مجموعه حواشی و تعلیقات بر 19 کتاب کلامی، فلسفی و حکمی حکمای متأخر و قدیم

مجموعه حواشی و تعلیقات بر 19 کتاب کلامی، فلسفی و حکمی حکمای متأخر و قدیم‏
پدیدآوران	رفيعي قزوینی، ابوالحسن (نویسنده) رضانژاد، غلامحسین(مصحح)
ناشر	موسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران
مکان نشر	ايران - تهران
چاپ	1
شابک	‎964-8036-30-6
موضوع	فلسفه اسلامي - متون قدیمی تا قرن 14 کلام - متون قدیمی تا قرن 14
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏1361‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏3‎‏ر‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مجموعه حواشی و تعلیقات بر 19 کتاب کلامی، فلسفی و حکمی حکمای متأخر و قدیم، مجموعه حواشى و تعلیقات و توضیحات سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، بر نوزده کتاب کلامى، فلسفى و حکمى از میان اوراق کتب و حواشى او، به زبان فارسی و عربی است که به کوشش و تصحیح غلامحسین رضانژاد فراهم آمده است.

این مجموعه به‎مناسبت بزرگداشت شخصیت فلسفی و عرفانی علامه رفیعی قزوینی (که در اردیبهشت 1386ش، با همیاری مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و اداره کل ارشاد اسلامی در قزوین برگزار گردیده) به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب، دارای مقدمه‌ای به قلم غلامحسین رضانژاد و محتوای مطالب است.

گزارش محتوا

غلامحسین رضانژاد در مقدمه، از اشخاص ذیل تقدیر و تشکر کرده است:

1. حجت‎الاسلام‎ سید محسن رفیعى، فرزند نویسنده که آثار علامه قزوینی را در اختیار او قرار داده؛
2. محمدامین شاهجویى، محقق و پژوهشگر مؤسسه پژوهشى حکمت و فلسفه ایران که امور ویرایشی این اثر را انجام داده؛
3. فروغ اعظمى، حروف‏چین کتاب؛
4. دکتر غلامرضا اعوانى، رئیس مؤسسه پژوهشى حکمت و فلسفه ایران؛
5. دکتر شهین اعوانى، معاون مؤسسه.

حواشی و تعلیقات علامه قزوینی در این اثر، شامل کتاب‌های ذیل است: حواشی بر اشارات و تنبیهات، حواشی و شرح بر محاکمات، شرح هياكل النور، حواشی بر شرح التجريد ملا علی قوشجی، تعلیقات بر مقدمه شرح فصوص الحكم قیصری، حواشی بر شرح مطالع، تعلیقات بر شرح حكمة الإشراق، حواشی بر قبسات، تعلیقات بر تعلیقات صدرالمتألهین بر الهیات شفای بوعلی، حواشی بر جلد سوم در المسائل الربوبية در اسفار اربعه (حکمت متعالیه)، حواشی بر جلد چهارم از سفر نفس از اسفار اربعه ملاصدرا، حواشی بر جلد اول در امور عامه و جلد دوم در قسم طبیعی (جواهر و اعراض) از اسفار، تعلیقات بر شواهد الربوبية ملاصدرا، حواشی بر المشاعر صدرالدین شیرازی، حواشی بر مفاتيح الغیب، حواشی بر أسرار الآيات، حواشی بر شوارق الإلهام ملاصدرا، حواشی بر گوهر مراد ملا عبدالرزاق، حواشی بر اللآلي المنتظمة، غرر الفوائد، أسرار الحكم و شرح الأسماء (معروف به جوشن کبیر)، هر چهار اثر از حکیم سبزواری.

نویسنده در مورد تمام این کتاب‌ها، نخست، عبارتی از متن را به‎صورت «قوله:....» ذکر کرده و سپس حاشیه یا تعلیقه خود را بر آن مرقوم نموده است. علامه قزوینی، برخی از این حواشی و تعلیقات را به زبان عربی نوشته و برخی را به زبان فارسی و در برخی کتاب‌ها مانند گوهر مراد از هر دو زبان استفاده کرده است.

کتاب در بیان حاشیه‎های علامه قزوینی بر شرح مطالع با این عبارات فارسی مصحح آغاز می‌شود: «بدان ‏که در موضوع تصدیق، سه قول است: یکى آنکه بسیط است و عبارت است از مجرّد حکم و هو قول الحكماء؛ دوم آنکه مرکب است از ادراکات اربعه یا ثلاثه على خلاف، با دخول حکم در میان اجزاء و هو قول الفخر الرّازي و أتباعه؛ سوم آنکه مرکب است از ادراکات ثلاثه: إدراك المحكوم عليه و به و النّسبة الحكمية و حکم خارج از ماهیت تصدیق و عارض». سپس زبان نوشتار، عوض شده و به عربی ادامه می‎یابد: «فالتّصديق على هذا القول هو الإدراكات الثّلاثة بشرط كونها معروضة للحكم و هو مذهب سخيف مستحدث؛ كما ذكره العلّامة الشّريف المحشّي في حواشيه، فليراجع من شاء»؛ یعنی: تصدیق، بنابراین، عبارت خواهد بود از ادراکات ثلاثه؛ البته مشروط به اینکه معروض حکم باشد که البته این قولی سخیف و نودرآمد است؛ چنان‎که علامه شریف محشی در حواشی خویش متذکر این امر شده است. پس از آن، حواشی علامه قزوینی، به این صورت آغاز می‎گردد:

«قوله: «و إن اختلف وجه التّعدّد و الوحدة...».

أقول: لأنّ التّعدّد هنا في هذا الاصطلاح معنويّ؛ سواء كان بالأجزاء الخارجية أو بالعقلية أو بالحيثيات و الاعتبارات و لا أقّل من التّعدّد من حيث الوجود و الماهية؛ لأنّ «كلّ ممکن زوج ترکيبي»، بخلاف التّعدّد المراد في اللّغة؛ لأنّه من حيث اللّفظ و العناوين الظّاهرية و قس على ما ذكر حال الوحدة»؛ یعنی اینکه گفت هرچند وجه تعدد و وحدت مختلف باشد.... در توضیح آن می‎گویم: این بدان علت است که تعدد در اینجا اصطلاحی معنوی است، خواه تعدد به اجزای خارجیه منظور باشد یا اجزای عقلیه یا به حیثیات و اعتبارات و کمترین میزان تعدد، تعدد از حیث وجود وماهیت است؛ زیرا «هر موجود امکانی، ماهیتی دارد و وجودی»، به‎خلاف تعددی که در لغت منظور است؛ زیرا تعدد در لغت یعنی تعدد از جهت لفظ و عناوین ظاهریه. حال وحدت را هم از بیان تعدد می‎توان به دست آورد.

در بخش حواشی بر گوهر مراد ملا عبدالرزاق لاهیجی، ابتدا غلامحسین رضانژاد در حد یک صفحه درباره ملا عبدالرزاق و کتابش توضیح مختصری می‌دهد و سپس حواشی علامه قزوینی با این عبارات آغاز می‌شود: «قوله: آن مجموع مقدار را جسم تعلیمى گویند».

زیرا «جسم تعلیمى»، عبارت است از مقدار متّصل ثخین و ثخونت، عبارت از حشو بین السّطوح است. پس مادامى که ملاحظه ابعاد ثلاثه مجموعا نشود، ثخونت محقّق نشود و جسم تعلیمى صورت نپذیرد.

علامه قزوینی در جای دیگر از تعلیقه بر کتاب مزبور چنین می‌نگارد: «قوله: چه حرکت در مقوله جوهر ممکن نیست...». خلافا للحكيم النّحرير صدر المحقّقين الشّيرازي، أستاد هذا المحقّق - ‎رحمه‌اللّه - ‎حيث قال بتجدّد الأجسام و تبدّلها في صورها النّوعية و حركتها الجوهرية و أقام عليه براهين كثيرة. أقول: و هو الحقّ المحقّق و به يستصحّ مسئلة حدوث العالم و يندفع لزوم تخلّف المعلول عن علّته التّامة بناء على حدوثه؛ التّفصيل في الأسفار الأربعة؛

یعنی: برخلاف ملاصدرا که معتقد به تجدد اجسام و تبدل آنها در صورت‎های نوعی آنها و حرکت در جواهرشان می‎باشد و برای این امر هم براهین زیادی آورده است. می‎گویم: این، حقیقت ثابت‎شده‌ای است که با کمک آن مسئله حدوث عالم تصحیح می‌شود و مشکل لزوم تخلف معلول از علت تامه آن بنا بر حدوث معلول، دفع می‎گردد و تفصیل این بحث در اسفار اربعه وجود دارد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای اثر و فهرست منابع و مآخذ در انتهای آن ذکر شده است.

مصحح، در صفحه 51 کتاب، نمونه‌ای از دستخط نویسنده و در صفحات 52 تا 56 فهرستی از اجازات او را منتشر کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.