دیوان نیر تبریزی

‏دیوان نیر تبریزی
پدیدآوران	نير ممقاني، محمد تقي بن محمد (نويسنده) ثروتيان، بهروز (مصحح)
عنوان‌های دیگر	گزارش عاشقانه وقايع کربلا
ناشر	سازمان تبليغات اسلامي. شركت چاپ و نشر بين الملل
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1388ش,
شابک	‎978-964-304-237-0
موضوع	شعر فارسی - قرن 13ق. شعر مذهبي - قرن 13ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PIR‎‏ ‎‏7490‎‏ ‎‏1388 ‏

دیوان نیر تبریزی یا «دیوان آتشکده» مشتمل بر مجموعه اشعار محمدتقی حجةالاسلام تبریزی متخلص به «نیّر» (متوفی 1247ق)، گزارشی عاشقانه از وقایع کربلا به ضمیمه دیگر اشعار نیّر است. این طبع از کتاب با مقدمه، تصحیح و تعلیقات بهروز ثروتیان (متوفی 1391ش) منتشر شده است.

این نسخه از دیوان نیر تبریزی در ضمن مقدمه‌ای تحقیقی و سه بخش ارائه شده که به ترتیب در بخش اول مثنوی آتشکده، در بخش دوم لآلی منظومه و در بخش آخر نیز غزلیات، رباعیات، مفردات و ساقی‌نامه را دربر گرفته است.

مصحح کتاب در مقدمه اشاره مختصری به زندگینامه نیر تبریزی داشته است. وی سپس دیوان اشعار را در سه بخش معرفی کرده است:

1. مثنوی آتشکده: در مراثی است و تعداد ابیات آن 2086 بیت است، این مثنوی را به سال 1309 سروده و در پایان آن گفته است:

   بس که دل سوز آمد این نظرم رده		آمد از هاتف به نام آتشکده
   شکر کاین منظومه مشکین ختام		در هزار و سیصد و نه شد تمام

2. لآلی منظومه: متضمن قصاید و قطعات و مراثی و مدایح [و رباعیات و مفردات] در اوزان و بحور مختلف، حاوی 959 بیت است که در حدود 1314-1315 ق سروده شده است. در مطاوی آن چند نوحه ترکی و در پایان، غزلی از حجةالاسلام ملا محمد و دو قصیده فارسی از نیاز برادر صاحب ترجمه آمده است.
3. دیوان غزلیات: شامل غزلیات و رباعیات، مفردات، ساقی‌نامه و سه قصیده عربی اوست. تمام این مجموعه ابتدا به دست حاج میرزا علی‌اکبر عماد مدون گشته و بعد به سال 1347ش با مقدمه و حواشی حاج میرزا عبدالرسول احقاقی چاپ شده است. این بخش پیرامون پنج هزار بیت است‏.

مصحح همچنین با مقایسه نسخه‌های چاپی کتاب چنین نتیجه‌گیری کرده که بهترین نسخه دیوان نیر، نسخه‎‎ای است که با مقدمه و حواشی عبدالرسول احقاقی منتشر شده است. البته تصریح کرده که این نسخه نیز دارای اغلاط قابل‎توجهی در متن اشعار است که معلوم نیست از کجا به این متن زیبا را یافته است‏.

مصحح بر اهمیت تصحیح تأکید کرده و افزوده است ناگفته نماند که در کار تصحیح، تنها کاربرد یک حرکت نابجا معنی را عوض می‌کند. چنانچه بیت 201 از ترجیع‎بند (42) به‎صورت زیر چاپ شده است که معنی آن با منطق راست نمی‌آید:

تنها نه چشم دوست به حال تو اشکبار

خنجر به دست، قاتل تو خون گریسته

یعنی: قاتل تو خنجر به دستش بوده و به تو خون گریسته است و این ممکن نیست بلکه بیت به‎صورت زیر صحیح و منطقی است:

تنها نه چشم دوست به حال تو اشکبار

خنجر به دستِ قاتل تو خون گریسته

یعنی اینکه از نوک خنجر خون می‌ریزد، خنجر خون می‌گرید درحالی‎که در دست قاتل تو هست‏.

ویژگی‎های این طبع از کتاب:

1. شماره‌گذاری اشعار کتاب است که بالغ‎بر 223 قطعه شعر شده است.
2. در متن حاضر همه مواردی که بر اساس رسم‎الخط رسمی فرهنگستان و یا دستور زبان فارسی و یا قوانین زبان‎شناسی نادرست به نظر می‌رسید تصحیح شده است‏.
3. غزلیات نیز بر اساس قافیه مصراع اول مرتب شده است تا جوینده به‎آسانی بیت مطلوب را به‌دست آورد. ‏.
4. برای عدم ارجاع خواننده به کتب لغت و فرهنگ‎های عربی و فارسی، اصطلاحات و لغات مهجور توضیح داده شد‏.

فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است. در تعلیقات انتهایی کتاب نیز الفاظ، اصطلاحات و تشبیهات به کار رفته در اشعار به ترتیب هربند شرح و توضیح شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

دیوان کامل آتشکده

دیوان نیر