قاموس عصري في المصطلحات الحديثة (فرهنگ‌نامه معاصر عربی - ‌فارسی)

قاموس عصري في المصطلحات الحديثة (فرهنگ‌نامه معاصر عربی - ‌فارسی)
پدیدآوران	غفرانی، محمد (نویسنده)
ناشر	امير کبير
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1388ش.
چاپ	چاپ يکم
شابک	‎978-964-00-1187-4
موضوع	زبان عربي - واژه نامه‎‌‌ها - فارسي زبان عربي - اصطلاح‏ها و تعبيرها - واژه نامه‏ها فارسي - واژه نامه‎‌‌ها - عربي
زبان	فارسي - عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏0 ‎‏/‎‏ف‎‏2‎‏غ‎‏7‎‏ / 6636 PJ

قاموس عصري في المصطلحات الحديثة (فرهنگ‌نامه معاصر عربی - ‌فارسی)، اثر محمد غفرانی، فرهنگ‌نامه‌ای عربی - ‌فارسی است که دربردارنده شرح واژه‌ها، اصطلاح‌ها و تعبیرهای عربی معاصر به زبان فارسی می‌باشد.

تاریخ نگارش

نگارش کتاب در 14 خرداد 1387، به اتمام رسیده است.

اهمیت کتاب

آنچه باعث اهمیت و لزوم توجه به کتاب شده، آن است که مؤلف آن، مدرس سابق فارسی و تاریخ اسلام در دانشگاه الازهر مصر و دانشگاه اسکندریه و استاد سابق زبان عربی در دانشگاه‌های تهران و آزاد اسلامی بوده و نزد بسیاری از مدرسین و اساتید مطرح جهان عرب و اسلام، تلمذ نموده و این امر، باعث غنای هرچه بیشتر مطالب کتاب، شده است.

ساختار

کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب، در دو بخش واژگان و اصطلاحات، به‌ترتیب حروف الفبا، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

مؤلف در مقدمه، ابتدا به زبان عربی، به شرح حال خویش و اشاره به ویژگی‌های کتاب و روش تدوین آن پرداخته و سپس، شرح حالی نیز به زبان فارسی، از خود ارائه نموده است.

وی در بخش عربی مقدمه، به توضیح شیوه تألیف خود در کتاب پرداخته و به این نکته اشاره نموده است که روشی که در ترتیب حروف و ترصیف و ترکیب کلمات عربی در این فرهنگ‌نامه برگزیده، همان روش مألوف و معروف ابجدی است که قدما و نیز پژوهشگران معاصر ادبیات عرب، در نگارش آثار خود، چه در لغت‌نامه‌های عربی و چه فارسی، از آن استفاده کرده‌اند مانند: «المورد» روحی بعلبکی، «المعجم العربي الحديث لاروس» خلیل جر، «الرائد معجم لغوي عصري» جبران مسعود، «المنجد الأبجدي» برگرفته از «المنجد» لویس معلوف، «القاموس الوافي» شهاب‌الدین ابوعمر، «فرهنگ معاصر عربی - فارسی» عبدالنبی قیم، «المنجد عربی - فارسی» رضا مهیار و دیگر معاجم و فرهنگ ‌لغات جدید. با این تفاوت که مؤلف در اثر حاضر، در وضع حروف و ترکیب کلمات، به اشتقاق و صیاغ لغوی واژگان در ترتیب، فهرست و لیست‌کردن اصطلاحات، توجهی نکرده و قبل از هر چیز، به محاورات روزمره و زبان عرفی مردم، بدون التزام به رعایت مبدأ کلمه یا مصدر و اشتقاقات آن و مباحث مطرح‌شده در علم صرف، اعتماد و توجه داشته است.

از جمله ویژگی‌های کتاب، این است که در آن سعی شده است همه اصطلاحات و تعبیرات متداول روزمره عربی و فارسی در مجامع و محافل مختلف زندگی، از جمله رسانه‌های گروهی، به‌ترتیب الفبایی فراهم شود و به اصطلاحات محلی (عامیانه - ‌فصیح) هم در حد امکان اشاره شده است.

به‌منظور آشنایی بیشتر با محتوای کتاب، به‌عنوان نمونه، به برخی از واژگان و معانی آن، اشاره می‌شود:

أ: آیا (هل)؛ أ حق ذلك؟: آیا همین‌طور است؟ حق است؟؛ الائتمان الاقتصادي: وجه ضمان اقتصادی؛ ائتمنه: بر او اعتماد کرد (اعتمد عليه)؛ أوكد لكم: به شما قول می‌دهم و تأکید می‌کنم؛ أوكد لكم مرة أخری: باز هم به شما تأکید می‌کنم؛ الأئمة الاثنا عشر المعصومون(ع): دوازده‌امام معصوم(ع) و....

اصطلاحات و تعبیراتی که در بخش دوم کتاب آمده، عموما در جهت کاربرد زبان است؛ بدین معنی که هریک از این اصطلاحات و تعبیرات متعادل در زبان عربی عاصر، طبعتا معادل و همسانی در زبان فارسی هم دارند، چه از نظر مفهوم تحت‌‌اللفظی با یکدیگر مطابقت داشته باشند، مانند درود بامدادی که در زبان عربی معمولا می‌گویند «صباح الخير» و در فارسی نیز از «صبح بخیر» استفاده می‌شود و چه مطابقت نداشته باشند، مانند درود پیش از خواب که در زبان عربی معمولا می‌گویند «تصبح علی خير»، ولی در زبان فارسی، «شب بخیر» گفته می‌شود. هرچند مفاد هر دو تعبیر، یکی است و نیز مانند «دخل حميد المستشفی» که در فارسی گفته می‌شود «حمید در بیمارستان بستری شد» و مانند «أقلعت الطائرة أرض المطار» که در زبان فارسی می‌گوییم: «هواپیما از زمین فرودگاه به پرواز درآمد» و نمونه‌های دیگر از این دست که بی‌شمارند و در خلال اصطلاحات همین قاموس، به ‌چشم می‌خورند.

مثال‌های فوق و نظائر آن‌ها، از اصطلاحات و تعبیرات عربی و فارسی معمولا جنبه کاربردی و همسانی دارند و چه‌بسا از نظر معنای لغوی هم‌خوانی نداشته باشند؛ بنابراین، شرط صحت همسان‌آوری، تسلط کامل بر مفاهیم و مضامین دو زبان فارسی و عربی است که کاربرد آنها جز از طریق ممارست زبان در محیط، میسر و امکان‌پذیر نخواهد بود. لذا مؤلف به خوانندگان سفارش نموده است که سعی کنند هنگام آموختن زبان عربی، تا جای ممکن، از ترجمه تحت‌اللفظی خودداری نموده و به معادل‌سازی و همسان‌آوری مناسب، در دو زبان فارسی و عربی، توجه کامل داشته باشند. وی همچنین به این نکته تذکر داده است که چه‌بسا برای خوانندگان این تصور به ذهن خطور کند که اغلب این اصطلاحات، در متن قاموس نیز آمده است، پس حکمت و فایده تکرار آنها چیست. وی معتقد است که با توجه به طرح موضوعی اصطلاحات نه الفبایی، همراه با توضیحات مختصر، نیاز مبرم و فوری خواننده به‌سهولت و در حد امکان، مرتفع می‌گردد؛ به‌خلاف مراجعه به قاموس که بی‌شک به صرف کردن وقت بیشتر نیاز دارد. فایده دیگر این کتاب، آگاهی یافتن از پاره‌ای اصطلاحات مشابه دیگر است که در متن قاموس، نیامده است.

به‌عنوان نمونه، به تعدادی از اصطلاحات این بخش، اشاره می‌شود:

به‌عنوان مثال، در قسمت «في التحية و السلام؛ در تحیت و درود به یکدیگر»، ابتدا به آیه 86 سوره مبارکه نساء: «وَ إِذَا حُييتُمْ بِتَحِيةٍ فَحَيوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا» (هر گاه شما را تحیت و سلامی گفتند به نیکوترین وجه تحیت بگویید یا به همانش پاسخ دهید)، اشاره شده و سپس، در جدولی، کلام القائل (گوینده) «السلام عليكم» (درود بر شما) و المجيب (پاسخ‌دهنده) «وعليكم السلام» (بر شما درود باد)، مشخص شده و در ادامه، چنین توضیح داده شده است که: «اصولا سلام کردن به‌عنوان سمبل رابطه مودت و اخوت میان افراد جامعه در همه کشورهای اسلامی، اعم از عرب و غیر عرب رائج است و منشأ ایجاد محبت در دل‌هاست. واژه سلام علاوه بر سایر مشتقات آن، حدود «40» بار در قرآن کریم آمده که در تفاسیر معتبر عامه و خاصه، از یکایک آنها سخن رفته است و ازآنجاکه سلام کردن در شریعت اسلام امری است مستحب، اما پاسخ آن واجب و ترکش عمدا حرام است، لذا چنانچه کسی غفلتا در حین نماز، ندانسته بر نمازگزاری سلام کرد، باید بلادرنگ بدان پاسخ دهد؛ درصورتی‌که افزودن یک کلمه حتی یک حرف بیشتر از آنچه شارح مقدس در متن نماز مقرر فرموده، موجب بطلان نماز می‌گردد. لذا به اجماع فقهای عامه و خاصه، باآنکه در نوع تعبیر پاسخ و چگونگی ادای آن در حین نماز، اختلاف نظر دارند، اما بر پاسخ آن تأکید می‌ورزند».

در پایان می‌توان چنین گفت که این فرهنگ‌نامه عربی - ‌فارسی، در شیوه نگارش، یک اقدام نوین علمی در سطح دانشگاهی است که در وهله نخست می‌تواند پاسخگوی نیاز دست‌اندرکاران فرهنگی و پژوهشگران معارف اسلامی باشد. این کتاب همچنین می‌تواند نیاز طلاب حوزه‌های علمیه و دانشجویان دو گروه زبان و ادبیات عربی و زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه‌های مختلف، برآورده کند.

وضعیت کتاب

کتاب، فاقد پاورقی بوده و فهرست مطالب در ابتدای آن آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. بی‌نام، «قاموس عصري في المصطلحات الحديثة»، برگرفته از سایت خبرگزاری مهر، کد خبر: 952776، انتشار: 4 مهر 1388، دریافت: یک‌شنبه 22 اسفند 1400.