عماد خراسانی، سید عمادالدین

عماد خراسانی

نام	عماد خراسانی
نام‌های دیگر	ب‍رق‍ع‍ی، ع‍م‍ادال‍دین‌ حسن خ‍راس‍ان‍ی، ع‍م‍اد ع‍م‍اد خ‍راس‍ان‍ی، ح‍س‍ن‌ ع‍م‍اد خ‍راس‍ان‍ی، ع‍م‍ادال‍دین‌ ح‍س‍ن‌ عمادالدین حسن برقعی
نام پدر	حسن
متولد	1300ش
محل تولد	مشهد
رحلت	1382ش
اساتید
برخی آثار	دیوان عماد خراسانی ‏ورقی چند از دیوان عماد خراسانی
کد مؤلف	AUTHORCODE14398AUTHORCODE

عمادالدین حسن برقعی (1300-1382ش) یا مبرقعی، معروف به عماد خراسانی، از شاعران معاصر که در غزل‎سرایی توانایی ویژه داشته است. عماد متولد مشهد و از سادات برقعی آنجاست. او علاوه بر شاعری صدای خوش هم داشته و گاهی می‎خوانده است.

تولد و وفات

تولدش به سال شمسی 1299 ثبت شده اما حقیقت این است که در سال 1300ش در طوس (مشهد) خراسان به دنیا آمد. او در غزلی در سال 1340 درباره چهل‎سالگی خود چنین می‎گوید:

زنگ چل ساله آیینه ما گرچه بسی است

آتشی همدم ما کن که به یک‎دم ببرد

و در مثنوی نظام خود به سال «مشمول» شدن یعنی رسیدن سن سربازی که در آن آبادی بیست‎سالگی بوده، در بیت

......

سیصد و بیست که مشمول شدم

از قضا مفلس و بی‎پول شدم

اشاره می‎کند.

عماد خراسانی در 28 بهمن سال 1382 دار فانی را وداع گفت.

خانواده

نام و نشان کامل او «عمادالدین حسن برقعی» یا «مبرقعی» است. مادرش به هنگام خوابی، می‎بیند چنان‎که گویی امام علی بن ابی‎طالب(ع) به او می‎گوید: «این فرزند تو همنام پسر ماست» می‎پرسد: «کدام یک؟» آن حضرت پاسخ می‎دهند: «حسن! و این سکه هم رونمای اوست. بگیر!» می‎گیرد و بیدار می‎شود.

نسب او به موسی مبرقع پسر امام جواد(ع) می‎رسد. به همین دلیل است که خانواده او برقعی و مبرقعی لقب دارند. از تیره سادات برقعی در قم نیز ساکنند و در خراسان هم سلسله بزرگ و معروفی را تشکیل می‎دهند. عماد خراسانی، هم از طرف مادر سید است و هم از طرف پدر. از طرف پدر چنان‎که گذشت از سادات برقعی رضوی هستند و مادرش از سادات حسینی است.

پدرش «سید محمدتقی معین دفتر» از صاحب‎منصبان آستان قدس رضوی بود و مادرش بی‎بی «حرمت» از بانوان محترم خاندانش. اقوام عماد به‎ویژه از طرف مادری اهل ذوق و فضل و ادب بودند. پدرش نیز شعر می‎گفته و «معین» تخلص می‎کرده ولی اعتنایی به جمع اشعارش نداشته و از روی تفنن شعر می‎گفته است. همچنین صدای خوشی داشته است. عماد در سه‎سالگی مادر و در شش‎سالگی پدرش را از دست داد و پرورشش به عهده پدربزرگ (سید محمد اقتدار التولیه) و مادربزرگش (بی‎بی زهرا ملقب به بی‎بی عالم) از طرف مادری، افتاد. اقتدار التولیه هم در سیزده‎سالگی عماد، از دنیا رفت و عماد پیش بی‎بی عالم ماند. بی‎بی عالم، او را «آق عماد» صدا می‎زده است. عماد، در 29 سالگی مادربزرگش را هم از دست داد و این مصیبت برایش سخت دردناک بود. او در شعر «قصه‎های ناتمام» جایی که از مادر سخن می‎گوید، منظورش همین مادربزرگش، بی‎بی عالم است.

عماد یک برادر و دو خواهر دارد که پدرشان یکی است ولی از طرف مادری با هم متفاوتند.

او، یک مرتبه ازدواج کرد و زنش هشت ماه پس از ازدواج از دنیا رفت. از عماد فرزندی به‎جا نمانده است.

محل زندگی، سفرها

او به خارج از ایران سفر نکرد. ولی در داخل ایران گشت‎وگذارها داشت و رد این گذارها گاه، در اشعارش مشهود است. او از سال 1331ش از مشهد به‎قصد سکونت به تهران رفت و در آن شهر ساکن شد. محل زندگی او در محله‎ای به نام خرابات در خیابان شهباز بود. او در بیتی دراین‎باره چنین می‎گوید:

مرا به کوی «خرابات» خانه‎ای باشد

مگر حشر کشد این کاخ مرمرم گیرد!

شروع شعر و تخلص شعری

خود عماد در اوایل، چند صباحی به «شاهین» تخلص گرفته بود ولی بعدها تخلص «عماد» را برای خود برگزید که جزئی از نامش هم هست. اخوان ثالث نقل می‎کند که عماد در اوایل، گاهی شعرِ خود را اینجا و آنجا می‎خواند و مثل کمال‎الدین اسعد، پروین اعتصامی و ملک‎الشعرای بهار و بعضی دیگر بر او تهمت می‎زدند که شعر دیگران (مثلاً پدرش) را به نام خودش می‎خواند، زیرا باورشان نمی‎شد که بچه‎ای به آن سن (عماد از نه‎سالگی شروع به گفتن شعر کرده است) بتواند شعر بهنجار و روان و لطیف بسراید. عماد در محافل دوستانه یکی از دایی‎هایش چند باری امتحان داد و بدیهه‎گویی کرد تا توانست این تهمت را از خود بزداید.

نخستین مشوق عماد به شعر و ادب جد مادریش بی‎بی عالم و یکی از دایی‎هایش یعنی سید حسنعلی تقوی، بود که عماد را بسیار دوست داشت و به پرورش ذوق ادبی او بسیار اعتنا می‎کرد. او برای تشویق عماد در محافل دوستان از عماد شعر می‎طلبید.

ابیات و قوالب سرایش

مهدی اخوان ثالث در مقدمه دیوان عماد خراسانی می‎نویسد: آثار عماد خراسانی در حدود سی هزار بیت شعر فارسی است که در اقسام قوالب متداول از قصیده و غزل و مثنوی و قطعه و انواع مسمطات ترکیبی و از این قبیل سروده، گاهی گرایشی هم به بعضی از ملایمات نو دارد اما اهم و اغلب آثار دل‎نشین و بدیع او در همان چند نوع مذکور، مخصوصاً مثنوی و مسمطات ترکیبی و بالأخص غزل است که حاوی لطیف‎ترین و بهترین اشعار اوست. عماد گرچه بعضی نوشته‎ها و یادداشت‎های منثور (از جمله داستانی بالنسبه مفصل به نام «توری») هم دارد اما ندیدم و نشنیدم از او که در این زمینه تفوه و تنفسی داشته باشد.

اگر شعر را در معنی حقیقی‎اش به‎جای آوریم (نه‎فقط فن و صنعت‎گری و مهارت در تمشیت امر وزن و قافیه و کلمات) بی‎شک عماد در غزل‎سرایی از شعرای برجسته و طراز اول معاصر است و در قیاسی وسیع‎تر اصلاً سخن او از این و آن متمایز است به‎خوبی می‎توان فرق گذاشت بین غزل او و دیگران. اخوان ثالث درباره عماد می‎گوید: عماد در بارگاه غزل از صدرنشینان است.

تأثیر از شعرای گذشته

«عماد از شعرای گذشته بنا به کشش و ذوق و هماهنگی روحی، مأنوس با خداوندان غزل و غنا و رندی و قلندری است و از جمله با سعدی و خاصه حافظ و بالأخص مولوی و خیام الفتی بسیار دارد. بیشتر شعرهای حافظ و خیام را در حافظه گرفته اما اعتقادش به خیام و مولوی از این لحاظ که یکتا و یگانه‎اند و تلون معنی ندارند بیش از همه است. البته با شعر دیگران نیز آشناست». «علاقه او به مولوی و ازین قبیل بزرگان شعر صوفیانه، فقط به خاطر شور و شعر و خیالات و بیان شاعرانه ایشان است نه ازین رهگذر که تعلقات صوفیانه داشته باشد، زیرا او از حیث معنی بیشتر در دنیای خیام و حافظ است، یعنی رندی و شیدایی و قلندری».

منبع مقاله

اخوان ثالث، مهدی، دیوان عماد خراسانی، تألیف عماد خراسانی، انتشارات نگاه، تهران، 1385ش.

وابسته‌ها

ديوان عماد خراسانی

‏ورقی چند از ديوان عماد خراسانی