أدب الإملاء و الاستملاء: تفاوت میان نسخه‌ها

در مقدمه، با اشاره به آیات و روایاتی که ادب را ستوده‎اند، به اهمیت و ضرورت رعایت آداب نوشتن، اشاره گردیده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص5-‎7</ref>.

فصل اول، پیرامون علم الحدیث می‎باشد. نویسنده، معتقد است که علم حدیث، بعد از علم به کتاب خدا، اشرف علوم است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص9</ref>. به اعتقاد وی، از آنجا که الفاظ رسول‎الله(ص)، نیازمند نقل می‎باشند، تنها راه شناخت صحت آن‎ها، اسناد صحیح بوده و صحت اسناد به دست نمی‎آید، مگر به‎واسطه روایت ثقه از ثقه و شخص عادل از عادل<ref>ر.ک: همان، ص10</ref>.

نویسنده در این بخش، به روایتی از پیامبر(ص) در رابطه با کتابت اسناد حدیث اشاره کرده است؛ بدین مضمون که: «هنگامی که حدیثی را می‎نویسید، با اسنادش بنویسید؛ پس اگر آن حدیث حق و صحیح بود، شما نیز در اجر آن شریک خواهید بود و اگر باطل بود، وزر و وبال آن بر گردن شخص گوینده خواهد بود»<ref>ر.ک: همان، ص11</ref>.

# محدث خود بنویسد و اذن روایت به تو دهد... <ref>ر.ک: همان، ص14-‎15</ref>.

شیوه کتابت حدیث و املای آن، نحوه املا کردن رسول‎الله(ص) نامه‎های خویش را، املا بر جماعت، مجالس املا، طلب علم و عنایت به آن، از جمله مباحثی می‎باشند که توضیحاتی پیرامون آن‎ها ارائه گردیده است.<ref>ر.ک: همان، ص16-‎29</ref>.

در پایان این فصل، به علمایی که دارای مجالس املا در بغداد بوده‎اند، اشاره شده است که برخی از آن‎ها عبارتند از: ابوالحسن بن زرقویه بزاز، ابوالحسین بن بشران، ابوالقاسم، ابوالفتح بن ابی‎الفوارس، ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبیدالله حرفی، ابوطاهر محمد بن محمد بن محمش زیادی، حاکم ابوعبدالله محمد بن عبدالله حافظ و... <ref>ر.ک: همان، ص29-‎31</ref>.

در فصل دوم، با استفاده از احادیث و روایات، به ویژگی‎ها و آدابی که شایسته است شخص مملی (املاکننده) در هنگام املا رعایت کرده و ملتزم به آن‎ها باشد، اشاره شده است که عبارتند از: نظافت دهان، چیدن ناخن‎ها، کوتاه کردن شارب، مرتب و کوتاه کردن موی سر، نظافت لباس، بر سر گذاشتن عمامه، شانه کردن محاسن، استعمال عطر و بوی خوش، نگاه کردن در آینه، رعایت اقتصاد و وقار در راه رفتن، ابتدا به سلام و عمومیت آن (یعنی حتی به کودکان نیز سلام کند)، منع حضار در مجلس از قیام هنگام دخول وی، ادای دو رکعت نماز قبل از شروع درس، نشستن با خشوع، به‎نرمی سخن گفتن، رعایت حسن خلق در برخورد با اصحاب و اهل درس، تحدید و مشخص کردن زمان درس و محافظت بر موعد آن <ref>ر.ک: همان، ص33-‎51</ref>.

در فصل سوم، به نحوه و آداب عقد مجلس املای حدیث اشاره شده است. نویسنده، معتقد است که با استفاده از روایات، چنین استنباط می‎گردد که بهترین مکان برای تشکیل مجلس املای حدیث، مسجد و مخصوصا مسجد جامع در روز جمعه می‎باشد <ref>ر.ک: همان، ص53</ref>.

از جمله آدابی که وی رعایت آن‎ها را برای محدث شایسته دانسته و به آن‎ها اشاره کرده است، عبارتند از: رو به قبله نشستن، داشتن طهارت هنگام روایت حدیث، روایت از روی کتاب خود، خواندن سوره‎ای از قرآن قبل از شروع، بلند کردن صدا نسبت به چیزی که قصد املای آن را دارد، بلند نکردن صدا مگر به مقداری که حاضرین در مجلس بشنوند، نشستن بر منبر، شروع با «بسم الله الرحمن الرحيم»، فرستادن صلوات بر رسول‎الله(ص)، ترحم بر استاد خویش و دعا برای وی، عدم روایت مگر از ثقات و اجتناب از روایت از افراد ضعیف، اهل بدعت و افراد هواپرست<ref>ر.ک: همان، ص55-‎69</ref>.

فصل چهارم، به بیان استحباب روایت از راویان مشهور و عدول از افراد غیر معروف و مجهول الهویت، فصل پنجم به بیان آدابی که شایسته می‎باشد مستملی بدان‎ها آراسته گردد و فصل ششم، به ذکر آداب کاتب، اختصاص یافته است.<ref>ر.ک: همان، ص71-‎127</ref>.

در فصل هفتم، آداب مجالس استملاء بیان شده است که از جمله آن‎ها عبارتند از: عدم عجله طالب در مشی و راه رفتن، اولویت داشتن مشی بر رکوب، عدم تکلف در پوشش، سلام کردن به همه وقتی طالب ببیند جماعتی در نزد مملی است، بیرون آوردن کفش‎ها قبل از دخول به مجلس، نشستن در جایی که مجلس به آنجا منتهی می‎شود، کراهت داشتن نشستن در وسط حلقه درس و نیز در صدر مجلس و بین دو نفر بدون اذن آن‎ها، استحباب جا دادن به تازه‎واردین، کراهت نشستن در جای کسی که قصد بازگشتن دارد، بوسیدن دست استاد، نخوابیدن در مجلس املاء، توجه کامل به استاد و دقت در شنیدن، تواضع برای مملی و..<ref>ر.ک: همان، ص129-‎163</ref>.

در فصل هشتم و نهم، به ادوات و آلات مربوط به املا و نسخه‎برداری اشاره و توضیحاتی پیرامون کیفیت و نوع آن‎ها بیان شده است. این آلات عبارتند از: قلم، قلمدان، وسیله تراشیدن قلم، دوات و کاغذ <ref>ر.ک: همان، ص165-‎198</ref>.