پیشاوری، احمد بن سید شهاب‌الدین

پیشاوری

نام	پیشاوری
نام‌های دیگر
نام پدر	سيد عبدالرزاق رضوى
متولد	1260ق
محل تولد	پیشاور هند
رحلت	3 صفر ۱۳۴۹ق برابر با 9 تیرماه سال۱۳۰۹ش
اساتید	ملا محمد آل‌ناصر، ملا غلام‌حسین شیخ‌الاسلام
برخی آثار	نگارستان_عجائب_و_غرائب
کد مؤلف	AUTHORCODE08499AUTHORCODE

سید احمد بن سيد شهاب‌الدين پیشاوری موسوم به سيد شاه‌بابا (۱۲۶۰ - ۱۳۴۹ق)، فرزند سيد عبدالرزاق رضوى ملقب به اديب پيشاورى شاعر ایرانی و از سلسله سادات صاحب زهد و تقوا است كه در «سير و سلوك» از سلسله سهروردیه پیروی می‌کرد. پیشاوری از مهمترین اندیشمندان ایرانی طرفدار آلمان در دوران جنگ جهانی اول بود که مثنوی بلندی با نام قیصرنامه را در ۱۴ هزار بیت در ستایش از حکومت رایش و ویلهلم پادشاه آلمان سرود.

ولادت

وى در سال 1260ق در پيشاور (پاکستان کنونی و هند آن دوران)، چشم به جهان گشود.

تحصیلات

چون به سن تعلم رسيد، پدرش او را به دبستان سپرد تا خواندن و نوشتن آموزد.

اديب در زادگاه خود مقدمات را آموخت و چون در سرحدات غربى هند بين اهالى و قواى انگليس جنگ درگرفت، پدر و ديگر خويشاوندانش به قتل رسيدند. اديب، مادر سالخورده را وداع گفت و رهسپار كابل شد. وى در كابل نزد ملا محمد آل‌ناصر به كسب علوم پرداخت و پس از دو سال راهى غزنين شد و در جوار آرامگاه سنايى و محمود غزنوى در محلى به نام «باغ فيروزه» اقامت گزيد. در آن‌جا به كسب علوم همت گماشت و از محضر ملا سعدالدين بهرمند شد. پس از دو سال و نيم غزنين را به مقصد هرات ترك گفت و در آن‌جا به مدت چهارده ماه ماند و سپس راهى تربت جام شد و در سن بيست و دو سالگى به مشهد رفت. در مشهد نزد فضلاى آن دوره به تحصيل مشغول شد. او علم حكمت و رياضى را از ميرزا عبدالرحمن و فلسفه و «علوم عقليه» را از ملا غلام‌حسين شيخ‌الاسلام فراگرفت و به آموختن ادبيات همت گماشت و به واسطه ذوق فطرى و نيروى حافظه، در اين فن به مهارت رسيد. وى در فنون و زبان عرب و صرف و نحو تبحر فوق‌العاده داشت و همچنين در حفظ اشعار، بى‌نظير بود، چنان‌كه شش دفتر مثنوى را از حفظ بود. اشعار وى بسيار فاضلانه، فصيح، بليغ و متمايل به زهد و گوشه‌گيرى از دنياست.

اقامت در سبزوار

اديب در سال 1287ق در سبزوار اقامت گزيد و به حلقه درس ملاهادى سبزوارى درآمد و دو سال آخر عمر اين حكيم را درك كرد. وى پس از مرگ ملا هادى سبزوارى، در محضر فرزندش ملا محمد و همچنين از محضر ملا اسماعيل بهره يافت و پس از چندى به مشهد بازگشت و در مدرسه ميرزا جعفر سكونت گزيد. اديب در اين دوره از دانشمندان و فضلاى زمان خود محسوب مى‌شد و به نام «اديب هندى» اشتهار يافت.

اقامت در تهران

وى در سال 1300ق رخت اقامت به تهران افكند و تا پايان زندگى در آن‌جا به‌ سربرد. اديب، نود سال عمر خود را وقف تحصيل دانش و فضيلت نمود و تمام عمر را به تزكيه نفس پرداخت. وى از علايق خانوادگى آزاد بود و از مال دنيا جز چند جلد كتاب كه پاره‌اى از آن‌ها را نيز به خط خود نسخه‌بردارى كرده بود، چيز ديگرى نداشت. وى در راس شاعرانى بود كه در جريان جنگ جهانى اول، احساسات آلمان‌دوستى را در شعر خود نمايان ساخت.

وفات

ادیب پیشاوری در 3 صفر ۱۳۴۹ق پس از یک سکته ناقص که منجر به فلج او شد، درگذشت. جسد وی در «امامزاده عبدالله» (شاه‌عبدالعظیم) به خاک سپرده شد. بنابر نوشته دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی در صفحه۲۱۹کتاب " از پاریز تا پاریس "، مرحوم ادیب پیشاوری که ازقید تعلقاتی چون خانه وهمسر وفرزندآزاد بود، در واپسین ایام عمردر منزل مرحوم بهاء الملک قره گوزلوواقع در تهران-چهارراه کنت به سر برده ودر روز دوشنبه نهم تیرماه سال۱۳۰۹ش در همان خانه وفات می‌بابند. این خانه هم اکنون محل دفتر مرکزی شرکت سهامی سیمان تهران در حوالی خیابان فردوسی، خیابان ارباب جمشید شمالی (شهیدانوشیروانی) می‌باشد.

آثار و رسالات

اديب، سال‌هاى پايان عمر را صرف تحقيق و مراجعه به آثار خاقانى، ناصرخسرو، سنايى و به ويژه مثنوى مولوى مى‌كرد، لذا آثار زيادى از وى به جاى نمانده است. از حواشى و تعليقاتى كه بر ابوالفضل بيهقى نگاشته است مى‌توان به احاطه وسيع او بر تاريخ و لغت پى‌برد. ديوان اديب پيشاورى مشتمل بر چهار هزار و دويست بيت فارسى و سيصد و هفتاد بيت عربى در سال 1312ق منتشر شد.

دو رساله ديگر، يكى در بيان «قضاياى بديهييات اوليه» و ديگرى در تصحيح ديوان ناصرخسرو از وى به جاى مانده است. قيصرنامه اديب پيشاورى كه در بحر متقارب و درباره جنگ جهانى اول سروده شده، شامل چهارده هزاربيت است. وى در پايان زندگى به ترجمه اشارات ابن سينا به زبان فارسى همت گماشت كه عمرش به اتمام آن وفا نكرد. او نسبت به ايران و زبان و ادبيات فارسى علاقمند بود و تقريبأ هيچ‌كدام از آثارش خالى از چاشنى ميهن‌پرستى و ترويج استقلال و آزادگى نيست.

منابع مقاله

وب سايت مرجع زندگى‌نامه مردان پارس- بزرگان سرزمين پارس.

وابسته‌ها

نگارستان عجائب و غرائب