نهاية الظهور (شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی): تفاوت میان نسخه‌ها

[[سهروردی، یحیی بن حبش]] (نويسنده)

فلسفه اسلامي - متون قدیمی تا قرن 14

| ناشر =انجمن آثار و مفاخر فرهنگي

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''نهاية الظهور (شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی)'''، اثر [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‎علی اخگر حیدرآبادی]] (م بعد از 1365ق)، کتابی است به زبان فارسی با موضوع فلسفه اسلامی. نویسنده در این اثر [[هياكل النور (متن عربی، ترجمه کهن فارسی، شرح فارسی از عهد آل مظفر)|رساله هياكل النور]] [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ شهاب‎الدین سهروردی]] در فلسفه اشراقی را شرح کرده است. [[کريمي زنجاني‌اصل، محمد|محمد کریمی زنجانی اصل]]، زیر نظر دکتر [[محقق، مهدی|مهدی محقق]] به تحقیق و تصحیح این اثر پرداخته و بر آن مقدمه نوشته است. این کتاب، به‎مناسبت همایش بین‎المللی قرطبه و اصفهان (اردیبهشت 1381ش) چاپ شده است.

شرح‎های متعددی بر هياكل النور نوشته شده است؛ از آن جمله می‎توان شواكل الحور (تندیس‎هایى از سیه‎چشمان) به قلم جلال‎الدّین دوانى (م 908ق) به زبان عربى و در آغاز هشتمین دهه سده نهم هجرى نام برد<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص13</ref>.

نهاية الظهور که نسخه‎اى از آن به خط مؤلّفش در کتابخانه ملّى موجود است، شاهدى است بر رواج و پایندگى آموزه‎هاى شیخ اشراق در شبه قاره هند. درعین‎حال، نگریستن در منابع مورد استفاده [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‎على اخگر]] در تألیف نهاية الظهور، از آن راه‎هاى سه‎گانه‎اى که رواج آموزه‎هاى اشراقى در هند را موجب شدند، تصویر روشنى پیش روى ما مى‎نهد؛ راه‎هایى که عبارت باشند از: توجه به آثار [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ اشراق]] و شرح‎هاى نگاشته بر آن، آثار نگاشته آذر کیوان و پیروانش و توجّه به آثار حکماى مکتب اصفهان و به‎ویژه [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] و [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]. به‎واسطه حضور شاگردان مدرسه‎هاى دوانى و دشتکى در هند، از اواخر سده دهم هجرى، حكمة الإشراق سهروردى مورد توجّه خاصى قرار گرفته بود... بدین ترتیب، هياكل النور شیخ اشراق به کار «صلح کلّ» اکبرى نیز بیامد و بخشى از تقدیر تاریخى تفکر در این سرزمین را رقم زد<ref>ر.ک: همان، ص20-21</ref>. پس این کتاب از جمله اسناد ارزشمند رواج آموزه‎هاى حکمى در حیدرآباد هند در نیمه دوم سده چهاردهم هجرى است که شاهدى صادق تواند بود بر روابط عرفانى و فلسفى ایران و شبه قاره هند<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>.

در این رساله، مؤلّف در دو جا از آثار دیگر خود یاد مى‎کند: نخست در برگ 47 که از رساله «الكشف الأعظم في الاسم الأعظم» نام مى‎برد و دو دیگر در برگ 114 است که از تفسیر سوره توحید خود یاد مى‎کند<ref>ر.ک: همان، ص29</ref>.

تنها نسخه باقی‎مانده از نهاية الظهور به خط مؤلّف به شماره «3560 ف» در کتابخانه ملّى موجود است<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>. این نسخه اساس کار تصحیح متن بوده است. شیوه تصحیح بر استنساخ، پاراگراف‎بندى و اعراب‎گذارى و نیز بر افزودن برخى کلمات و عبارات در داخل [] براى قابل فهم‎تر شدن آن قرار داشته است.  

درباره منابع مورد استفاده [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‎على اخگر]] در تألیف این کتاب مى‎توان گفت که دقّت او در نقل منابع و تصریح به نام مؤلّفان و آثارشان درخور تحسین است؛ امّا از میان این منابع، در نخستین گام، شرح‎هاى نگاشته قطب‎الدّین محمود شیرازى (م 710ق) و جلال‎الدّین دوانى (م 908ق) بر حكمة الإشراق و هياكل النّور سهروردى شایسته ذکرند. افزون بر اینها، منابع [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‎على اخگر]] در نگارش این اثر، در یک نگاه کلّى، عبارتند از:  

# آثار ترجمه‎شده فیلسوفان یونانى، مانند [[ارسطو]] و [[جالینوس]]؛

# نوشته‎هاى فیلسوفان مسلمان مشّائى، همچون [[فارابی، محمد بن محمد|ابونصر فارابى]] (م ‎339ق)، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] (م 428ق) و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدّین طوسى]] (م 676ق)؛

# آثار حکیمان مکتب اصفهان و به‎ویژه [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] (م 1040ق) و [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألّهین شیرازى]] (م 1050ق)؛

# نوشته‎هاى زرتشتیان اشراقى هند، مانند دبستان مذاهب کیخسرو اسفندیار (نگاشته میان سال‎هاى 1055 تا 1065 هجرى)<ref>ر.ک: همان، ص42-43</ref>.

مصحح، کوشیده که در حدّ امکان، با بازیابى این منابع، سخن مؤلّف را با آنها نیز برابر نهد و از این راه، برخى افتادگى‎ها و نیز شمارى از تفاوت‎ها را نشان داده‎ است. وی همچنین، سوره‎ها و شماره آیات قرآنى را مشخّص نموده و محلّ روایت‎هاى نقل‎کرده مؤلّف را در منابع معتبر و کهن حدیث شیعه و اهل سنّت یافته‎ است؛ به‎علاوه او، با ذکر منابع حدیثى اهل سنّت در کنار منابع شیعى، در برنمودن ارزش معرفت‎شناختى روایات پیامبر اسلام(ص) و اهل‎بیت(ع) در مسائل حکمى کوشیده است. [[کريمي زنجاني‌اصل، محمد|محمد کریمی زنجانی]]، در پاراگراف‎بندى اثر، در حدّ امکان، از شیوه مؤلّف پیروى کرده، مگر در مواردى که آن را براى خواننده امروزى نابسنده دیده است. او می‎نویسد: «به هنگام تصحیح متن دریافتم که میان برخى عبارت‎هاى عربى متن هياكل‎ النّور در این شرح با ویرایش‎هاى مختلفى که از آن در دسترس است، تفاوت‎هایى وجود دارد. این امر بسا که به نسخه در دسترس مؤلّف از متن هياكل النّور و شرح جلال‎الدّین دوانى بر آن بازگردد. در متن تصحیح‎شده، این عبارت‎ها تا آنجا که در معنا خللى ایجاد نمى‎کرده است، برابر سخن [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‎على اخگر]] آورده شده‎اند و اختلافشان با متن‎هاى ویراسته ابوریان و محیى‎الدّین صبرى کردى از هياكل النّور را یادآور شده‎ام»<ref>ر.ک: همان، ص43-44</ref>.

در صفحات 45 و 46 کتاب، رونوشتی از تصاویر صفحات اول و آخر نسخه خطی مؤلف ارائه شده است. [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‎علی اخگر حیدرآبادی]] در ابتدای کتاب، درباره آن چنین شرح می‎دهد: «امّا بعد، مى‎گوید بنده قلیل البضاعت و عدیم الاستطاعت، کمترین علماى متبحّرین و حکماى متألّهین، مقتبس انوار ناموس اکبر، حکیم [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|میرزا قاسم‎على اخگر]] که کتاب هياكل النّور از تصنیفات مطهّرات شیخ‎الاشراق حکیم کامل فضیلت‎شمایل، مظهر حقایق، مبدع دقایق، قدوة الكاشفين، عمدة الواصلين، شهاب الملة و الدّين، المقتول بقربه المقبول رضي اللّه عنه، اگرچه صغير الحجم و وجيز النظم است، امّا به لطایف معانى و ودایع پنهانى کثیر العلم و عظیم الحدّ و الرسم است. مضامین او همه واضحة البرهان و معانى او همه جازمة الإيقان. سواد او را در بیاض دیده حور جا توان داد و بیاض او را بر سواد مردمک چشم نور مى‎توان نهاد. الحق هر حرف او از عالم اشباح تا عالم ارواح، سراسر کاشف اسرار و از مناسک ناسوت تا منازل لاهوت، شعشعه‎خیز غرایب انوار است.

اگرچه بعضى از علما به شرح این کتاب پرداخته‎اند، [امّا] چون به تازى است، عامّة الناس را بهره‎ور فیض نساخته‎اند و این شرحى است در پارسى که متوسّطان علم را به وارسى حقیقت از پایه معرفت ادنى به اوج معرفت اعلى برد و از مجهله قیل و قال به مسلک حقیقت حال رساند و این علمى است که حاصل‎ نشود جز به تلطیف سرّ و تحدّس احوال و تنزّه خیال و مشتمل است به حکمت بحثیه که آن منهج مشّائین است و حکمت ذوقیه که آن طریق اشراقیین است و جمیع انبیا و اولیا و حکما مثل آغاثاذیمون و هرمس و انباذقلس و فیثاغورس و سقراط و افلاطون همه بر این [طریق‎] رفته‎اند و افاضل امم سابقه و ملل متخالفه به سبب حصول تشبّه بالمبادى و تخلّق به اخلاق البارى تعالى و تجرّد از مادّه، انتقاش معارف الهیه و کونیه بر قلب خود کرده‎اند و به‎قدر طاقت بشریه تحصیل سعادت ابدیه نموده‎اند»<ref>متن کتاب، ص49-50</ref>.

<references />

== وابسته‌ها ==