نهضت مختار ثقفی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (رده)
     
    (۳۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR19910J1.jpg|بندانگشتی|نهضت مختار ثقفی]]
    | تصویر =NUR19910J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =نهضت مختار ثقفی
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =پژوهش انتقادی کلامی، سیاسی - تاریخی
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|نهضت مختار ثقفی
    [[افتخارزاده، محمود]] (نویسنده)
    |-
    | زبان =فارسی
    |نام های دیگر کتاب
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏41‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏7‎‏ن‎‏9
    |data-type='otherBookNames'|پژوهش انتقادی کلامی، سیاسی - تاریخی
    | موضوع =
    |-
    حسین بن علی(ع)، امام سوم، 4 - 61ق.
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[افتخارزاده، محمود]] (نويسنده)
    |-
    |زبان  
    |data-type='language'|فارسی
    |-
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏41‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏7‎‏ن‎‏9
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|حسین بن علی (ع)، امام سوم، 4 - 61ق.


    شیعه - جنبشها و قیامها
    شیعه - جنبشها و قیامها


    مختار بن ابی عبیده، 1 - 67ق.
    مختار بن ابی‌عبیده، 1 - 67ق.
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    دفتر نشر معارف اسلامی
    |data-type='publisher'|دفتر نشر معارف اسلامی
    | مکان نشر =قم - ایران
    |-
    | سال نشر = 1375 ش  
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|قم - ایران
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1375 هـ.ش  
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE19910AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE19910AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =19910
    | کتابخوان همراه نور =19910
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}


    == معرفى اجمالى ==
    '''نهضت مختار ثقفى (64-67ق)،''' اثر [[افتخارزاده، محمود|محمودرضا افتخارزاده]]، اثرى است كه در راستاى بررسى انتقادى نهضت‌هاى تاريخى شيعه، به بررسى شخصيت مختار و ابعاد مختلف قيام او و اتهامات نسبت داده شده به وى پرداخته است. اين كتاب به زبان فارسى و در سال 1374 نوشته شده است.
     
     
    «نهضت مختار ثقفى (64-67ق)» اثر محمودرضا افتخارزاده، اثرى است كه در راستاى بررسى انتقادى نهضت‌هاى تاريخى شيعه، به بررسى شخصيت مختار و ابعاد مختلف قيام او و اتهامات نسبت داده شده به وى پرداخته است. اين كتاب به زبان فارسى و در سال 1374 نوشته شده است.


    == ساختار ==
    == ساختار ==
    كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده است.


     
    نویسنده در ابتدا به معرفى كتبى پرداخته كه در مورد مختار نوشته شده و سپس، ضمن بررسى اقوال و ديدگاه‌هاى مختلف درباره وى، به بحث پيرامون اتهامات و تحريفات نسبت داده شده به او پرداخته و در پايان، نهضت وى را مورد ارزيابى قرار داده است.
    كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده است.
     
    نويسنده در ابتدا به معرفى كتبى پرداخته كه در مورد مختار نوشته شده و سپس، ضمن بررسى اقوال و ديدگاه‌هاى مختلف درباره وى، به بحث پيرامون اتهامات و تحريفات نسبت داده شده به او پرداخته و در پايان، نهضت وى را مورد ارزيابى قرار داده است.


    == گزارش محتوا ==
    == گزارش محتوا ==
    نویسنده در مقدمه‌اش بر كتاب شيوه تحقيقى غرب را به چالش كشيده و پژوهش آكادميك مطلوب غرب را در واقع گريم چهره كريه دژخيمان تاريخ حاكم و ذبح علمى قهرمانان مظلوم و متهم تاريخ محكوم دانسته است. وى سپس تأكيد مى‌كند كه «در اين پژوهش كوشيده‌ام تا مختار و قيام او را از زندان اتهام تاريخ تبرئه كنم و ساحت عقيدتى وى را از گرد و غبار تحريف پاک نمايم و در آخر به ارزيابى اشتباهات سياسى او پرداخته‌ام كه به قيمت نابودى نهضت وى تمام شد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/7 مقدمه، ص 7]</ref>


    فصل اول به كتاب‌شناسى آثار و كتبى اختصاص دارد كه در مورد مختار و قيام او نوشته شده است. اين آثار به زبان‌هاى عربى، فارسى، تركى، گجراتى، اردو، آلمانى، انگليسى، فرانسوى مى‌باشد. در اين فصل همچنين، ضمن شناسايى و دسته‌بندى منابعى كه در مورد مختار نوشته شده، به بررسى و نقد آن‌ها نيز پرداخته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/9 متن كتاب، ص9-52]</ref>


    نويسنده در مقدمه‌اش بر كتاب شيوه تحقيقى غرب را به چالش كشيده و پژوهش آكادميك مطلوب غرب را در واقع گريم چهره كريه دژخيمان تاريخ حاكم و ذبح علمى قهرمانان مظلوم و متهم تاريخ محكوم دانسته است. وى سپس تأكيد مى‌كند كه «در اين پژوهش كوشيده‌ام تا مختار و قيام او را از زندان اتهام تاريخ تبرئه كنم و ساحت عقيدتى وى را از گرد و غبار تحريف پاك نمايم و در آخر به ارزيابى اشتباهات سياسى او پرداخته‌ام كه به قيمت نابودى نهضت وى تمام شد (مقدمه، ص 7).
    به اعتقاد نویسنده، منابع تاريخى شيعه اماميّه كه در دوره حضور امامان تدوين و تأليف شده بود، در دوران انتقال به عصر غيبت و حاكميت خطّ اعتدال كه مرحله نوينى در حيات سياسى- اجتماعى شيعه اماميّه مى‌باشد، دچار حادثه شد. آن بخش از منابع تاريخى دوره نخست عصر غيبت نيز به دلايل سياسى- اجتماعى بسيارى از گزند حوادث مصون نماند؛ هرچند كه تشيّع اماميه درپى غيبت امام، از بركت وجود رهبران معتدلش از سوى خلافت به رسميت شناخته شد و در كنار مذاهب رسمى تسنّن قرار گرفت، اما وجود جنگ‌هاى فرقه‌اى و به آتش كشيدن كانون‌هاى فرهنگى- علمى شيعه از سوى سنّيان، در نابودى ميراث‌هاى تاريخى شيعه اماميه نقش مهمى داشته است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/23 همان، ص23]</ref>
     
    فصل اول به كتاب‌شناسى آثار و كتبى اختصاص دارد كه در مورد مختار و قيام او نوشته شده است. اين آثار به زبان‌هاى عربى، فارسى، تركى، گجراتى، اردو، آلمانى، انگليسى، فرانسوى مى‌باشد. در اين فصل همچنين، ضمن شناسايى و دسته‌بندى منابعى كه در مورد مختار نوشته شده، به بررسى و نقد آن‌ها نيز پرداخته شده است (متن كتاب، ص9-52).
     
    به اعتقاد نويسنده، منابع تاريخى شيعه اماميّه كه در دوره حضور امامان تدوين و تأليف شده بود، در دوران انتقال به عصر غيبت و حاكميت خطّ اعتدال كه مرحله نوينى در حيات سياسى- اجتماعى شيعه اماميّه مى‌باشد، دچار حادثه شد. آن بخش از منابع تاريخى دوره نخست عصر غيبت نيز به دلايل سياسى- اجتماعى بسيارى از گزند حوادث مصون نماند؛ هرچند كه تشيّع اماميه درپى غيبت امام، از بركت وجود رهبران معتدلش از سوى خلافت به رسميت شناخته شد و در كنار مذاهب رسمى تسنّن قرار گرفت، اما وجود جنگ‌هاى فرقه‌اى و به آتش كشيدن كانون‌هاى فرهنگى- علمى شيعه از سوى سنّيان، در نابودى ميراث‌هاى تاريخى شيعه اماميه نقش مهمى داشته است (همان، ص23).


    بنابراين آنچه پيرامون تاريخ دوره حضور امامان تأليف شده، محصول سده‌هاى پنجم و ششم هجرى است. به نظر نويسنده، فهرست آثار مؤلفان شيعى دوره حضور نشان مى‌دهد كه در آن مقطع تاريخى كه تشيّع يك عقيده و آرمان سرّى و مذهب ممنوع بوده است، مختار و قيام او در كانون عقايد و توجه اصحاب امامان قرار داشته و تأليفاتى را باعث شده است (همان).
    بنابراین آنچه پيرامون تاريخ دوره حضور امامان تأليف شده، محصول سده‌هاى پنجم و ششم هجرى است. به نظر نویسنده، فهرست آثار مؤلفان شيعى دوره حضور نشان مى‌دهد كه در آن مقطع تاريخى كه تشيّع يك عقيده و آرمان سرّى و مذهب ممنوع بوده است، مختار و قيام او در كانون عقايد و توجه اصحاب امامان قرار داشته و تأليفاتى را باعث شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/23 همان]</ref>


    در فصل دوم، اقوال و ديدگاه‌هاى تاريخى و معاصر در مورد مختار، در پنج بخش زير بررسى شده است:
    در فصل دوم، اقوال و ديدگاه‌هاى تاريخى و معاصر در مورد مختار، در پنج بخش زير بررسى شده است:


    1- پيشوايان معصوم(ع)؛ نويسنده معتقد است منبع اصلى اين نقطه‌نظرها، رجال كشى است كه با ذكر سلسله سند آمده است از جمله: از امام على(ع) نقل شده كه آنحضرت، مختار را به هنگام كودكى در مدينه بر زانو نشانده و در حالى كه بر سرش دست مى‌كشيده فرموده: اى زيرك! اى زرنگ!. در خبر ديگرى كه نشان مى‌دهد جامعه شيعى دوره حضور تحت‌تأثير تبليغات امويان و مخالفان قرار داشته و عوام و احتمالاً خواص شيعه از مختار بد مى‌گفته‌اند، از امام صادق(ع) نقل است كه فرمود: مختار را دشنام ندهيد چرا كه قاتلان خاندان ما را كشت و به خون‌خواهى ما برخاست، بيوه زنان ما را شوهر داد و به هنگام سختى زندگى، اموالى در ميان ما تقسيم كرد (همان، ص57).
    #پيشوايان معصوم(ع)؛ نویسنده معتقد است منبع اصلى اين نقطه‌نظرها، [[اختيار معرفة الرجال (تصحیح مصطفوی)|رجال كشى]] است كه با ذكر سلسله سند آمده است از جمله: از [[امام على(ع)]] نقل شده كه آن حضرت، مختار را به هنگام كودكى در مدينه بر زانو نشانده و در حالى كه بر سرش دست مى‌كشيده فرموده: اى زيرك! اى زرنگ!. در خبر ديگرى كه نشان مى‌دهد جامعه شيعى دوره حضور تحت‌تأثير تبليغات امويان و مخالفان قرار داشته و عوام و احتمالاً خواص شيعه از مختار بد مى‌گفته‌اند، از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] نقل است كه فرمود: مختار را دشنام ندهيد چرا كه قاتلان خاندان ما را كشت و به خون‌خواهى ما برخاست، بيوه زنان ما را شوهر داد و به هنگام سختى زندگى، اموالى در ميان ما تقسيم كرد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/57 همان، ص57]</ref>
    #علماى اماميه؛ كه از جمله آن‌ها، كشّى از علماى شيعى سده سوّم و چهارم هجرى است كه از كانون‌هاى علمى- سياسى شيعه بدور بوده كه به نظر نویسنده، چون در جامعه سنّيان مى‌زيسته، از جوّ تند تبليغاتى ضد شيعه و شايعات تاريخى مخالفان متأثّر شده و مختار را بنيانگذار فرقه كيسانيه مى‌داند. وى پس از نقل روايات موافق و مخالف، چنين اظهار نظر كرده كه مختار همان كسى است كه مردم را به سوى ابن حنفيه فرا مى‌خواند كه به آن كيسانيه گفته‌اند و آنان همان مختاريه مى‌باشند. اما اين نظريه توسط رجال‌شناسان اماميه نقد و رد شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/60 همان، ص60]</ref>
    #علماى سنى؛ كه از جمله علماى ذكر شده، ابن سعد است كه در طبقات، مختار را بر اساس روايات تاريخى و شايعات اموى ارزيابى كرده كه: او نامه‌هائى به اسم ابن حنفيه جعل مى‌كرد و مردم را به نفع خود و به نام او دعوت مى‌نمود. در حالى‌كه ابن حنفيه نسبت به وى نظر خوبى نداشت و [[امام سجاد(ع)]] هم بدون تقيه و آزادانه و در حضور مردم مختار را لعن مى‌كرد و هدايايش را پس فرستاد و پس از قتل مختار، براى تصرف در اموال اهدائى او از عبدالملك بن مروان اجازه گرفت<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/64 همان، ص64]</ref>
    #محققان مسلمان؛ كه از جمله آن‌ها، محمّد ابوزهره است كه با تكيه بر گفته‌هاى مبرّد، [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] و [[ذهبى]]، مختار را از خوارج مى‌داند كه سپس شيعه شد و بنيانگذار فرقه كيسانيه گرديد و مى‌گويد: انديشه مختار بذر پليدى بود كه جز زشتى چيزى ببار نياورد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/67 همان، ص67]</ref> در مقابل، عبدالرزاق مقرّم، مختار را مسلمان شيعه خالصى مى‌داند كه براى خدا و خون‌خواهى امام حسين(ع) قيام كرد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/69 همان، ص69]</ref>
    #شرق‌شناسان غربى؛ از جمله فان فلوتن كه معتقد است مختار با تأئيد و پشتيبانى موالى كوفه توانست قدرت را به دست گيرد و اين در نتيجه آگاهى او از اوضاع اجتماعى روزگارش بود. او به موالى آموخته بود كه حقى مساوى با اعراب دارند و بايد احقاق حقوق خويش نمايند و به آنان قول داده بود كه در صورت پيروزى ميان آنان و اعراب، تساوى حقيقى و حقوقى برقرار خواهد كرد. به همين خاطر بيشتر ياران مختار از موالى بودند و تعداد اندكى عرب در سپاه او حضور داشتند<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/70 همان، ص70]</ref>


    2- علماى اماميه؛ كه از جمله آن‌ها، كشّى از علماى شيعى سده سوّم و چهارم هجرى است كه از كانون‌هاى علمى- سياسى شيعه بدور بوده كه به نظر نويسنده، چون در جامعه سنّيان مى‌زيسته، از جوّ تند تبليغاتى ضد شيعه و شايعات تاريخى مخالفان متأثّر شده و مختار را بنيانگذار فرقه كيسانيه مى‌داند. وى پس از نقل روايات موافق و مخالف، چنين اظهار نظر كرده كه مختار همان كسى است كه مردم را به سوى ابن حنفيه فرا مى‌خواند كه به آن كيسانيه گفته‌اند و آنان همان مختاريه مى‌باشند. اما اين نظريه توسط رجال‌شناسان اماميه نقد و رد شده است (همان، ص60).
    در فصل سوم، تحريفات و اتهاماتى كه به مختار نسبت داده شده، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به اعتقاد نویسنده، در اين ترديدى نيست كه قيام مختار، بزرگترين و تكان‌دهنده‌ترين حادثه سياسى- نظامى و موفق‌ترين قيام شيعى تاريخ امويان محسوب مى‌شود و تنها قيامى است كه به پيروزى و تشكيل حكومت رسيد. بديهى است كه امويان از قيام مختار آسيب بسيارى ديدند و تلفات بسيارى دادند؛ در اين قيام مهم‌ترين و برجسته‌ترين فرماندهان سياسى- نظامى شامى و عراقى خود را از دست دادند و بيش‌از يك سال بخش بزرگى از قلمرو امپراطورى عربى- اموى در اختيار مختار بود و مى‌رفت كه به اساس رژيم در تماميت آن پايان دهد. بنابراین جاى شگفتى نيست كه بيشترين تحريفات و تبليغات عليه مختار صورت گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/75 همان، ص75]</ref>


    3- علماى سنى؛ كه از جمله علماى ذكر شده، ابن سعد است كه در طبقات، مختار را بر اساس روايات تاريخى و شايعات اموى ارزيابى كرده كه: او نامه‌هائى به اسم ابن حنفيه جعل مى‌كرد و مردم را به نفع خود و به نام او دعوت مى‌نمود. در حالى‌كه ابن حنفيه نسبت به وى نظر خوبى نداشت و امام سجاد(ع) هم بدون تقيه و آزادانه و در حضور مردم مختار را لعن مى‌كرد و هدايايش را پس فرستاد و پس از قتل مختار، براى تصرف در اموال اهدائى او از عبدالملك بن مروان اجازه گرفت (همان، ص64).
    در آخرين فصل، به بررسى نهضت مختار پرداخته شده است. از جمله مطالب مورد بحث در اين فصل، عبارتند از: قيام توابين درآمدى بر نهضت مختار؛ شناخت رهبرى نهضت مختار؛ امام و قيام؛ قيام از آغاز تا انجام؛ برخورد مختار با ناكثين و قاسطين<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/129 همان، ص129-264]</ref>


    4- محققان مسلمان؛ كه از جمله آن‌ها، محمّد ابوزهره است كه با تكيه بر گفته‌هاى مبرّد، ابن حزم و ذهبى، مختار را از خوارج مى‌داند كه سپس شيعه شد و بنيانگذار فرقه كيسانيه گرديد و مى‌گويد: انديشه مختار بذر پليدى بود كه جز زشتى چيزى ببار نياورد (همان، ص67). در مقابل، عبدالرزاق مقرّم، مختار را مسلمان شيعه خالصى مى‌داند كه براى خدا و خون‌خواهى امام حسين(ع) قيام كرد (همان، ص69).
    دو مقاله آكادميك پيرامون مختار و قيام او به صورت پيوست در آخر كتاب آمده است. اين دو مقاله به ترتيب نخستين و آخرين پژوهش آكادميك منصفانه در غرب و شرق است كه تاكنون پيرامون نهضت مختار ثقفى نوشته شده است؛ مقاله نخست از يك شرق‌شناس مشهور آلمانى است كه پدر شرق‌شناسان و اسلام‌شناسان غربى نام گرفته و مقاله دوم از يك محقق مسلمان است كه كوشيده تا منصفانه‌ترين تصوير را از مختار و قيام او ترسيم نمايد. در عين حال هردو مقاله متأثر از روايات امويان بوده و بى‌اعتنا به منابع و روايات شيعى مى‌باشند<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/17136/1/6 مقدمه، ص6]</ref>


    5- شرق‌شناسان غربى؛ از جمله فان فلوتن كه معتقد است مختار با تأئيد و پشتيبانى موالى كوفه توانست قدرت را به دست گيرد و اين در نتيجه آگاهى او از اوضاع اجتماعى روزگارش بود. او به موالى آموخته بود كه حقى مساوى با اعراب دارند و بايد احقاق حقوق خويش نمايند و به آنان قول داده بود كه در صورت پيروزى ميان آنان و اعراب، تساوى حقيقى و حقوقى برقرار خواهد كرد. به همين خاطر بيشتر ياران مختار از موالى بودند و تعداد اندكى عرب در سپاه او حضور داشتند (همان، ص70).
    == وضعيت كتاب ==


    در فصل سوم، تحريفات و اتهاماتى كه به مختار نسبت داده شده، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به اعتقاد نويسنده، در اين ترديدى نيست كه قيام مختار، بزرگترين و تكان‌دهنده‌ترين حادثه سياسى- نظامى و موفق‌ترين قيام شيعى تاريخ امويان محسوب مى‌شود و تنها قيامى است كه به پيروزى و تشكيل حكومت رسيد. بديهى است كه امويان از قيام مختار آسيب بسيارى ديدند و تلفات بسيارى دادند؛ در اين قيام مهم‌ترين و برجسته‌ترين فرماندهان سياسى- نظامى شامى و عراقى خود را از دست دادند و بيش‌از يك سال بخش بزرگى از قلمرو امپراطورى عربى- اموى در اختيار مختار بود و مى‌رفت كه به اساس رژيم در تماميت آن پايان دهد. بنابراين جاى شگفتى نيست كه بيشترين تحريفات و تبليغات عليه مختار صورت گرفته است (همان، ص75).


    در آخرين فصل، به بررسى نهضت مختار پرداخته شده است. از جمله مطالب مورد بحث در اين فصل، عبارتند از: قيام توابين درآمدى بر نهضت مختار؛ شناخت رهبرى نهضت مختار؛ امام و قيام؛ قيام از آغاز تا انجام؛ برخورد مختار با ناكثين و قاسطين (همان، ص129-264).
    منابع كتب به ترتيب تاريخى، فهرست اشخاص، اماكن، فرق و مذاهب، اقوام و قبائل، كتب، شعائر و اصطلاحات و فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است.


    دو مقاله آكادميك پيرامون مختار و قيام او به صورت پيوست در آخر كتاب آمده است. اين دو مقاله به ترتيب نخستين و آخرين پژوهش آكادميك منصفانه در غرب و شرق است كه تاكنون پيرامون نهضت مختار ثقفى نوشته شده است؛ مقاله نخست از يك شرق‌شناس مشهور آلمانى است كه پدر شرق‌شناسان و اسلام‌شناسان غربى نام گرفته و مقاله دوم از يك محقق مسلمان است كه كوشيده تا منصفانه‌ترين تصوير را از مختار و قيام او ترسيم نمايد. در عين حال هردو مقاله متأثر از روايات امويان بوده و بى‌اعتنا به منابع و روايات شيعى مى‌باشند (مقدمه، ص6).
    در پاورقى‌هاى كتاب علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.


    == وضعيت كتاب ==
    ==پانويس ==
    <references />
    == منابع مقاله ==


    مقدمه و متن كتاب.


    منابع كتب به ترتيب تاريخى، فهرست اشخاص، اماكن، فرق و مذاهب، اقوام و قبائل، كتب، شعائر و اصطلاحات و فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است.
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    در پاورقى‌هاى كتاب علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.
    [[مختار ثقفی و نهضت توابین]]


    == منابع مقاله ==
    [[قیام توابین]]


    [[التوابون]]


    مقدمه و متن كتاب.
    [[انتقام یا انقلاب کوفه]]


    [[ثورات العلويين و أثرها في نشوء المذاهب الإسلامية]]


    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17136 مطالعه کتاب نهضت مختار ثقفی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    خط ۱۰۲: خط ۹۰:
    [[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]]
    [[رده:ائمه اثنی عشر (دوازده امام)]]
    [[رده:حالات فردی]]
    [[رده:حالات فردی]]
    [[رده:حسین بن علی (ع)]]
    [[رده:امام حسین(ع)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۴۹

    نهضت مختار ثقفی
    نهضت مختار ثقفی
    پدیدآورانافتخارزاده، محمود (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرپژوهش انتقادی کلامی، سیاسی - تاریخی
    ناشردفتر نشر معارف اسلامی
    مکان نشرقم - ایران
    سال نشر1375 ش
    چاپ1
    موضوعحسین بن علی(ع)، امام سوم، 4 - 61ق.

    شیعه - جنبشها و قیامها

    مختار بن ابی‌عبیده، 1 - 67ق.
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏41‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏7‎‏ن‎‏9
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    نهضت مختار ثقفى (64-67ق)، اثر محمودرضا افتخارزاده، اثرى است كه در راستاى بررسى انتقادى نهضت‌هاى تاريخى شيعه، به بررسى شخصيت مختار و ابعاد مختلف قيام او و اتهامات نسبت داده شده به وى پرداخته است. اين كتاب به زبان فارسى و در سال 1374 نوشته شده است.

    ساختار

    كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده است.

    نویسنده در ابتدا به معرفى كتبى پرداخته كه در مورد مختار نوشته شده و سپس، ضمن بررسى اقوال و ديدگاه‌هاى مختلف درباره وى، به بحث پيرامون اتهامات و تحريفات نسبت داده شده به او پرداخته و در پايان، نهضت وى را مورد ارزيابى قرار داده است.

    گزارش محتوا

    نویسنده در مقدمه‌اش بر كتاب شيوه تحقيقى غرب را به چالش كشيده و پژوهش آكادميك مطلوب غرب را در واقع گريم چهره كريه دژخيمان تاريخ حاكم و ذبح علمى قهرمانان مظلوم و متهم تاريخ محكوم دانسته است. وى سپس تأكيد مى‌كند كه «در اين پژوهش كوشيده‌ام تا مختار و قيام او را از زندان اتهام تاريخ تبرئه كنم و ساحت عقيدتى وى را از گرد و غبار تحريف پاک نمايم و در آخر به ارزيابى اشتباهات سياسى او پرداخته‌ام كه به قيمت نابودى نهضت وى تمام شد[۱]

    فصل اول به كتاب‌شناسى آثار و كتبى اختصاص دارد كه در مورد مختار و قيام او نوشته شده است. اين آثار به زبان‌هاى عربى، فارسى، تركى، گجراتى، اردو، آلمانى، انگليسى، فرانسوى مى‌باشد. در اين فصل همچنين، ضمن شناسايى و دسته‌بندى منابعى كه در مورد مختار نوشته شده، به بررسى و نقد آن‌ها نيز پرداخته شده است[۲]

    به اعتقاد نویسنده، منابع تاريخى شيعه اماميّه كه در دوره حضور امامان تدوين و تأليف شده بود، در دوران انتقال به عصر غيبت و حاكميت خطّ اعتدال كه مرحله نوينى در حيات سياسى- اجتماعى شيعه اماميّه مى‌باشد، دچار حادثه شد. آن بخش از منابع تاريخى دوره نخست عصر غيبت نيز به دلايل سياسى- اجتماعى بسيارى از گزند حوادث مصون نماند؛ هرچند كه تشيّع اماميه درپى غيبت امام، از بركت وجود رهبران معتدلش از سوى خلافت به رسميت شناخته شد و در كنار مذاهب رسمى تسنّن قرار گرفت، اما وجود جنگ‌هاى فرقه‌اى و به آتش كشيدن كانون‌هاى فرهنگى- علمى شيعه از سوى سنّيان، در نابودى ميراث‌هاى تاريخى شيعه اماميه نقش مهمى داشته است[۳]

    بنابراین آنچه پيرامون تاريخ دوره حضور امامان تأليف شده، محصول سده‌هاى پنجم و ششم هجرى است. به نظر نویسنده، فهرست آثار مؤلفان شيعى دوره حضور نشان مى‌دهد كه در آن مقطع تاريخى كه تشيّع يك عقيده و آرمان سرّى و مذهب ممنوع بوده است، مختار و قيام او در كانون عقايد و توجه اصحاب امامان قرار داشته و تأليفاتى را باعث شده است[۴]

    در فصل دوم، اقوال و ديدگاه‌هاى تاريخى و معاصر در مورد مختار، در پنج بخش زير بررسى شده است:

    1. پيشوايان معصوم(ع)؛ نویسنده معتقد است منبع اصلى اين نقطه‌نظرها، رجال كشى است كه با ذكر سلسله سند آمده است از جمله: از امام على(ع) نقل شده كه آن حضرت، مختار را به هنگام كودكى در مدينه بر زانو نشانده و در حالى كه بر سرش دست مى‌كشيده فرموده: اى زيرك! اى زرنگ!. در خبر ديگرى كه نشان مى‌دهد جامعه شيعى دوره حضور تحت‌تأثير تبليغات امويان و مخالفان قرار داشته و عوام و احتمالاً خواص شيعه از مختار بد مى‌گفته‌اند، از امام صادق(ع) نقل است كه فرمود: مختار را دشنام ندهيد چرا كه قاتلان خاندان ما را كشت و به خون‌خواهى ما برخاست، بيوه زنان ما را شوهر داد و به هنگام سختى زندگى، اموالى در ميان ما تقسيم كرد[۵]
    2. علماى اماميه؛ كه از جمله آن‌ها، كشّى از علماى شيعى سده سوّم و چهارم هجرى است كه از كانون‌هاى علمى- سياسى شيعه بدور بوده كه به نظر نویسنده، چون در جامعه سنّيان مى‌زيسته، از جوّ تند تبليغاتى ضد شيعه و شايعات تاريخى مخالفان متأثّر شده و مختار را بنيانگذار فرقه كيسانيه مى‌داند. وى پس از نقل روايات موافق و مخالف، چنين اظهار نظر كرده كه مختار همان كسى است كه مردم را به سوى ابن حنفيه فرا مى‌خواند كه به آن كيسانيه گفته‌اند و آنان همان مختاريه مى‌باشند. اما اين نظريه توسط رجال‌شناسان اماميه نقد و رد شده است[۶]
    3. علماى سنى؛ كه از جمله علماى ذكر شده، ابن سعد است كه در طبقات، مختار را بر اساس روايات تاريخى و شايعات اموى ارزيابى كرده كه: او نامه‌هائى به اسم ابن حنفيه جعل مى‌كرد و مردم را به نفع خود و به نام او دعوت مى‌نمود. در حالى‌كه ابن حنفيه نسبت به وى نظر خوبى نداشت و امام سجاد(ع) هم بدون تقيه و آزادانه و در حضور مردم مختار را لعن مى‌كرد و هدايايش را پس فرستاد و پس از قتل مختار، براى تصرف در اموال اهدائى او از عبدالملك بن مروان اجازه گرفت[۷]
    4. محققان مسلمان؛ كه از جمله آن‌ها، محمّد ابوزهره است كه با تكيه بر گفته‌هاى مبرّد، ابن حزم و ذهبى، مختار را از خوارج مى‌داند كه سپس شيعه شد و بنيانگذار فرقه كيسانيه گرديد و مى‌گويد: انديشه مختار بذر پليدى بود كه جز زشتى چيزى ببار نياورد[۸] در مقابل، عبدالرزاق مقرّم، مختار را مسلمان شيعه خالصى مى‌داند كه براى خدا و خون‌خواهى امام حسين(ع) قيام كرد[۹]
    5. شرق‌شناسان غربى؛ از جمله فان فلوتن كه معتقد است مختار با تأئيد و پشتيبانى موالى كوفه توانست قدرت را به دست گيرد و اين در نتيجه آگاهى او از اوضاع اجتماعى روزگارش بود. او به موالى آموخته بود كه حقى مساوى با اعراب دارند و بايد احقاق حقوق خويش نمايند و به آنان قول داده بود كه در صورت پيروزى ميان آنان و اعراب، تساوى حقيقى و حقوقى برقرار خواهد كرد. به همين خاطر بيشتر ياران مختار از موالى بودند و تعداد اندكى عرب در سپاه او حضور داشتند[۱۰]

    در فصل سوم، تحريفات و اتهاماتى كه به مختار نسبت داده شده، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به اعتقاد نویسنده، در اين ترديدى نيست كه قيام مختار، بزرگترين و تكان‌دهنده‌ترين حادثه سياسى- نظامى و موفق‌ترين قيام شيعى تاريخ امويان محسوب مى‌شود و تنها قيامى است كه به پيروزى و تشكيل حكومت رسيد. بديهى است كه امويان از قيام مختار آسيب بسيارى ديدند و تلفات بسيارى دادند؛ در اين قيام مهم‌ترين و برجسته‌ترين فرماندهان سياسى- نظامى شامى و عراقى خود را از دست دادند و بيش‌از يك سال بخش بزرگى از قلمرو امپراطورى عربى- اموى در اختيار مختار بود و مى‌رفت كه به اساس رژيم در تماميت آن پايان دهد. بنابراین جاى شگفتى نيست كه بيشترين تحريفات و تبليغات عليه مختار صورت گرفته است[۱۱]

    در آخرين فصل، به بررسى نهضت مختار پرداخته شده است. از جمله مطالب مورد بحث در اين فصل، عبارتند از: قيام توابين درآمدى بر نهضت مختار؛ شناخت رهبرى نهضت مختار؛ امام و قيام؛ قيام از آغاز تا انجام؛ برخورد مختار با ناكثين و قاسطين[۱۲]

    دو مقاله آكادميك پيرامون مختار و قيام او به صورت پيوست در آخر كتاب آمده است. اين دو مقاله به ترتيب نخستين و آخرين پژوهش آكادميك منصفانه در غرب و شرق است كه تاكنون پيرامون نهضت مختار ثقفى نوشته شده است؛ مقاله نخست از يك شرق‌شناس مشهور آلمانى است كه پدر شرق‌شناسان و اسلام‌شناسان غربى نام گرفته و مقاله دوم از يك محقق مسلمان است كه كوشيده تا منصفانه‌ترين تصوير را از مختار و قيام او ترسيم نمايد. در عين حال هردو مقاله متأثر از روايات امويان بوده و بى‌اعتنا به منابع و روايات شيعى مى‌باشند[۱۳]

    وضعيت كتاب

    منابع كتب به ترتيب تاريخى، فهرست اشخاص، اماكن، فرق و مذاهب، اقوام و قبائل، كتب، شعائر و اصطلاحات و فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است.

    در پاورقى‌هاى كتاب علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.

    پانويس

    1. ↑ مقدمه، ص 7
    2. ↑ متن كتاب، ص9-52
    3. ↑ همان، ص23
    4. ↑ همان
    5. ↑ همان، ص57
    6. ↑ همان، ص60
    7. ↑ همان، ص64
    8. ↑ همان، ص67
    9. ↑ همان، ص69
    10. ↑ همان، ص70
    11. ↑ همان، ص75
    12. ↑ همان، ص129-264
    13. ↑ مقدمه، ص6

    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=نهضت_مختار_ثقفی&oldid=582810»