرده است. در عقاید، تابع نظریه اشاعره و از دیدگاه‌های آنان، چون مباحث امامت، صفات باری و عدل دفاع می‌کند و مباحثی چون رؤیت خداوند را به همان شکل که در نظریه عامه منعکس است، تبیین می‌کند.‏

شیوه ترتیب و چینش مطالب، به‌مانند سایر مفسران است که به‌ترتیب مصحف، از نام سوره و معنای آن، فضیلت سوره و آیه و فضیلت قرائت شروع می‌کند و آنگاه آیه‌به‌آیه شرح کلمات و پیام جمله را بازمی‌گوید. از نکات ادبی، اقوال صحابه و تابعین و اخبار وارده در تحکیم و تأیید معنای آیه کمک می‌گیرد. وی معتقد بوده باید در هر زمان، تفسیر، نگارشی تازه یابد و با زبان عصر، روح و طراوت دیگری پیدا کند و جاذبه قرآن برای طالبان تفسیر در شکل جدید دوچندان گردد: «ولکن لابد فی کل زمان من تجدید ما طال به العهد و قصر للطالبین فیه الجد و الجهد...».‏

پانویس

منابع مقاله

1. مقدمه مؤلف.
2. ایازی، سید محمدعلی، «شناخت‌نامه تفاسیر»، قم، انتشارات کتاب مبین، چاپ اول، 1378.