الفكر السياسي عند ابن حزم و أبي حامد الغزالي: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
    خط ۴۰: خط ۴۰:


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    در مقدمه، ابتدا به ترجمه [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] و [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] به‌صورت مختصر پرداخته شده<ref>مقدمه، ص5- 14</ref> و سپس مفهوم «سیاست» و «فکر»، تعریف شده است<ref>همان15- 20</ref>.
    در مقدمه، ابتدا به ترجمه [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] و [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] به‌صورت مختصر پرداخته شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=5&viewType=pdf مقدمه، ص5- 14]</ref> و سپس مفهوم «سیاست» و «فکر»، تعریف شده است<ref>همان15- 20</ref>.


    فصل نخست، به بحث پیرامون تفکر سیاسی [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] و شخصیت وی، اختصاص یافته است. ازاین‌رو، به‌منظور بررسی اندیشه و حیات فرهنگی او، ابتدا به معرفی محیط خانوادگی وی پرداخته شده<ref>متن کتاب، ص23</ref> و سپس، اطلاعات نسبتاً کاملی از او، پیرامون مسائل و موضوعات زیر، در اختیار خواننده قرار گرفته است: ولادت<ref>همان، 31</ref>، تربیت و آموزش‌های ابتدایی در قصر پدرش که به مدت سه سال، یکی از وزرای دولت بنی عامر بود<ref>همان، ص34</ref>، بلاهای خانوادگی و سیاسی که برای وی، اتفاق افتاد<ref>همان، ص37</ref>، تحصیلات و استادان<ref>همان، ص40</ref>، وظایف و مناصبی که وی در دولت اموی بر عهده داشته است<ref>همان، ص43</ref>، سفرهای سیاسی اضطراری که نویسنده از آن، به هجرت تعبیر کرده و به بررسی علل، انگیزه‌ها و نتایج آن پرداخته است<ref>همان، ص46</ref>، معاصرین او که به سه قسم تقسیم شده‌اند: مخالفین سیاسی و فکری او مانند قاضی ابوولید سلیمان بن خلف باجی، ناقدین او مانند [[ابوبکر یوسف بن عبدالبر بن عاصم نمری قرطبی]] و دوستان و یاران او مانند [[ابوعبدالله محمد بن یحیی بن محمد بن حسین تمیم]]<nowiki/>ی، معروف به [[ابن طبنی]] و [[ابوعامر احمد بن ابی مروان بن شهید]] صاحب «[[التوابع و الزوابع]]»<ref>همان، ص53- 56</ref> و در نهایت، اخلاق که دو خصلت وفا و تدین وی را بازگو می‌کند<ref>همان57</ref> و وفات او<ref>همان، ص60</ref>.
    فصل نخست، به بحث پیرامون تفکر سیاسی [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] و شخصیت وی، اختصاص یافته است. ازاین‌رو، به‌منظور بررسی اندیشه و حیات فرهنگی او، ابتدا به معرفی محیط خانوادگی وی پرداخته شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=23&viewType=pdf متن کتاب، ص23]</ref> و سپس، اطلاعات نسبتاً کاملی از او، پیرامون مسائل و موضوعات زیر، در اختیار خواننده قرار گرفته است: ولادت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=31&viewType=pdf همان، 31]</ref>، تربیت و آموزش‌های ابتدایی در قصر پدرش که به مدت سه سال، یکی از وزرای دولت بنی عامر بود<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=34&viewType=pdf همان، ص34]</ref>، بلاهای خانوادگی و سیاسی که برای وی، اتفاق افتاد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=37&viewType=pdf همان، ص37]</ref>، تحصیلات و استادان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=40&viewType=pdf همان، ص40]</ref>، وظایف و مناصبی که وی در دولت اموی بر عهده داشته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=43&viewType=pdf همان، ص43]</ref>، سفرهای سیاسی اضطراری که نویسنده از آن، به هجرت تعبیر کرده و به بررسی علل، انگیزه‌ها و نتایج آن پرداخته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=46&viewType=pdf همان، ص46]</ref>، معاصرین او که به سه قسم تقسیم شده‌اند: مخالفین سیاسی و فکری او مانند قاضی ابوولید سلیمان بن خلف باجی، ناقدین او مانند [[ابوبکر یوسف بن عبدالبر بن عاصم نمری قرطبی]] و دوستان و یاران او مانند [[ابوعبدالله محمد بن یحیی بن محمد بن حسین تمیم]]<nowiki/>ی، معروف به [[ابن طبنی]] و [[ابوعامر احمد بن ابی مروان بن شهید]] صاحب «[[التوابع و الزوابع]]»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=53&viewType=pdf همان، ص53- 56]</ref> و در نهایت، اخلاق که دو خصلت وفا و تدین وی را بازگو می‌کند<ref>همان57</ref> و وفات او<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=60&viewType=pdf همان، ص60]</ref>.


    نویسنده پس از بررسی ادوار مختلف زندگی [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]]، به بحث پیرامون تفکرات سیاسی وی و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن، پرداخته و بدین منظور، مؤلفه‌های زیر در تفکرات او را مورد بحث و بررسی قرار داده است:
    نویسنده پس از بررسی ادوار مختلف زندگی [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]]، به بحث پیرامون تفکرات سیاسی وی و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن، پرداخته و بدین منظور، مؤلفه‌های زیر در تفکرات او را مورد بحث و بررسی قرار داده است:
    # مذهب خوارج: در تفکر سیاسی [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]]، خوارج کافرانی هستند که قتلشان واجب است و ازاین‌رو وی جنگ [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] با آنان را مانند فتوحات ابوبکر و عمر، دانسته است<ref>همان، ص62</ref>.
    # مذهب خوارج: در تفکر سیاسی [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]]، خوارج کافرانی هستند که قتلشان واجب است و ازاین‌رو وی جنگ [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] با آنان را مانند فتوحات ابوبکر و عمر، دانسته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=62&viewType=pdf همان، ص62]</ref>.
    # مفاضله میان صحابه: [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] پیرامون افضلیت صحابه بعد از پیامبر(ص)، در آثار مختلف خود، متعرض اقوال فرق مختلف گردیده و اقوال آنها به افضلیت [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، عمر بن خطاب، جعفر بن ابی‌طالب، ابوبکر و سایرین را مورد بحث قرار داده و در نهایت، افضلیت آن‌ها را به ترتیب خلفای راشدین، ذکر کرده است<ref>همان، ص64</ref>. ترتیب افضلیت صحابه از دیدگاه [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]]، چنین است:
    # مفاضله میان صحابه: [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] پیرامون افضلیت صحابه بعد از پیامبر(ص)، در آثار مختلف خود، متعرض اقوال فرق مختلف گردیده و اقوال آنها به افضلیت [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی‌طالب(ع)]]، عمر بن خطاب، جعفر بن ابی‌طالب، ابوبکر و سایرین را مورد بحث قرار داده و در نهایت، افضلیت آن‌ها را به ترتیب خلفای راشدین، ذکر کرده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=64&viewType=pdf همان، ص64]</ref>. ترتیب افضلیت صحابه از دیدگاه [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]]، چنین است:
    ## زنان پیامبر(ص) که در رأس آنان، عایشه و خدیجه قرار دارند؛
    ## زنان پیامبر(ص) که در رأس آنان، عایشه و خدیجه قرار دارند؛
    ## خلفای راشدین به ترتیب خلافت؛
    ## خلفای راشدین به ترتیب خلافت؛
    خط ۵۴: خط ۵۴:
    ## اهل مشاهد به ترتیب شهادت تا حدیبیه؛
    ## اهل مشاهد به ترتیب شهادت تا حدیبیه؛
    ## تابعین؛
    ## تابعین؛
    ## عامه مسلمانان از عرب و عجم<ref>همان، ص65</ref>.
    ## عامه مسلمانان از عرب و عجم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=65&viewType=pdf همان، ص65]</ref>.
    # نظام حکومتی و متعلقات به آن: [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] امامت عامه را فرض لازم دانسته و معتقد است تبعیت و انقیاد از امام عادل که اقامه کننده احکام الله است، واجب بوده و برای امت، تردید در اختیار امام، بیش از سه شب جایز نیست و کسی که سه شب بخوابد و بیعت امام بر گردنش نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است<ref>همان، ص66</ref>. وی در این بخش، ضمن تفاوت قائل شدن میان شروط امامت عامه مسلمین (که از آن به خلافت تعبیر شده) و میان شروط امامت نماز و توضیح هریک<ref>همان، ص67</ref>، به مباحثی همچون روش‌های انتخاب امام<ref>همان، ص68</ref>، هدف و وظایف حکومت اسلامی<ref>همان، ص70</ref>، شرایط و چگونگی تغییر امام<ref>همان، ص72</ref> و روابط بین‌الملل و چگونگی مناسبات میان دارالحرب و دارالعهد<ref>همان، ص75</ref> پرداخته است.
    # نظام حکومتی و متعلقات به آن: [[ابن حزم، علی بن احمد|ابن حزم]] امامت عامه را فرض لازم دانسته و معتقد است تبعیت و انقیاد از امام عادل که اقامه کننده احکام الله است، واجب بوده و برای امت، تردید در اختیار امام، بیش از سه شب جایز نیست و کسی که سه شب بخوابد و بیعت امام بر گردنش نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=66&viewType=pdf همان، ص66]</ref>. وی در این بخش، ضمن تفاوت قائل شدن میان شروط امامت عامه مسلمین (که از آن به خلافت تعبیر شده) و میان شروط امامت نماز و توضیح هریک<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=67&viewType=pdf همان، ص67]</ref>، به مباحثی همچون روش‌های انتخاب امام<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=68&viewType=pdf همان، ص68]</ref>، هدف و وظایف حکومت اسلامی<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=70&viewType=pdf همان، ص70]</ref>، شرایط و چگونگی تغییر امام<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=72&viewType=pdf همان، ص72]</ref> و روابط بین‌الملل و چگونگی مناسبات میان دارالحرب و دارالعهد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=75&viewType=pdf همان، ص75]</ref> پرداخته است.


    در فصل دوم، به تفکرات سیاسی [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد محمد بن محمد بن احمد غزالی]] پرداخته شده است. ازاین‌رو، ابتدا شرح‌حال نسبتاً مختصری از وی، حاوی اطلاعاتی مانند: ولادت<ref>همان، ص83</ref>، خانواده<ref>همان، ص88</ref>، استادان <ref>همان، ص89</ref>، شاگردان<ref>همان، ص90</ref>، مصنفات و آثار در زمینه‌های مختلف مانند: تصوف و تربیت، اعتقادات، فقه، اصول، فلسفه و علم کلام<ref>همان92- 94</ref> در اختیار خواننده قرار گرفته و سپس، مفهوم سیاست در نزد ابوحامد، در خلال بررسی آثاری از وی، مانند: «[[التبر المسبوک في نصیحة الملوک]]»، «[[سر العالمین و کشف ما في الدارین]]»، «فضائح الباطنیة (المستظهري)» و کتاب «[[إحياء علوم الدين|إحیاء علوم الدین]]» مورد بحث و بررسی قرار گرفته است<ref>همان، ص95- 98</ref>.
    در فصل دوم، به تفکرات سیاسی [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد محمد بن محمد بن احمد غزالی]] پرداخته شده است. ازاین‌رو، ابتدا شرح‌حال نسبتاً مختصری از وی، حاوی اطلاعاتی مانند: ولادت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=83&viewType=pdf همان، ص83]</ref>، خانواده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=88&viewType=pdf همان، ص88]</ref>، استادان <ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=89&viewType=pdf همان، ص89]</ref>، شاگردان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=90&viewType=pdf همان، ص90]</ref>، مصنفات و آثار در زمینه‌های مختلف مانند: تصوف و تربیت، اعتقادات، فقه، اصول، فلسفه و علم کلام<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=92&viewType=pdf همان92- 94]</ref> در اختیار خواننده قرار گرفته و سپس، مفهوم سیاست در نزد ابوحامد، در خلال بررسی آثاری از وی، مانند: «[[التبر المسبوک في نصیحة الملوک]]»، «[[سر العالمین و کشف ما في الدارین]]»، «فضائح الباطنیة (المستظهري)» و کتاب «[[إحياء علوم الدين|إحیاء علوم الدین]]» مورد بحث و بررسی قرار گرفته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=95&viewType=pdf همان، ص95- 98]</ref>.


    در ادامه، به مؤلفه‌های مؤثر در شناخت تفکر سیاسی [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، پرداخته شده است که عبارتند از مبحث «سیاست» و «امامت»:
    در ادامه، به مؤلفه‌های مؤثر در شناخت تفکر سیاسی [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، پرداخته شده است که عبارتند از مبحث «سیاست» و «امامت»:
    خط ۶۷: خط ۶۷:
    #: مرتبه سوم: سیاست علما و حکام و حکم آنها بر باطن خواص؛
    #: مرتبه سوم: سیاست علما و حکام و حکم آنها بر باطن خواص؛
    #: مرتبه چهارم: سیاست وعاظ و فقها و حکم آنها بر باطن عامه؛
    #: مرتبه چهارم: سیاست وعاظ و فقها و حکم آنها بر باطن عامه؛
    #ب) سیاست به معنای شدت و حزم در حکم. [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] دو مؤلفه «شدت» و «حزم در حکم» را لازمه سیاست دانسته و معتقد است: «سلطان باید بر اساس سیاست عمل کرده و در کنار سیاست، عادل باشد، زیرا سلطان خلیفه خداست و واجب است صاحب هیبت باشد به‌گونه‌ای که مردم به کار خود مشغول بوده به دیگران تعدی نکنند، و نسبت به همدیگر احساس امنیت نمایند»<ref>همان، ص100- 101</ref>.
    #ب) سیاست به معنای شدت و حزم در حکم. [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] دو مؤلفه «شدت» و «حزم در حکم» را لازمه سیاست دانسته و معتقد است: «سلطان باید بر اساس سیاست عمل کرده و در کنار سیاست، عادل باشد، زیرا سلطان خلیفه خداست و واجب است صاحب هیبت باشد به‌گونه‌ای که مردم به کار خود مشغول بوده به دیگران تعدی نکنند، و نسبت به همدیگر احساس امنیت نمایند»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=100&viewType=pdf همان، ص100- 101]</ref>.


    دو: امامت: [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] همانند شهرستانی، معتقد است که مسئله امامت، یکی از موضوعاتی است که بحث و جدل بسیاری را برانگیخته است و عظیم‌ترین اختلاف میان امت، اختلاف در مسئله امامت است<ref>همان، ص103- 104</ref>.
    دو: امامت: [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] همانند شهرستانی، معتقد است که مسئله امامت، یکی از موضوعاتی است که بحث و جدل بسیاری را برانگیخته است و عظیم‌ترین اختلاف میان امت، اختلاف در مسئله امامت است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=103&viewType=pdf همان، ص103- 104]</ref>.


    موضوع خلافت و امامت در دیدگاه [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، همان حکومت اسلامی است و بر سه پایه خلیفه، سلطان و علما استوار است که در دو مبحث زیر، مورد بحث قرار گرفته است:
    موضوع خلافت و امامت در دیدگاه [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، همان حکومت اسلامی است و بر سه پایه خلیفه، سلطان و علما استوار است که در دو مبحث زیر، مورد بحث قرار گرفته است:
    # وجوب نصب امام: وجوب نصب امام از دیدگاه [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، مبنی بر ادله عقلی نیست، بلکه وی آن را از جمله واجبات شرعی غیرقابل‌انکار می‌داند<ref>همان، ص105</ref>.
    # وجوب نصب امام: وجوب نصب امام از دیدگاه [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، مبنی بر ادله عقلی نیست، بلکه وی آن را از جمله واجبات شرعی غیرقابل‌انکار می‌داند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=105&viewType=pdf همان، ص105]</ref>.


    موضوع انعقاد امامت در تفکر سیاسی مسلمانان، منحصر در چهار روش: تفویض الهی (عقیده شیعیان)، بیعت از روی رضایت و بدون غصب و اکراه، استخلاف و عهد و استیلاء و غلبه می‌باشد؛ اما با مطالعه آثار [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، می‌توان چنین دریافت که وی طرق انعقاد امامت را در سه روش، منحصر دانسته است: تنصیص از جانب پیامبر(ص)، تنصیص از طرف امام پیشین به این صورت که ولایت‌عهدی را در شخص معینی از اولاد خود یا سایر قریش معین نماید و تفویض از طرف شخص صاحب شوکتی که انقیاد و تفویض وی، اقتضای متابعت دیگران و مبادرت آنها به بیعت را داراست<ref>همان، ص108- 109</ref>.
    موضوع انعقاد امامت در تفکر سیاسی مسلمانان، منحصر در چهار روش: تفویض الهی (عقیده شیعیان)، بیعت از روی رضایت و بدون غصب و اکراه، استخلاف و عهد و استیلاء و غلبه می‌باشد؛ اما با مطالعه آثار [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، می‌توان چنین دریافت که وی طرق انعقاد امامت را در سه روش، منحصر دانسته است: تنصیص از جانب پیامبر(ص)، تنصیص از طرف امام پیشین به این صورت که ولایت‌عهدی را در شخص معینی از اولاد خود یا سایر قریش معین نماید و تفویض از طرف شخص صاحب شوکتی که انقیاد و تفویض وی، اقتضای متابعت دیگران و مبادرت آنها به بیعت را داراست<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=108&viewType=pdf همان، ص108- 109]</ref>.


    [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] امامت از راه غلبه و استیلاء (کسی که به واسطه قوه قهریه و با توسل به زور، امامت و رهبری جامعه را به دست گرفته است) را حالتی اضطراری معرفی کرده و مردم را در قبول و اقرار به آن، از روی اضطرار و یا عدم تبعیت از وی و خروج بر او، مختار دانسته است<ref>همان، ص110- 112</ref>.
    [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] امامت از راه غلبه و استیلاء (کسی که به واسطه قوه قهریه و با توسل به زور، امامت و رهبری جامعه را به دست گرفته است) را حالتی اضطراری معرفی کرده و مردم را در قبول و اقرار به آن، از روی اضطرار و یا عدم تبعیت از وی و خروج بر او، مختار دانسته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=110&viewType=pdf همان، ص110- 112]</ref>.


    # صفات امام: نظرات و دیدگاه‌های مختلفی پیرامون صفات امام، بیان شده است. امام بغدادی، شروط امام را چهار شرط دانسته و همچنین ابن خلدون و ماوردی آن را در هفت مورد، منحصر کرده است، اما در این میان، [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] به توسعه این صفات پرداخته و آنها را ده شرط ذکر کرده که به دو دسته صفات غیر اکتسابی و اکتسابی، تقسیم می‌شوند:
    # صفات امام: نظرات و دیدگاه‌های مختلفی پیرامون صفات امام، بیان شده است. امام بغدادی، شروط امام را چهار شرط دانسته و همچنین ابن خلدون و ماوردی آن را در هفت مورد، منحصر کرده است، اما در این میان، [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] به توسعه این صفات پرداخته و آنها را ده شرط ذکر کرده که به دو دسته صفات غیر اکتسابی و اکتسابی، تقسیم می‌شوند:
    ## صفات غیر اکتسابی که عبارتند از: بلوغ، عقل، حریت، ذکوریت، قریشی بودن و سلامت حواس سمعی و بصری<ref>همان، ص113- 116</ref>.
    ## صفات غیر اکتسابی که عبارتند از: بلوغ، عقل، حریت، ذکوریت، قریشی بودن و سلامت حواس سمعی و بصری<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=113&viewType=pdf همان، ص113- 116]</ref>.
    ## صفات اکتسابی را چهار می‌داند: داشتن شوکت، قوت، فراوانی تجهیزات و...؛ کفایت به معنی جرأت بر اقامه حدود و ورود به جنگ و برانگیختن مردم به آن؛ عدالت و علم<ref>همان</ref>.
    ## صفات اکتسابی را چهار می‌داند: داشتن شوکت، قوت، فراوانی تجهیزات و...؛ کفایت به معنی جرأت بر اقامه حدود و ورود به جنگ و برانگیختن مردم به آن؛ عدالت و علم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=113&viewType=pdf همان]</ref>.


    مسئله عزل امام و خروج بر علیه او<ref>همان، ص124</ref>، نصایح [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] برای حاکمان<ref>همان، ص130</ref> و تفضیل صحابه<ref>همان، ص137</ref>، از دیگر موضوعات مطرح شده در کتاب می‌باشد.
    مسئله عزل امام و خروج بر علیه او<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=124&viewType=pdf همان، ص124]</ref>، نصایح [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] برای حاکمان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=130&viewType=pdf همان، ص130]</ref> و تفضیل صحابه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=137&viewType=pdf همان، ص137]</ref>، از دیگر موضوعات مطرح شده در کتاب می‌باشد.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست مطالب، به همراه فهرست مراجع و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص59</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص84</ref>.
    فهرست مطالب، به همراه فهرست مراجع و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=59&viewType=pdf ر.ک: پاورقی، ص59]</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/25186/%D8%A7%D9%84%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%B9%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D8%B2%D9%85-%D9%88-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B2%D8%A7%D9%84%D9%8A?pageNumber=84&viewType=pdf ر.ک: همان، ص84]</ref>.


    ==پانویس ==
    ==پانویس ==
    خط ۹۸: خط ۹۸:


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:مقالات جدید]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:کلام و عقاید]]
    [[رده:اسلام و علوم و عقاید جدید، تجدید حیات فکری، جنبش‌های اصلاح‌طلبانه]]
    [[رده:اسفند(1400)]]

    نسخهٔ ‏۱ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۴۹

    الفکر السیاسي عند ابن حزم و أبی حامد الغزالی
    الفكر السياسي عند ابن حزم و أبي حامد الغزالي
    پدیدآورانعویس، عبدالحلیم (نویسنده) کساب، ولید عبدالماجد (نویسنده)
    ناشردار الکلمة
    مکان نشرمصر - قاهره
    سال نشر1431ق. = 2010م.
    چاپچاپ يکم
    شابک‎978-977-311-346-5
    موضوعاسلام و سياست

    اسلام و دولت

    غزالي، محمد بن محمد، 450 - 505ق. - نظريه درباره سياست و حکومت

    ابن حزم، علي بن احمد ، 384 - 456ق. - نظريه درباره سياست و حکومت
    زبانعربي
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‎‏/‎‏ع‎‏9‎‏ف‎‏8‎‏ / 231 BP

    الفکر السیاسي عند ابن حزم و أبی حامد الغزالی، اثر عبدالحلیم عویس و ولید عبدالماجد کساب، کتابی است به زبان عربی در بررسی و بیان تفکر سیاسی ابن حزم ابومحمد علی بن احمد بن سعید اندلسی (384ق/ 994م- 456ق/ 1064م) و ابوحامد محمد بن محمد بن احمد غزالی (450ق/ 1058م- 505ق/ 1111م).

    ساختار

    کتاب با مقدمه مؤلفان آغاز و مطالب در دو فصل، تنظیم شده است.

    گزارش محتوا

    در مقدمه، ابتدا به ترجمه ابن حزم و غزالی به‌صورت مختصر پرداخته شده[۱] و سپس مفهوم «سیاست» و «فکر»، تعریف شده است[۲].

    فصل نخست، به بحث پیرامون تفکر سیاسی ابن حزم و شخصیت وی، اختصاص یافته است. ازاین‌رو، به‌منظور بررسی اندیشه و حیات فرهنگی او، ابتدا به معرفی محیط خانوادگی وی پرداخته شده[۳] و سپس، اطلاعات نسبتاً کاملی از او، پیرامون مسائل و موضوعات زیر، در اختیار خواننده قرار گرفته است: ولادت[۴]، تربیت و آموزش‌های ابتدایی در قصر پدرش که به مدت سه سال، یکی از وزرای دولت بنی عامر بود[۵]، بلاهای خانوادگی و سیاسی که برای وی، اتفاق افتاد[۶]، تحصیلات و استادان[۷]، وظایف و مناصبی که وی در دولت اموی بر عهده داشته است[۸]، سفرهای سیاسی اضطراری که نویسنده از آن، به هجرت تعبیر کرده و به بررسی علل، انگیزه‌ها و نتایج آن پرداخته است[۹]، معاصرین او که به سه قسم تقسیم شده‌اند: مخالفین سیاسی و فکری او مانند قاضی ابوولید سلیمان بن خلف باجی، ناقدین او مانند ابوبکر یوسف بن عبدالبر بن عاصم نمری قرطبی و دوستان و یاران او مانند ابوعبدالله محمد بن یحیی بن محمد بن حسین تمیمی، معروف به ابن طبنی و ابوعامر احمد بن ابی مروان بن شهید صاحب «التوابع و الزوابع»[۱۰] و در نهایت، اخلاق که دو خصلت وفا و تدین وی را بازگو می‌کند[۱۱] و وفات او[۱۲].

    نویسنده پس از بررسی ادوار مختلف زندگی ابن حزم، به بحث پیرامون تفکرات سیاسی وی و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن، پرداخته و بدین منظور، مؤلفه‌های زیر در تفکرات او را مورد بحث و بررسی قرار داده است:

    1. مذهب خوارج: در تفکر سیاسی ابن حزم، خوارج کافرانی هستند که قتلشان واجب است و ازاین‌رو وی جنگ حضرت علی(ع) با آنان را مانند فتوحات ابوبکر و عمر، دانسته است[۱۳].
    2. مفاضله میان صحابه: ابن حزم پیرامون افضلیت صحابه بعد از پیامبر(ص)، در آثار مختلف خود، متعرض اقوال فرق مختلف گردیده و اقوال آنها به افضلیت علی بن ابی‌طالب(ع)، عمر بن خطاب، جعفر بن ابی‌طالب، ابوبکر و سایرین را مورد بحث قرار داده و در نهایت، افضلیت آن‌ها را به ترتیب خلفای راشدین، ذکر کرده است[۱۴]. ترتیب افضلیت صحابه از دیدگاه ابن حزم، چنین است:
      1. زنان پیامبر(ص) که در رأس آنان، عایشه و خدیجه قرار دارند؛
      2. خلفای راشدین به ترتیب خلافت؛
      3. مهاجرین اولیه؛
      4. اهل عبقه؛
      5. اهل بدر؛
      6. اهل مشاهد به ترتیب شهادت تا حدیبیه؛
      7. تابعین؛
      8. عامه مسلمانان از عرب و عجم[۱۵].
    3. نظام حکومتی و متعلقات به آن: ابن حزم امامت عامه را فرض لازم دانسته و معتقد است تبعیت و انقیاد از امام عادل که اقامه کننده احکام الله است، واجب بوده و برای امت، تردید در اختیار امام، بیش از سه شب جایز نیست و کسی که سه شب بخوابد و بیعت امام بر گردنش نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است[۱۶]. وی در این بخش، ضمن تفاوت قائل شدن میان شروط امامت عامه مسلمین (که از آن به خلافت تعبیر شده) و میان شروط امامت نماز و توضیح هریک[۱۷]، به مباحثی همچون روش‌های انتخاب امام[۱۸]، هدف و وظایف حکومت اسلامی[۱۹]، شرایط و چگونگی تغییر امام[۲۰] و روابط بین‌الملل و چگونگی مناسبات میان دارالحرب و دارالعهد[۲۱] پرداخته است.

    در فصل دوم، به تفکرات سیاسی ابوحامد محمد بن محمد بن احمد غزالی پرداخته شده است. ازاین‌رو، ابتدا شرح‌حال نسبتاً مختصری از وی، حاوی اطلاعاتی مانند: ولادت[۲۲]، خانواده[۲۳]، استادان [۲۴]، شاگردان[۲۵]، مصنفات و آثار در زمینه‌های مختلف مانند: تصوف و تربیت، اعتقادات، فقه، اصول، فلسفه و علم کلام[۲۶] در اختیار خواننده قرار گرفته و سپس، مفهوم سیاست در نزد ابوحامد، در خلال بررسی آثاری از وی، مانند: «التبر المسبوک في نصیحة الملوک»، «سر العالمین و کشف ما في الدارین»، «فضائح الباطنیة (المستظهري)» و کتاب «إحیاء علوم الدین» مورد بحث و بررسی قرار گرفته است[۲۷].

    در ادامه، به مؤلفه‌های مؤثر در شناخت تفکر سیاسی غزالی، پرداخته شده است که عبارتند از مبحث «سیاست» و «امامت»:

    یک: اصطلاح سیاست: سیاست نزد غزالی، دو معنا دارد:

    1. الف) سیاست به معنای اخلاق؛ که مراد وی، تهذیب و ارشاد می‌باشد. غزالی سیاست به این معنا را دارای چهار مرتبه دانسته است:
      مرتبه علیا: که شامل سیاست و حکم انبیا در امور ظاهری و باطنی عامه و خاصه مردم می‌باشد؛
      مرتبه دوم: سیاست خلفا، ملوک و سلاطین و حکم آنها بر امور ظاهری عامه و خاصه مردم؛
      مرتبه سوم: سیاست علما و حکام و حکم آنها بر باطن خواص؛
      مرتبه چهارم: سیاست وعاظ و فقها و حکم آنها بر باطن عامه؛
    2. ب) سیاست به معنای شدت و حزم در حکم. غزالی دو مؤلفه «شدت» و «حزم در حکم» را لازمه سیاست دانسته و معتقد است: «سلطان باید بر اساس سیاست عمل کرده و در کنار سیاست، عادل باشد، زیرا سلطان خلیفه خداست و واجب است صاحب هیبت باشد به‌گونه‌ای که مردم به کار خود مشغول بوده به دیگران تعدی نکنند، و نسبت به همدیگر احساس امنیت نمایند»[۲۸].

    دو: امامت: غزالی همانند شهرستانی، معتقد است که مسئله امامت، یکی از موضوعاتی است که بحث و جدل بسیاری را برانگیخته است و عظیم‌ترین اختلاف میان امت، اختلاف در مسئله امامت است[۲۹].

    موضوع خلافت و امامت در دیدگاه غزالی، همان حکومت اسلامی است و بر سه پایه خلیفه، سلطان و علما استوار است که در دو مبحث زیر، مورد بحث قرار گرفته است:

    1. وجوب نصب امام: وجوب نصب امام از دیدگاه غزالی، مبنی بر ادله عقلی نیست، بلکه وی آن را از جمله واجبات شرعی غیرقابل‌انکار می‌داند[۳۰].

    موضوع انعقاد امامت در تفکر سیاسی مسلمانان، منحصر در چهار روش: تفویض الهی (عقیده شیعیان)، بیعت از روی رضایت و بدون غصب و اکراه، استخلاف و عهد و استیلاء و غلبه می‌باشد؛ اما با مطالعه آثار غزالی، می‌توان چنین دریافت که وی طرق انعقاد امامت را در سه روش، منحصر دانسته است: تنصیص از جانب پیامبر(ص)، تنصیص از طرف امام پیشین به این صورت که ولایت‌عهدی را در شخص معینی از اولاد خود یا سایر قریش معین نماید و تفویض از طرف شخص صاحب شوکتی که انقیاد و تفویض وی، اقتضای متابعت دیگران و مبادرت آنها به بیعت را داراست[۳۱].

    غزالی امامت از راه غلبه و استیلاء (کسی که به واسطه قوه قهریه و با توسل به زور، امامت و رهبری جامعه را به دست گرفته است) را حالتی اضطراری معرفی کرده و مردم را در قبول و اقرار به آن، از روی اضطرار و یا عدم تبعیت از وی و خروج بر او، مختار دانسته است[۳۲].

    1. صفات امام: نظرات و دیدگاه‌های مختلفی پیرامون صفات امام، بیان شده است. امام بغدادی، شروط امام را چهار شرط دانسته و همچنین ابن خلدون و ماوردی آن را در هفت مورد، منحصر کرده است، اما در این میان، غزالی به توسعه این صفات پرداخته و آنها را ده شرط ذکر کرده که به دو دسته صفات غیر اکتسابی و اکتسابی، تقسیم می‌شوند:
      1. صفات غیر اکتسابی که عبارتند از: بلوغ، عقل، حریت، ذکوریت، قریشی بودن و سلامت حواس سمعی و بصری[۳۳].
      2. صفات اکتسابی را چهار می‌داند: داشتن شوکت، قوت، فراوانی تجهیزات و...؛ کفایت به معنی جرأت بر اقامه حدود و ورود به جنگ و برانگیختن مردم به آن؛ عدالت و علم[۳۴].

    مسئله عزل امام و خروج بر علیه او[۳۵]، نصایح غزالی برای حاکمان[۳۶] و تفضیل صحابه[۳۷]، از دیگر موضوعات مطرح شده در کتاب می‌باشد.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب، به همراه فهرست مراجع و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۳۸]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۳۹].

    پانویس

    1. ↑ مقدمه، ص5- 14
    2. ↑ همان15- 20
    3. ↑ متن کتاب، ص23
    4. ↑ همان، 31
    5. ↑ همان، ص34
    6. ↑ همان، ص37
    7. ↑ همان، ص40
    8. ↑ همان، ص43
    9. ↑ همان، ص46
    10. ↑ همان، ص53- 56
    11. ↑ همان57
    12. ↑ همان، ص60
    13. ↑ همان، ص62
    14. ↑ همان، ص64
    15. ↑ همان، ص65
    16. ↑ همان، ص66
    17. ↑ همان، ص67
    18. ↑ همان، ص68
    19. ↑ همان، ص70
    20. ↑ همان، ص72
    21. ↑ همان، ص75
    22. ↑ همان، ص83
    23. ↑ همان، ص88
    24. ↑ همان، ص89
    25. ↑ همان، ص90
    26. ↑ همان92- 94
    27. ↑ همان، ص95- 98
    28. ↑ همان، ص100- 101
    29. ↑ همان، ص103- 104
    30. ↑ همان، ص105
    31. ↑ همان، ص108- 109
    32. ↑ همان، ص110- 112
    33. ↑ همان، ص113- 116
    34. ↑ همان
    35. ↑ همان، ص124
    36. ↑ همان، ص130
    37. ↑ همان، ص137
    38. ↑ ر.ک: پاورقی، ص59
    39. ↑ ر.ک: همان، ص84

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=الفكر_السياسي_عند_ابن_حزم_و_أبي_حامد_الغزالي&oldid=578893»