الحبل المتين في أحكام الدين (طبع قدیم)

الحبل المتین فی احکام الدین (طبع قدیم)
پدیدآوران	شیخ بهایی، محمد بن حسین (نویسنده)
ناشر	بصيرتی
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1398 ‌‎ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1

الحبل المتين في أحكام‌الدين تألیف بهاء‌الدين محمد بن حسین حارثى عاملى جبعى معروف به شيخ بهایى (م 1030 ق).

در اين كتاب فروعات فقهى ابواب طهارت و صلاة تا آخر تعقيبات نماز بيان شده است اگرچه مؤلف قصد داشته است كه تمام قسمت‌هاى چهارگانۀ عبادات، عقود، ايقاعات و احكام را تأليف نمايد اما متأسفانه موفق به اين كار نشده است.

ارزش و اعتبار

اين كتاب از بهترين و معروف‌ترين آثار بجاى مانده از شيخ بهایى است كه از زمان نگارش آن مورد استناد و توجه فقهاى بزرگ واقع شده است و در موسوعه‌هاى فقهى مشهور مثل:

- ذخيرة المعاد محقق سبزوارى (م 1090 ق)

- حدائق الناظرة شيخ يوسف بحرانى (م 1187 ق)

- مستند الشيعة ملا احمد نراقى (م 1245 ق)

- مفتاح الكرامة سيد‌‎محمد جواد عاملى (م 1226 ق)

- رياض المسائل سيد‌‎على طباطبايى (م 1231 ق)

- جواهر الكلام شيخ حسن نجفى (م 1266 ق)

- كتاب‌هاى شيخ انصارى و غير آنان نظريات وى مطرح و بررسى شده‌اند.

در اين كتاب از نظريات ابن جنيد و ابن ابى عقيل تا شهيد ثانى (م 966 ق) مطرح شده است و مؤلف در حد نياز نظريات آنان را مطرح و بررسى نموده است.

سبک نگارش آن فقه استدلالى است كه در ابتدا روايات و سپس اقوال فقها مطرح شده است. علاوه بر مباحث روايى، مسائل رجالى دقيق، مباحث نحوى، نظريات عامّه و حتى بعضى از مسائل تشريح اعضاء در علم پزشکى نيز مورد استناد و بررسى واقع شده است.

مؤلف دربارۀ ارزش علمى اين كتاب مى‌نويسد:

و هذا الكتاب بذلت فيه جهدي و جعلته تذكرة لأولى الألباب من بعد ينطوي على عيون الأحاديث الواردة في الأحكام العمليّة و يحتوي على خلاصة ما رواه أصحابنا رضي‌الله‌عنهم بالأسانيد المعتبرة عن العترة النبوية كنز مذخور بصحاح الأحاديث و حسانها و بحر مسجور بلؤلؤ الأخبار و مرجانها موشحة أحاديثه بتفسير المباني و تقرير المعاني و تبيين النكات و توضيح المغلقات و استكشاف الدلائل و استنباط المسائل.

گفتار بزرگان

در الذريعة ج 240/6 آمده است: جمع فيه الأحاديث الصحاح و الحسان و المؤثقات، مع الشرح و البيان و التوفيق بين متنافياتها بأحسن وجه.

صاحب أعيان الشيعة در ج 244/9 دربارۀ آن مى‌نويسد: في الأحاديث الصحاح و الحسان و المؤلفات خاصة و شرحها شرحا لطيفا و جمع بين متعارضاتهما خرج منه كتاب الطهارة لا غير في مجلد واحد فيه ألف حديث و زيادة يسيرة لم يتم مطبوع.

تاريخ تأليف

در الذريعة241/6 به نقل از شيخ بهایى در آخر كتاب تاريخ پایان آن را روز جمعه 18 شوّال سال 1007ق ذكر نموده است.

همچنين در بين نسخه‌هاى خطى به نسخه‌اى به خط حاجى بابا قزوينى از شاگردان مؤلف مربوط به 1007ق اشاره شده است.

نسخه‌ها

در الذريعة240/6 به 4 نسخۀ خطى اشاره شده است. در مورد نسخۀ كتابخانۀ سيد‌‎محمد على بحر العلوم (م 1355 ق) كه به خط عالم فاضل محمدحسین بن محمد هادى مربوط به 1114ق است نوشته است: رأيت منه نسخا نفيسا منها في النجف، كتب له فهرسا لطيفا يظهر منه فضله، و يظهر من النسخة كمال الكاتب و فضله و اطلاعه.

نسخۀ ديگر در كتابخانۀ سلطان المتكلمين به خط محمد بن محمد سپهرى مربوط به 1032 ق، نسخۀ عصر مصنف در كتابخانۀ ملا محمد على خوانسارى در نجف به خط شاگردش حاجى بابا قزوينى مربوط به سال 1007 ق، نسخۀ كتابخانۀ فخر‌الدين مربوط به 1007 ق.

در مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحۀ 219 به نسخه‌هایى از كتابخانه‌هاى دانشگاه تهران، ملك در تهران آستان قدس رضوى، مسجد اعظم، آیت‌الله مرعشى و غير آن اشاره شده است.

تاريخ انتشار

در الذريعة287/17 به چاپ حبل المتين همراه رسالة في الكر در سال 1321 و در ج 50/21 به چاپ آن با مشرق الشمسين در سال 1321 اشاره شده است كه ظاهرا اولین چاپ آن مى‌باشد كه همين چاپ كتاب موجود مى‌باشد.

تحقيق و تصحيح

در مقدمۀ ناشر در مورد تحقيق و تصحيح آن آمده است كه: در تصحيح آن از فضلاى بزرگوارى استفاده شده كه با دقت كامل نسخه‌هاى آن را مقابله نموده‌اند و به اختلاف نسخه‌هاى آن اشاره نموده‌اند همچنين آن رواياتى كه در كتب اربعه بوده و غير آنان نيز تصحيح و مقابله شده است.

ناشرين كتاب در مورد دقت در تصحيح آن نوشته‌اند: و عند الملاحظة و التعمق يظهر أنها أصح من نسخة الأصل.

رمزها

در مقدمۀ ناشر به بعضى از رمزها كه اشاره به نام بعضى از كتاب‌هاى حديثى دارد اشاره شده است. اين رموز عبارتند از:

في - اصول كافى شيخ كلينى

يه - من لا‌يحضره الفقيه شيخ صدوق

يب - التهذيب شيخ طوسى

صا - الاستبصار شيخ طوسى

في لا، يب لا - آنچه در كافى و تهذيب نبوده

في خ، يه خ، يب خ، صا خ - اختلاف نسخه‌هاى كتاب‌هاى چهارگانه‌اى كه ذكر شده‌اند

فهرست مطالب

در مقدمۀ كتاب مؤلف كتاب را شامل 4 منهج عبادات، عقود، ايقاعات و احكام دانسته است.

منهج عبادات را در 5 كتاب ذكر نموده است.

كتاب اوّل آن راجع به نماز است كه مقصد اوّل آن طهارت و مقصد دوّم ازاله و برطرف كردن نجاسات و مقصد سوّم در تعداد نمازهاى يوميّه و ترتيب آنان، اوقات آنها، مكان و لباس نمازگزار، قبله، اذان و اقامه و افعال نماز است كه تا آخر تعقيبات نماز مطرح شده است.

ويژگى‌ها

از مهم‌ترين ويژگى‌هاى كتاب استقراء تام و احاطۀ مؤلف به اقوال فقها است. به عنوان نمونه در صفحۀ 17 مى‌نويسد: كما قاله العلاّمة في المنتهى تبعا للشيخ في التهذيب.

يا در صفحۀ 20 آمده است: إن شيخنا الشهيد في الذكرى و شيخنا الشيخ على في شرح القواعد و شيخنا الشهيد الثاني في شرح الإرشاد.

از ديگر ويژگى‌هاى كتاب، طرح مباحث مختلف از علوم مختلف است. به عنوان نمونه استفاده از نظريات علم تشريح و پزشکى است. مؤلف در صفحۀ 19 در معنى كعب در وضوء مى‌نويسد: و اعتضد بكلمات علماء التشريح. يا در صفحۀ 20 مى‌نويسد: لا يعرفه إلاّ علماء التشريح.

طرح مباحث رجالى از ديگر خصوصيات كتاب است كه مؤلف با احاطه‌اى كه به اين علم داشته در موارد زيادى مباحث رجالى را مطرح مى‌نمايد كه مثلاًبحث در مورد عبدالله مسكان و نقل روايت وى از امام صادق ع در صفحۀ 35 از اين قبيل است.

تذكر:

در الذريعة80/6 به حاشيه‌اى از خير‌الدين بن عبدالرزاق بن مكى معاصر شيخ بهایى اشاره شده است كه بر حبل المتين حاشيه زده است.

صاحب الذريعة در مورد وى مى‌نويسد: حكي أنه كان البهائي يعتقد فضله فارسله إليه فطالعه هو و كتب عليه حواشي و تحقيقات و مؤاخذة.