الفوائد المجموعة في الأحاديث الموضوعة: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب با مقدمه‌ای در درجات حدیث و حکم بر آن آغاز شده است. پس از اشاره‌ای کوتاه به توجه صحابه به حدیث، درجات حدیث به صحیح، حسن و ضعیف تقسیم شده است. حدیث ضعیف انواعی دارد که موضوع، مقلوب، شاذ، مضطرب، مرسل و منقطع از آن جمله است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص12-9</ref>‏. از جمله علامت‌های موضوع و ساختگی بودن حدیث به‌لحاظ سند، مخالفت با روایت ثقات و ابا داشتن سیاق آن از گفتار رسول‌الله(ص) و از جمله علامت‌هایش به‌لحاظ متن نیز فساد معنی، مخالفت صریح با قرآن، مخالفت با حقایق تاریخی معروف در عصر نبی(ص) است. نویسنده، موافقت حدیث با مذهب راوی مانند اینکه از روافض (شیعه) یا مرجئه باشد را نیز از جمله علامات وضع در متن دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص16-15</ref>‏.  

[[شوکانی، محمد|شوکانی]] در «الفوائد المجموعة» - آن‌گونه که در فهرست راهنمای انتهای کتاب نیز آمده - ‌بیش از هزاروچهارصد حدیث گرد آورده است. او در این کتاب به تقلید از افراطیون در احادیث موضوعه، احادیث فراوانی ذکر کرده که بسیاری از آنها به درجه موضوع نمی‌رسند، بلکه احادیث صحیح و حسن هستند. چه‌بسا نویسنده به ذکر حدیث و قول کسی که گفته: آن حدیث موضوع است، بسنده کرده است. بسیاری اوقات، صفحه پر از حدیث است و وی تنها می‌گوید: «قال فلان موضوع» و بیشتر از این نمی‌گوید؛ البته بعضی اوقات با نگاهی ناقدانه و تیزبین به حدیث توجه کرده و پس از نقل عبارات دیگران، نظر خود را نیز به دنبال آن می‌آورد<ref>ر.ک: همان، ص18-17</ref>‏.  

سپس به بررسی پیشینه نگارش در موضوع کتاب پرداخته و آن را به دو بخش تقسیم می‌کند:  

# آثاری که مختص احادیث موضوعه است، مانند: آثار ابن جوزی، صغانی، جوزقانی و قزوینی و...

نویسنده مدعی است که در کتابش جمیع احادیث موضوعه‌ای را که در این آثار آمده، گرد آورده است. البته تأکید می‌کند که بر برخی از احادیثی که ذکر کرده نمی‌توان اسم موضوع گذاشت، بلکه حداکثر می‌توان آنها را ضعیف دانست. توجه به این نکته لازم است که برخی از نویسندگان کتب احادیث موضوعه مانند ابن جوزی در ذکر موضوعات تساهل کرده و حتی علاوه بر احادیث ضعیف و حسن، احادیث صحیح را نیز در کتابشان آورده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص20-19</ref>‏.