إعراب القرآن (ابن نحاس)

إعراب القرآن
پدیدآوران	نحاس، احمد بن محمد (نویسنده) ابراهیم، عبدالمنعم خلیل (مصحح)
ناشر	دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1421 ق یا 2001 م
چاپ	1
موضوع	قرآن - اعراب قرآن - صرف و نحو
زبان	عربی
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏3‎‏الف‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، إعراب القرآن (ابهام زدایی) را ببینید.

اعراب القرآن اثر احمد بن محمد بن اسماعيل ابن نحاس(متوفاى 338ق) به زبان عربى، اولین کتابى است كه در زمینۀ نحو قرآن با این عمق و سطح علمى بدست ما رسيده است. کتاب توسط عبدالمنعم خليل ابراهیم تحقيق و حاشيه نویسى شده است.

نویسنده در این کتاب و به مباحث اعراب كامل قرآن، قرائت‌هایى كه نياز به تبيين اعرابى دارد، اختلاف نحویين و معانى مختلف وجوه نحوى و شرح آنها، پرداخته است. به لغات و ديدگاه‌هاى مختلف آن نيز اشاراتى دارد. نویسنده اقوال بسيارى از علماى لغت را كه از اساتيد خود يا كتب آنها ديده بود، نقل مى‌نمايد.

موقف و موضع ابن‌نحاس تماما موقف مكتب اهل بصره است. او در جاى جاى کتابش به رد آراى مكتب كوفه در اعراب قرآن پرداخته است. با این حال در پاره‌اى از موارد نيز آراء مكتب بصره را نپذيرفته است.

شواهد مؤلف در این کتاب 1-اشعار موثق(602 شاهد)، از شعراى عصر جاهلى، اسلامى و اموى؛ 2-احاديث معتبر نبوى (168 شاهد)؛ 3-امثال و اقوال ديگر مى‌باشد.

ضوابطى نيز كه در زمینۀ قراءات رعايت نموده، عبارتند از:1) موافقت قاريان با علم عربى؛ 2)آنچه مورد توافق جماعت و عامه است؛ 3) موافقت قاريان با رسم الخط مصحف.

ابوجعفر در تأليف کتاب خود پيش از هر چيز از آثار سيبویه و کتاب العين (خليل بن احمد)، مسائل الكبر (اخفش سعيد بن سعده)، معانى القرآن (زجاج)، معانى القرآن، المصادر، المقصور و الممدود(فرّاء‌م 207 ق)، کتاب القراآت(ابوعبيده قاسم بن سلام‌م 224 ق)، الغريب المصنف(ابوعبيد)، کتاب القراآت(ابن سعدان نحوى،‌م 231 ق) بهره گرفته است.در كنار آن، از اساتيد خود نيز نقل مى‌نمايد مانند: بكر بن سهل دمیاطى، نسائى، طحاوى، ابوالحسن احمد بن سعيد دمشقى، ابوالقاسم عبدالله بن محمد بغوى و تفسير طبرى.

گفتيم كه اعراب القرآن آراء اعلام مذهب بصرى در نحو، لغت و قراآت را در بر دارد، آنان عبارتند از: ابوعمرو بن العلاء، يونس، قطرب، اخفش، ابوعبيده ابن الاعرابى، مازنى، ابوحاتم سجستانى، زجاج، خليل بن احمد و سيبویه. از میان كوفيون به اقوال این افراد بيشتر مى‌پردازد: كسائى، ثعلب، فراء و ابن‌سكيت.

روش كلى وى به این شكل مى‌باشد كه با عنوان «شرح اعراب سورة...» آغاز مى‌كند، سپس قطع يا آيۀ مورد نظر را به ترتيب مصحف آورده، كلمات و جمله‌ها را یکى پس از ديگرى از جهت اعراب بررسى مى‌نمايد و وجوه گوناگون آن را بيان مى‌دارد، و در جاى خود به قرائت كلمه نيز مى‌پردازد.

ابن نحاس،«معانى القرآن» را پيش از «اعراب القرآن» نوشته است، بنابراین در موارد زيادى به آن احاله مى‌نمايد.

نسخه شناسى

اين کتاب قبلا به كوشش زهير غازى زاهد تصحيح و مقدمه نویسى شده و از سوى «عالم الکتاب» در بيروت در سال 1408ق 1988م در چهار مجلد به طبع رسيده است.

نسخۀ حاضر با تصحيح، تعليق، پاورقى و مقدمه نویسى عبدالمنعم خليل ابراهیم در 5 مجلد به قطع وزيرى از سوى منشورات محمد على بيضون، دار الكتب العلمیه بيروت در چاپ اول به سال 1421ق و 2001م، عرضه شده است.

محقق، بعد از مقدمه‌اى در زندگی‌نامه و تأليفات ابن نحاس، تاريخچه‌اى از مباحث اعراب القرآن و مشهورترين مؤلفين این علم بيان داشته است.

مؤلف نيز در مقدمه‌اى كوتاه موارد بحث شده در کتاب را همراه با روش خود، متذكر شده است.

پاورقى‌ها توسط محقق انجام گرفته و شامل ذكر منابع اقوال، قرائتها، شواهد و رجال‌شناسى مى‌باشد. فهرست محتویات هر جلد در آخر آن قرار دارد. و فهرستى از مصطلحات به كار برده در کتاب ابتداى جلد اول مى‌باشد.

منابع مقاله

1. مقدمۀ محقق «اعراب القرآن» ج1 و ساير مجلدات آن
2. دانشنامۀ قرآن و قرآن پژوهى بهاءالدين خرمشاهى ص259 و ص2218