دیوان شمس‌الفصحاء محیط قمی

دیوان شمس‌الفصحاء محیط قمی
پدیدآوران	محیط قمی، محمد (نویسنده) کرمی، احمد (مصحح) [[]] (مترجم)
ناشر	نشر ما
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1362ش
چاپ	اول
موضوع	شعر فارسي - قرن 14 شعر مذهبي - قرن 13ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏د‎‏9 / 7368 ‏PIR‎‏

دیوان شمس الفصحاء محیط مجموعه اشعار میرزا محمد قمی متخلص به «محیط» و ملقب به «شمس الفصحاء» از شاعران اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری است که به کوشش احمد کرمی، منتشر شده است.

آنچه اهمیت کتاب را نشان می‌دهد، توجه به این نکته است که پس از دوران صفویه که سبک هندی در شعر فارسی بار دیگر جای خود را به شیوه متقدمان سپرد و گویندگانی چون عاشق و مشتاق و پس از آنان، آذر، صباحی و هاتف اصفهانی کوشیدند شیوه پیشین را پیروی کنند و به سیاق سخنسرایان متقدم در سبک‌های خراسانی و عراقی سخن بگویند، بیشتر گویندگان غزلسرا، در کار غزل، مکتب سعدی را برگزیدند و کمتر به تتبع از غزل حافظ پرداختند. از جمع گویندگانی که روش سعدی را برگزیدند، در تاریخ ادب فارسی، غزلسرایانی موفق چهره نموده‌اند که از آن میان می‌توان عاشق، نشاط، نیاز، مجمر و فروغی بسطامی را نام برد. ولی گوینده‌ای که در پیروی از مکتب حافظ، توفیق شایسته یافته باشد، از آغاز این دوره تا به امروز، به‌نظر نمی‌رسد. مگر آنکه به جرأت بگوییم محیط قمی تا حد بسیار، سیاق سخن خویش را به بیان حافظ نزدیک کرده است.

با این حال، هرچند در شعر محیط نیز گاهی تبعیت از سخن سعدی به چشم می‌خورد، ولی برروی هم باید گفت که گفتار وی بیشتر از شیوه حافظ مایه گرفته است:

اگر پیاله گرفتم ملامتم مکنید

به باده رنگ ریا را ز خرقه می‌شویم

حوالتم به می ناب و لعل یار کند

علاج درد دل خود زهر که می‌جویم

و در مجموعه اشعار وی، فراوان است اشعاری که از آن رایحه سخن حافظ استشمام می‌شود.

از ویژگی‌های سخن محیط اینکه با آنکه وی را در شمار غزالسرایان باید شمرد، غزل مجرد در دیوان او کمتر دیده می‌شود، بلکه بیشترین غزل‌هایش مختوم به مدح است و اکثر این مدایح، مربوط است به ثنای اهل بیت(ع).

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.