الغيث الهامع شرح جمع الجوامع لتاج‌الدين عبدالوهاب بن علي السبكي: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'عراقی، احمد بن عبدالرحیم' به 'ابن عراقی، احمد بن عبدالرحیم') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
}} | }} | ||
'''الغيث الهامع شرح جمع الجوامع لتاج‌الدين عبدالوهاب بن علي السبكي'''، اثر ابوزرعه احمد بن عبدالرحیم عراقی (متوفی 826ق)، خلاصه‌ای است از کتاب | '''الغيث الهامع شرح جمع الجوامع لتاج‌الدين عبدالوهاب بن علي السبكي'''، اثر [[ابن عراقی، احمد بن عبدالرحیم|ابوزرعه احمد بن عبدالرحیم عراقی]] (متوفی 826ق)، خلاصه‌ای است از کتاب «[[تشنيف المسامع بجمع الجوامع لتاج‌الدين السبكي|تشنيف المسامع بجمع الجوامع]]»، تألیف [[زرکشی، محمد بن عبدالله|بدرالدین محمد بن بهادر بن عبدالله زرکشی]] (متوفی 794ق) که شرحی است بر کتاب «[[جمع الجوامع في أصول الفقه]]» نوشته [[سبکی، عبدالوهاب بن علی|تاج‌الدین عبدالوهاب سبکی]] (متوفی 771ق). | ||
در نوشتار حاضر، ابتدا، به‌صورت خلاصه و مختصر، به معرفی و بیان برخی از خصوصیات و ویژگی‌های متن اصلی و سپس شرح آن، پرداخته شده و در نهایت، تلخیص و ویژگی‌های آن، بیان گردیده است. | در نوشتار حاضر، ابتدا، به‌صورت خلاصه و مختصر، به معرفی و بیان برخی از خصوصیات و ویژگی‌های متن اصلی و سپس شرح آن، پرداخته شده و در نهایت، تلخیص و ویژگی‌های آن، بیان گردیده است. | ||
==متن== | ==متن== | ||
«[[جمع الجوامع]]» [[سبکی، عبدالوهاب بن علی|سبکی]]، از مهم‌ترین کتاب‌های اصولی اهل سنت است که به نوشته مؤلف آن در مقدمه، این کتاب برگزیده دو کتاب اصولی است: یکی شرح او بر مختصر «المنتهی» اثر [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب]] ([[رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب|رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب]]) و دیگری شرح مشترک او و پدرش، [[تقی‌الدین سبکی]]، بر «[[منهاج الوصول إلی علم الأصول|منهاج الوصول]]» [[بیضاوی، عبدالله بن عمر|بیضاوی]] ([[الإبهاج في شرح المنهاج علی منهاج الوصول إلی علم الأصول للقاضي البيضاوي|الإبهاج]])؛ البته، بنا به گفته برخی و خود سبکی، وی برخی آرای کلامی و اصولی را نخستین بار در این کتاب مطرح کرده است. او در مقدمه جمع الجوامع، این کتاب را چکیده مباحث یک‌صد منبع پیش از آن شمرده است<ref>ر.ک: مرقاتی، سید طه</ref>. | |||
===ساختار و محتوای متن=== | ===ساختار و محتوای متن=== | ||
جمع الجوامع در چند مقدمه و هفت بخش اصلی تدوین شده است. مقدمه‌ها مشتملند بر کلیاتی که غالبا از مبادی کلامی علم اصول است و آگاهی از آنها برای درک علم اصول ضروری بشمار می‌رود، مانند تعریف علم فقه و اصول فقه، اقسام تکلیف، اقسام واجب و شروط تحقق تکلیف. عناوین بخش‌های اصلی کتاب عبارتند از: کتاب (قرآن) و مباحث اقوال (الفاظ)، سنت، اجماع، قیاس، استدلال، تعادل و تراجیح و اجتهاد؛ ازاین‌رو، این کتاب، همچنان‌که مؤلف در مقدمه و اثر دیگر خود، | جمع الجوامع در چند مقدمه و هفت بخش اصلی تدوین شده است. مقدمه‌ها مشتملند بر کلیاتی که غالبا از مبادی کلامی علم اصول است و آگاهی از آنها برای درک علم اصول ضروری بشمار می‌رود، مانند تعریف علم فقه و اصول فقه، اقسام تکلیف، اقسام واجب و شروط تحقق تکلیف. عناوین بخش‌های اصلی کتاب عبارتند از: کتاب (قرآن) و مباحث اقوال (الفاظ)، سنت، اجماع، قیاس، استدلال، تعادل و تراجیح و اجتهاد؛ ازاین‌رو، این کتاب، همچنان‌که مؤلف در مقدمه و اثر دیگر خود، «[[طبقات الشافعیة الکبری|طبقات الشافعية الكبری]]»، تصریح کرده است، یک منبع اصولی صرف نیست و مباحث کلامی بسیاری را نیز در بر دارد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
===اهمیت متن=== | ===اهمیت متن=== | ||
جایگاه علمی سبکی و ویژگی‌ها و مزایای «جمع الجوامع»، مانند ساختار و محتوای غنی و ایجاز و اختصار، استفاده از تعابیر روشن و دقیق، پرهیز از مباحث جدلی و اختلاف‌برانگیز و جامعیت، موجب توجه ویژه علمای متأخر به آن شده است، تا آنجا که این کتاب یکی از منابع اصلی پنج‌گانه در اصول فقه اهل سنت بشمار می‌رود و تا سال‌های اخیر در حوزه‌های علوم دینی اهل سنت، مانند «جامع الازهر»، کتاب درسی مهمی محسوب می‌شده است. بر این اساس، شروح متعددی بر آن نگاشته شده که از مهم‌ترین آنها، عبارت است از شرح بدرالدین محمد زَرکشی (متوفی ۷۹۴ق)، به نام | جایگاه علمی سبکی و ویژگی‌ها و مزایای «جمع الجوامع»، مانند ساختار و محتوای غنی و ایجاز و اختصار، استفاده از تعابیر روشن و دقیق، پرهیز از مباحث جدلی و اختلاف‌برانگیز و جامعیت، موجب توجه ویژه علمای متأخر به آن شده است، تا آنجا که این کتاب یکی از منابع اصلی پنج‌گانه در اصول فقه اهل سنت بشمار می‌رود و تا سال‌های اخیر در حوزه‌های علوم دینی اهل سنت، مانند «جامع الازهر»، کتاب درسی مهمی محسوب می‌شده است. بر این اساس، شروح متعددی بر آن نگاشته شده که از مهم‌ترین آنها، عبارت است از شرح [[زرکشی، محمد بن عبدالله|بدرالدین محمد زَرکشی]] (متوفی ۷۹۴ق)، به نام «[[تشنيف المسامع بجمع الجوامع لتاج‌الدين السبكي|تشنيف المسامع بجمع الجوامع]]» که از قدیم‌ترین شروح است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==شرح== | ==شرح== | ||
«[[تشنيف المسامع بجمع الجوامع لتاج‌الدين السبكي|تشنيف المسامع بجمع الجوامع]]»، از مهم‌ترین و دقیق‌ترین شروح «جمع الجوامع في أصول الفقه» تاج‌الدین سبکی (متوفی 771ق) است که با تحقیق سید عبدالعزیز و عبدالله ربیع، در چهار جلد، منتشر شده است. | |||
===شیوه شرح=== | ===شیوه شرح=== | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در یک جلد، بدون تبویب و فصل‌بندی خاصی، در عناوین متعدد و فراوان، ارائه شده است. | کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در یک جلد، بدون تبویب و فصل‌بندی خاصی، در عناوین متعدد و فراوان، ارائه شده است. | ||
در مقدمه، ابتدا به تعریف «جمع الجوامع» و روش نویسنده آن پرداخته شده<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص3</ref> و سپس، ضمن اشاره به مزایای این کتاب<ref>ر.ک: همان، ص4</ref>، برخی از مهم‌ترین شروح آن، معرفی شده است که از جمله آنها، عبارتند از: | در مقدمه، ابتدا به تعریف «جمع الجوامع» و روش نویسنده آن پرداخته شده<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص3</ref> و سپس، ضمن اشاره به مزایای این کتاب<ref>ر.ک: همان، ص4</ref>، برخی از مهم‌ترین شروح آن، معرفی شده است که از جمله آنها، عبارتند از: «[[البدر الطالع في حل جمع الجوامع]]» [[محلی، محمد بن احمد|جلال‌الدین محمد بن احمد محلی شافعی]] (متوفی 864ق)، «[[النجم اللامع شرح جمع الجوامع]]» شیخ [[ابن جماعه، محمد بن ابی‌بکر|عزالدین محمد بن ابی‌بکر]]، معروف به [[ابن جماعه، محمد بن ابی‌بکر|ابن جماعه کنانی شافعی]] (متوفی 819ق)، «[[الضياء اللامع شرح جمع الجوامع]]» [[ابوالعباس احمد بن خلف بن حلولو]]<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>. | ||
در ادامه، به شرح حال تاج‌الدین سبکی<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>، بدرالدین زرکشی (صاحب تشنيف المسامع)<ref>ر.ک: همان، ص8</ref> و ابوزرعه احمد بن عبدالرحیم عراقی (صاحب الغيث الهامع) و معرفی اثر هریک، پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص12</ref> و در پایان، اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در کتاب، اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. | در ادامه، به شرح حال [[سبکی، عبدالوهاب بن علی|تاج‌الدین سبکی]]<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>، [[زرکشی، محمد بن عبدالله|بدرالدین زرکشی]] (صاحب [[تشنيف المسامع بجمع الجوامع لتاج‌الدين السبكي|تشنيف المسامع]])<ref>ر.ک: همان، ص8</ref> و [[ابن عراقی، احمد بن عبدالرحیم|ابوزرعه احمد بن عبدالرحیم عراقی]] (صاحب الغيث الهامع) و معرفی اثر هریک، پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص12</ref> و در پایان، اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در کتاب، اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. | ||
از جمله مباحث و موضوعاتی که در این تلخیص، بدان پرداخته شده است، عبارتند از: تکلیف غافل، ملجأ، مکره و معدوم<ref>ر.ک: همان، ص35-37</ref>، سبب، شرط و مانع و صحیح و فاسد<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>، فرق میان فرض و واجب نزد ابوحنیفه<ref>ر.ک: همان، ص40</ref>، اسماء مندوب<ref>ر.ک: همان، ص42</ref>، فرق میان صحت و اجزاء<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>، اقسام رخصت<ref>ر.ک: همان، ص57</ref>، تعریف سهو و بیان تفاوت میان آن و نسیان<ref>ر.ک: همان، ص68</ref>، اباحه حکم شرعی<ref>ر.ک: همان، ص76</ref>، منکران واجب موسع<ref>ر.ک: همان، ص84</ref>، اقوال درباره افاده یقین توسط ادله نقلیه<ref>ر.ک: همان، ص113</ref>، منطوق و مفهوم<ref>ر.ک: همان، ص114</ref>، تخصیص<ref>ر.ک: همان، ص300</ref>، مطلق و مقید<ref>ر.ک: همان، ص341</ref>، ظاهر و مؤول<ref>ر.ک: همان، ص348</ref> و نسخ<ref>ر.ک: همان، ص365</ref>. | از جمله مباحث و موضوعاتی که در این تلخیص، بدان پرداخته شده است، عبارتند از: تکلیف غافل، ملجأ، مکره و معدوم<ref>ر.ک: همان، ص35-37</ref>، سبب، شرط و مانع و صحیح و فاسد<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>، فرق میان فرض و واجب نزد ابوحنیفه<ref>ر.ک: همان، ص40</ref>، اسماء مندوب<ref>ر.ک: همان، ص42</ref>، فرق میان صحت و اجزاء<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>، اقسام رخصت<ref>ر.ک: همان، ص57</ref>، تعریف سهو و بیان تفاوت میان آن و نسیان<ref>ر.ک: همان، ص68</ref>، اباحه حکم شرعی<ref>ر.ک: همان، ص76</ref>، منکران واجب موسع<ref>ر.ک: همان، ص84</ref>، اقوال درباره افاده یقین توسط ادله نقلیه<ref>ر.ک: همان، ص113</ref>، منطوق و مفهوم<ref>ر.ک: همان، ص114</ref>، تخصیص<ref>ر.ک: همان، ص300</ref>، مطلق و مقید<ref>ر.ک: همان، ص341</ref>، ظاهر و مؤول<ref>ر.ک: همان، ص348</ref> و نسخ<ref>ر.ک: همان، ص365</ref>. | ||
نسخهٔ ۸ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۲۵
| الغيث الهامع شرح جمع الجوامع لتاج‌الدين عبدالوهاب بن علي السبكي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سبکی، عبدالوهاب بن علی (نویسنده)
حجازی، محمد تامر (محقق) ابن عراقی، احمد بن عبدالرحیم (شارح) |
| عنوان‌های دیگر | جمع الجوامع. شرح |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1425ق. = 2004م. |
| چاپ | چاپ اول |
| شابک | 6-3914-7451-2-978 |
| موضوع | اصول فقه اهل سنت |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 2027ج 2س / 156 BP |
الغيث الهامع شرح جمع الجوامع لتاج‌الدين عبدالوهاب بن علي السبكي، اثر ابوزرعه احمد بن عبدالرحیم عراقی (متوفی 826ق)، خلاصه‌ای است از کتاب «تشنيف المسامع بجمع الجوامع»، تألیف بدرالدین محمد بن بهادر بن عبدالله زرکشی (متوفی 794ق) که شرحی است بر کتاب «جمع الجوامع في أصول الفقه» نوشته تاج‌الدین عبدالوهاب سبکی (متوفی 771ق).
در نوشتار حاضر، ابتدا، به‌صورت خلاصه و مختصر، به معرفی و بیان برخی از خصوصیات و ویژگی‌های متن اصلی و سپس شرح آن، پرداخته شده و در نهایت، تلخیص و ویژگی‌های آن، بیان گردیده است.
متن
«جمع الجوامع» سبکی، از مهم‌ترین کتاب‌های اصولی اهل سنت است که به نوشته مؤلف آن در مقدمه، این کتاب برگزیده دو کتاب اصولی است: یکی شرح او بر مختصر «المنتهی» اثر ابن حاجب (رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب) و دیگری شرح مشترک او و پدرش، تقی‌الدین سبکی، بر «منهاج الوصول» بیضاوی (الإبهاج)؛ البته، بنا به گفته برخی و خود سبکی، وی برخی آرای کلامی و اصولی را نخستین بار در این کتاب مطرح کرده است. او در مقدمه جمع الجوامع، این کتاب را چکیده مباحث یک‌صد منبع پیش از آن شمرده است[۱].
ساختار و محتوای متن
جمع الجوامع در چند مقدمه و هفت بخش اصلی تدوین شده است. مقدمه‌ها مشتملند بر کلیاتی که غالبا از مبادی کلامی علم اصول است و آگاهی از آنها برای درک علم اصول ضروری بشمار می‌رود، مانند تعریف علم فقه و اصول فقه، اقسام تکلیف، اقسام واجب و شروط تحقق تکلیف. عناوین بخش‌های اصلی کتاب عبارتند از: کتاب (قرآن) و مباحث اقوال (الفاظ)، سنت، اجماع، قیاس، استدلال، تعادل و تراجیح و اجتهاد؛ ازاین‌رو، این کتاب، همچنان‌که مؤلف در مقدمه و اثر دیگر خود، «طبقات الشافعية الكبری»، تصریح کرده است، یک منبع اصولی صرف نیست و مباحث کلامی بسیاری را نیز در بر دارد[۲].
اهمیت متن
جایگاه علمی سبکی و ویژگی‌ها و مزایای «جمع الجوامع»، مانند ساختار و محتوای غنی و ایجاز و اختصار، استفاده از تعابیر روشن و دقیق، پرهیز از مباحث جدلی و اختلاف‌برانگیز و جامعیت، موجب توجه ویژه علمای متأخر به آن شده است، تا آنجا که این کتاب یکی از منابع اصلی پنج‌گانه در اصول فقه اهل سنت بشمار می‌رود و تا سال‌های اخیر در حوزه‌های علوم دینی اهل سنت، مانند «جامع الازهر»، کتاب درسی مهمی محسوب می‌شده است. بر این اساس، شروح متعددی بر آن نگاشته شده که از مهم‌ترین آنها، عبارت است از شرح بدرالدین محمد زَرکشی (متوفی ۷۹۴ق)، به نام «تشنيف المسامع بجمع الجوامع» که از قدیم‌ترین شروح است[۳].
شرح
«تشنيف المسامع بجمع الجوامع»، از مهم‌ترین و دقیق‌ترین شروح «جمع الجوامع في أصول الفقه» تاج‌الدین سبکی (متوفی 771ق) است که با تحقیق سید عبدالعزیز و عبدالله ربیع، در چهار جلد، منتشر شده است.
شیوه شرح
روش شرح بدین صورت است که ابتدا، متن اصلی، با خطی درشت‌تر نوشته و با حرف «ص» مشخص شده است، سپس به دنبال آن، متن شارح با حرف «ش» آورده شده و قسمت‌هایی از متن که نیاز به توضیح دارد، توضیح و تشریح شده است.
تلخیص
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در یک جلد، بدون تبویب و فصل‌بندی خاصی، در عناوین متعدد و فراوان، ارائه شده است.
در مقدمه، ابتدا به تعریف «جمع الجوامع» و روش نویسنده آن پرداخته شده[۴] و سپس، ضمن اشاره به مزایای این کتاب[۵]، برخی از مهم‌ترین شروح آن، معرفی شده است که از جمله آنها، عبارتند از: «البدر الطالع في حل جمع الجوامع» جلال‌الدین محمد بن احمد محلی شافعی (متوفی 864ق)، «النجم اللامع شرح جمع الجوامع» شیخ عزالدین محمد بن ابی‌بکر، معروف به ابن جماعه کنانی شافعی (متوفی 819ق)، «الضياء اللامع شرح جمع الجوامع» ابوالعباس احمد بن خلف بن حلولو[۶].
در ادامه، به شرح حال تاج‌الدین سبکی[۷]، بدرالدین زرکشی (صاحب تشنيف المسامع)[۸] و ابوزرعه احمد بن عبدالرحیم عراقی (صاحب الغيث الهامع) و معرفی اثر هریک، پرداخته شده[۹] و در پایان، اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در کتاب، اشاره شده است[۱۰].
از جمله مباحث و موضوعاتی که در این تلخیص، بدان پرداخته شده است، عبارتند از: تکلیف غافل، ملجأ، مکره و معدوم[۱۱]، سبب، شرط و مانع و صحیح و فاسد[۱۲]، فرق میان فرض و واجب نزد ابوحنیفه[۱۳]، اسماء مندوب[۱۴]، فرق میان صحت و اجزاء[۱۵]، اقسام رخصت[۱۶]، تعریف سهو و بیان تفاوت میان آن و نسیان[۱۷]، اباحه حکم شرعی[۱۸]، منکران واجب موسع[۱۹]، اقوال درباره افاده یقین توسط ادله نقلیه[۲۰]، منطوق و مفهوم[۲۱]، تخصیص[۲۲]، مطلق و مقید[۲۳]، ظاهر و مؤول[۲۴] و نسخ[۲۵].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۲۶]، به توضیح مختصر برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۲۷].
پانویس
- ↑ ر.ک: مرقاتی، سید طه
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص4
- ↑ ر.ک: همان، ص5
- ↑ ر.ک: همان، ص6
- ↑ ر.ک: همان، ص8
- ↑ ر.ک: همان، ص12
- ↑ ر.ک: همان، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص35-37
- ↑ ر.ک: همان، ص39
- ↑ ر.ک: همان، ص40
- ↑ ر.ک: همان، ص42
- ↑ ر.ک: همان، ص49
- ↑ ر.ک: همان، ص57
- ↑ ر.ک: همان، ص68
- ↑ ر.ک: همان، ص76
- ↑ ر.ک: همان، ص84
- ↑ ر.ک: همان، ص113
- ↑ ر.ک: همان، ص114
- ↑ ر.ک: همان، ص300
- ↑ ر.ک: همان، ص341
- ↑ ر.ک: همان، ص348
- ↑ ر.ک: همان، ص365
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص259
- ↑ ر.ک: همان، ص262
منابع مقاله
- مرقاتی، سید طه، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، به آدرس اینترنتی:
- مقدمه و متن کتاب.