المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف

المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف
پدیدآوران	جمع من الاساتذه (محقق) طبرسی، فضل بن حسن (نويسنده) رجایی، مهدی (مصحح)
ناشر	آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1410 ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف تألیف فضل بن حسن طبرسى (م 548 ق)، معروف به شيخ طبرسى می‎باشد

اين كتاب خلاصه كتاب الخلاف في الاحكام يا مسائل الخلاف شيخ طوسى قده (م 460 ق) است.

از صدر اسلام در كنار سبک نگارش فقه استدلالى و فقه رساله‌اى، و آيات الاحكام، سبکىاز فقه اسلامى پديد آمد كه به اختلاف بين مذاهب اسلامى نظر داشته و به اصطلاح فقه خلافى يا فقه مقارنه‌اى گفته مى‌شد.

اين سبک از فقه اماميه كه با نگارش الانتصار و الناصريات سيد‌‎مرتضى(م 413 ق)آغاز و با کتاب‌هاى الخلاف شيخ طوسى (م 460 ق)، و غنية النزوع ابن زهرة حلبى (م 580 ق)، و منتهى المطلب علامه حلّى ادامه يافت.

کتاب‌هاى كه به اين سبک از فقه نوشته شده‌اند داراى تنوع و اقسامى در بيان مباحث اختلافى هستند كه مى‌توان آنها را به چهار گروه كلى تقسيم نمود.

گروه اول کتاب‌هائى كه اصحاب مذاهب براى تأييد مذهب خود در رد مخالفين نوشته‌اند مثل الحجة في الرد على الشافعى از ابى زكريا كتانى، الرد على محمد بن حسن شيبانى از اسماعيل بن اسحاق مالكى گروه دوم کتاب‌هائى كه اصحاب مذاهب در آن اختلاف مذهبى بين دو امام از ائمه فقه يا دو مذهب فقهى را بدون ذكر نقض و ابرام نوشته‌اند مثل اختلاف الامام ابى حنيفة و الامام الشافعى از ابوبكر بيهقى (م 548 ق)، المختلف بين ابى حنيفة و الشافعى از عبداللّه بن حسین ناصحى (م 447 ق) گروه سوم کتاب‌هايى كه در آن اختلاف فقهاى شهرها يا ائمه مذاهب مشهور يا اختلاف مذاهب ذكر شده و اگر چه اين مذاهب نابود شده باشند مثل اختلاف الفقهاء طبرسى از مؤرخ و مفسر بزرگ(م 310 ق)، اختصار اختلاف الفقهاء از احمد بن جصاص(م 370 ق) گروه چهارم کتاب‌هايى كه در مطلق مسائل فقهى نوشته شده و مؤلفين صرفا مذهب خود را ذكر نكرده بلكه آراء فقهاى بزرگ ساير مذاهب را نيز بيان كرده‌اند.کتاب‌هايى اين گروه از ساير گروهها بيشتر است بلكه غالب کتاب‌هاى مفصل فقهى كه به آراء فقهاء در ساير مذاهب پرداخته‌اند از اين گروه هستند.از اين گروه دو مذاهب اهل تسنن مى‌توان به المبسوط سرخسى (م 483 ق)، المغنى ابن قدامه (م 620 ق)، و در مذهب اماميّة المبسوط، و الخلاف شيخ طوسى (م 460 ق)، منتهى المطلب علامه حلّى(م 726 ق)، الغنية ابن زهرة حلبى (م 585 ق) را نام برد.

از آنجائى كه شيخ طوسى كه در سبک هاى مختلف فقهى سر آمد همگان بود، و كتاب الجمل و العقود را به سبک فقه رساله‌اى، المبسوط را در فقه استدلالى، و الخلاف را به سبک فقه مقارنه‌اى نوشته است و كتاب الخلاف به دليل توانائى‌هاى كم نظير وى و احاطه وى به آراء مذاهب مختلف اسلامى از جايگاه خاصى برخوردار بوده است و در اكثر موسوعه‌هاى فقهى نظير حدائق الناضرة شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق)، رياض المسائلسيد‌‎على طباطبائى (م 1231 ق)، مستند الشيعه محقق نراقى (م 1245 ق)، مفتاح الكرامة سيد‌‎جواد عاملى (م 1226 ق)، جواهر الكلام شيخ حسن نجفى (م 1266 ق)، و غير آنان بر آن استناد شده است، شيخ طبرسىتصميم به تلخيص و تدوين اين كتاب گرفته است.

شيخ طبرسى علاوه بر كتاب الخلاف، تفسير معروف التبيان شيخ طوسى را نيز به صورت منظم تلخيص نموده و در ضمن تفسير مجمع البيان مطرح نموده است.

علت تأليف كتاب

از آنجائيكه شيخ طوسى مكر را به اجماع الفرقه در الخلاف استناد كرده است و از طرفى بعضى از مسائل کتاب‌هاى مختلف فقهى به گونه‌اى متداخل مطرح شده‌اند شيخ طبرسى با حذف دليل اجماع الفرقه و ايجاد نظمى جديد و حذف بعضى از فروع فقهى و حتى حذف بعضى از روايات به تأليف اين كتاب پرداخته‌اند.

وى در مقدمه كتاب مى‌نويسد:لما تصفحت كتاب مسائل الخلاف..وجدته قد عوّل في اكثر مسائله على الاستدلال باجماع الفرقة المحقة اذ هو الأصل المرجوع اليه المعتمد عليه المذكور وجه الاستدلال في كتب اصول الفقه...فرأيت تكرار ذكر اجماع الفرقة مما لا طائل فيه سوى اطالة الكتاب فاثبتت رؤوس المسائل و الخلاف فيها على أوجز الوجوه فكل مسألة عوّل فيها على اجماع الفرقة لم اذكر استدلاله الا ما اذا اقترن بذلك اجماع شىء سواه مما اريد ذكراه فأذكره و اياه، و ان لم يكن في المسألة اجماع للفرقة اشرت الى ما ذكره من الادلّة الاربعة او بعضها و اسقطت من بعض مودعات ادلته ما لم اجد فيه كثير فائدة او يكون معادا ليس فيه اعادته مزيد عائدة.

تاريخ تأليف

در الذريعة245/23،246 به نقل از شيخ حر عاملى و آقا بزرگ تهرانى تاريخ پایان آن 520ق ذكر شده است.

در پایان كتاب آمده است، وافق الفراغ من ذلك من شهور سنة عشرين و خمسمائة

نسخه‌ها

در الذريعة400/22،23،245 به نسخه‌اى در نزد شيخ محمد السماوى به خط شيخ على بن معز‌الدين حسن بن يوسف كيدرى مربوط به 699ق اشاره شده است و در الذريعة264/24 به نسخه‌اى در کتاب‌هاى آل سيد‌‎صافى در نجف نيز اشاره شده است.

در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه، صفحه 79 به نسخه‌هايى از كتابخانه آیت‌الله‌حكيم مربوط به 699 ق، به كتابخانه ملك در تهران مربوط به 706 ق، كتابخانه مجلس شوراى اسلامى مربوط به 959ق اشاره شده است.

در چاپ كتاب موجود از سه نسخه خطى استفاده شده كه به صورت تلفيقى در چاپ كتاب از آنها استفاده شده است اين نسخه‌ها عبارتند از:

1. نسخه كتابخانه ملك در تهران مربوط به 706ق كه با رمز (م) مشخص شده است
2. نسخه كتابخانه آیت‌الله‌حكيم به خط على بن معز‌الدين حسن بن يوسف كيدرى مربوط به سال 699ق كه با رمز (ح) مشخص شده است.
3. نسخه كتابخانه دانشكده الهيات در مشهد به خط ابن المعلم محمد بن على بن محمود باب دشتى اصفهانى، مربوط به سال 959 ق، كه با رمز (د) مشخص شده است.

تاريخ انتشار

كتاب موجود توسط مجمع البحوث الاسلاميّة در سال 1410ق در چاپخانه سيد‌‎الشهداء ع در قم انتشار يافته است.

چاپ و تحقيق كتاب توسط سيد‌‎مهدى رجائى در رجب سال 1410ق پایان يافته است.