المصباح الزاهر في القراءات العشر البواهر

‏المصباح الزاهر في القراءات العشر البواهر
پدیدآوران	شهرزوری، مبارک بن حسن (نویسنده) طرهوني، عبدالرحيم (محقق)
عنوان‌های دیگر	المصباح الزاهر في القراءات العشر البواهر
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 2008م , 1429ق, مجلد2: 2008م , 1429ق,
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المصباح الزاهر في القراءات العشر البواهر، اثر مبارک بن حسن شهرزوری کتابی است به زبان عربی، با موضوع علوم قرآن. این اثر به تحقیق شیخ عبدالرحیم طرهونی، رسیده است. شهرزوری در این اثر به بیان قرائات دانه قرآن کریم و قاریان آن پرداخته است.

ساختار

کتاب، مشتمل است بر مقدمه محقق، الدراسة (تحقیق وی پیرامون اسم کتاب و توثیق نسبت آن و...) و متن اصلی در پانزده فصل.

گزارش محتوا

شهرزوری در مقدمه کتابش «المصباح»، روش تألیفی‌اش درباره این کتاب را به‌صورت کافی و شافی توضیح داده است. او در مقدمه درباره سبب تألیف این اثر می‌نویسد. «أما بعد، فإني لما رأيت القراء، كل واحد منهم قد كتب كتابا لنفسه يعم ما قرأه و قد اختصر علی ما اختاره مما رواه، فاجتهدت أن أسلك علی منهج أحدهم ممن اختصروا و أن أصنف كتابا أضمنه سنده في ما عندي حضر إلی من به يشرف الخليقة و سميته «بالمصباح الزاهر في القراءات العشر البواهر»»؛ یعنی چون دیدم که هریک از قاریان کتابی را برای خود نگاشته که قرائتش را در آن توضیح داده است و صرفا به آنچه که خودش روایت کرده، پرداخته، کوشیدم که بر روش آنان ره بپویم و تصمیم گرفتم کتابی تهیه کنم که سندش را در مورد مطالبی که نزدم حاضر است تا کسی که خلایق به‌واسطه او شرافت می‌یابند، در آن بگنجانم و آن را «المصباح الزاهر في القراءات العشر البواهر» نام نهادم.

او در ادامه می‌نویسد: این کتاب همچون نام خود بر حقیقت استوار است؛ زیرا از طرق نازله اسناد در آن اثری نیست و همچنین کثرت اسناد هم ندارد تا باعث ملالت خاطر قاری شود....

وی در ادامه طریقه عرضه کتاب و ترتیب ابواب و فصول آن را توضیح می‌دهد. این اثر پانزده باب دارد که ترتیب مباحث آن به‌صورت ذیل است: شهرزوری در باب اول به بحث از فضائل قرآن پرداخته است. او در باب دوم فضائل حاملان قرآن را بیان می‌کند. در باب سوم، اسامی قاریان و ترتیب آنان و نام راویان از آنها را توضیح می‌دهد. در باب چهارم، به ذکر اسانید می‌پردازد. در باب پنجم، به مباحث ادغام و اظهار و در باب ششم به اماله و تفخیم می‌پردازد و امالات قتیبه را ذکر می‌کند. در باب هفتم، همزه و تحقیق درباره آن را شروع می‌کند. در باب هشتم، وقف بر ساکن توسط حمزه و تابعین او و سپس وقف حمزه در اواخر کلمات را شرح می‌دهد. نهمین باب، درباره بیان نقل حرکت و روم حرکت است و در دهمین باب، ضم میمات توسط ابن کثیر و تابعان او در این امر را شرح می‌دهد و از کسانی که هنگام ادای الف قطع و در اواخر آیات و در هنگام التقاء یک میم با میم دیگر این کار را می‎‎کنند (میم را ضمه می‌دهند) سخن می‌گوید. یازدهمین باب، در مد و قصر، دوازدهمین، در تجوید، سیزدهمین، در تکبیر، چهاردهمین، در بسمله و استعاذه و پانزدهمین باب، در اختلاف قاریان در فرش سوره‌ها نوشته شده است.

شهرزوری، طرح مفصلش در این کتاب را با سخن از آن و اختیار طرق و اسانیدش پایان می‌دهد. او در عباراتی مسجع می‌نویسد: «و نحن بعون الله نأتي في هذه الأبواب المسطورة في الأغراض المذكورة و استقصاء هذه الفصول في جميع الأصول بالإسناد المنقول الموصول بالرسول(ص) في البكور و الأفول علی سبيل الإيجاز و الاختصار من غير بسط و لا إكثار ليسهل علی الطالب لفظه و علی الراغب في حفظه فليعذرنا الناظر في كتابنا هذا إذا تأمله من سهو؛ فإن الآدمي غير معصوم من ذلك؛ فإن من صنف فقد استهدف و من الله سبحانه الاستمداد و المعونة في إتمامه و كذلك في بدوه و اختتامه؛ إنه سميع مجيب»؛ یعنی: و ما به یاری خدا این ابواب نگارش‌شده در غرض‎های مذکور و گردآوری این فصول در همه اصول را با اسناد منقول متصل به به رسول(ص) در آغاز و انجام، به‌گونه‌ای چکیده و بدون زیادویی به سر می‌رسانیم، تا لفظ آن بر طالب آسان و حفظ آن بر راغب راحت باشد. پس می‌بایست خواننده این کتاب اگر به خطایی برخورد، ما را معذور دارد؛ چراکه آدمی معصوم از خطا نیست....».

نویسنده در باب سوم کتابش به بیان ترتیب ائمه قرائت و سبب در این ترتیب و اصطلاحات مربوط به حالت اجتماع و انفراد آنان می‌پردازد. او چنین می‌نگارد: ابورویم نافع بن عبدالرحمن بن ابی‌نعیم مدنی، سپس ابوجعفر یزید بن قعقاع مدنی، سپس ابوسیعد عبدالله بن کثیر مکی، سپس ابوعمران عبدالله بن عامر که قاری اهل شام بود، سپس ابوبکر عاصم بن ابوالنجود کوفی، سپس ابوعماره حمزة بن حبیب زیات کوفی، سپس ابوالحسن علی بن حمزه کسائی کوفی، پس از او ابومحمد خلف بن هشام بزار کوفی، پس از او ابوعمرو زبان بن علاء بصری و سپس ابومحمد یعقوب بن اسحاق حضرمی بصری؛ پس اگر نافع و ابوجعفر و ابن کثیر اتفاق نمودند، می‌گویم: اهل حجاز این‌گونه قرائت کرده‌اند و هنگامی که ابن کثیر از آنان جدا گردد، می‌گویم: اهل مدینه چنین قرائت کرده‌اند. اگر ابوعمرو بن علاء و یعقوب اتفاق نمایند، می‌گویم: اهل بصره این‎طور قرائت کرده‌اند و در اتفاق ابوعمرو و یعقوب و اهل کوفه، می‌گویم: اهل عراق چنین قرائت کرده‌اند و مابقی اهل عراق را به کوفه نسبت می‌دهم. درباره مکی و شامی می‌گویم: ابن کثیر قرائت کرده، عامر قرائت کرده. اینها ائمه دانه قرائت در حجاز و شام و عراق هستند.

وی درباره ترتیبی که برای قاریان ذکر کرده این‌گونه توضیح می‌دهد: من به دلیل اقتدا به امام ابوبکر بن مجاهد با نافع شروع کردم؛ زیرا او نیز در کتابش با نافع شروع کرده است و نیز چون او از قاریان سبعه است و به‌علاوه قاری مدینه است که اکثر قرآن در آنجا نازل شد. پس از نافع، ابوجعفر را ذکر کردم؛ زیرا او نیز از اهالی مدینه است و از قاریان عشره می‌باشد... پس از آنان، ابن کثیر را آوردم؛ زیرا او از مکه است و به مدینه نزدیک. همچنین این کار را به دلیل اینکه میان اهل حجاز جمع کنم، انجام دادم. پس از آنان، ابن عامر را گفتم؛ زیرا او جماعتی از صحابه را دیده است و ولید بن مسلم روایت کرده که او بر خود عثمان قرائت کرده است... پس از او اهل کوفه را ذکر کردم و میان آنان جمع کردم. اولین آنان عاصم بن ابوالنجود است که وفاتش در سال 127 بود و پس از او ابوعماره حمزة بن حبیب زیات و سپس ابوالحسن علی بن حمزه کسائی و پس از او خلف بن هشام بزار. این چهارتن از اهل کوفه هستند. پس از آنان بصریان و عاصم و ابوعمرو و زبان بن علاء بصری و یعقوب حضرمی را بیان کردم. این ترتیبی است که در بیان قاریان دانه اتخاذ کردم.

وضعیت کتاب

صفحه‌های 68 تا 70 کتاب، حاوی تصاویر، جلد، صفحه اول و صفحه آخر نسخه خطی اثر است.

نسخه مورد اعتماد محقق در این اثر، نسخه خطی دارالكتب المصرية به شماره 3، قرائات: 6467، به خط نسخ ابوبکر بولوی در 1146ق، بوده است.

تصحیح از روی نسخه خطی بر اساس قواعد املای جدید، ثبت علامات و اعداد بر اساس قواعد جدید و متعارف، تنظیم متن به‌صورت یک‎دست، اصلاح برخی اغلاط لغوی یا اسقاطات و...، مقابله اسماء اعلام با کتب تراجم، خاصه کتاب‌های تراجم قراء و تعلیقه بر آن در موارد اختلافی و بیان مورد صحیح آن، بیان ترجمه برخی از اعلام و توضیح برخی مصطلحات وارده در کتاب به‌همراه شرح و تعلیقه بر آن، ارائه فهارس فنی برای کتاب و نوشتن مقدمه‌ای در تعریف کتاب و مؤلف و قرائات و قاریان و... از جمله کارهای محقق کتاب بوده است. او در ضبط آیات قرآنی، قرائت حفص از عاصم را مبنا قرار داده است، مگر در جاهایی که مصنف تعمدی در ذکر غیر این قرائت داشته است. وی در پایان کتاب، ثبت کلمات قرآنی که در قرائتشان اختلاف است را با بیان وجه قرائت در آن بیان کرده است.

منابع مقاله

مقدمه محقق و الدراسه.