دیوان غزلیات اسیر شهرستانی: تفاوت میان نسخه‌ها
(لینک درون متنی) |
|||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
}} | }} | ||
'''دیوان غزلیات اسیر شهرستانی'''، سروده جلالالدین بن میرزا مؤمن اسیر | '''دیوان غزلیات اسیر شهرستانی'''، سروده [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|جلالالدین بن میرزا مؤمن اسیر شهرستانی]]، است. آنچه در این کتاب گردآوری شده، مجموعه سرودههای این شاعر توانمند است در قالب غزلیات، غزلیات ناتمام و ابیات پراکنده. | ||
این مجموعه گرانسنگ به اهتمام غلامحسین شریفی ولدانی تصحیح و تحقیق شده است. | |||
این مجموعه گرانسنگ به اهتمام [[غلامحسین شریفی ولدانی]] تصحیح و تحقیق شده است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۵: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
اهمیت اسیر در آن است که بنیاد معانی خود را چنان بر تخیل و توهم نهاده است که هیچ مضمون و نکتهای در سخنش خالی از آن نیست، بلکه هریک از آنها مسبوق به تصورات دور و دراز و مضمونجوییهای باریک از همه آن چیزهاست که گرداگرد او یا در محیط دید و درک او وجود دارد. ناگهان آهوخرام، کبکرفتار، گلاندامی از برابرش میگذرد، جلوه روشن و دلانگیز او نوری بر دیده زیباپسند شاعر میافکند؛ آن نور برقی میشود و در خرمن خاک میافتد و آن را شعلهور میسازد و آن شعله در شش جهت عالم میافتد، آن را به خاک و خاک را به غبار تبدیل میکند و در فضا به پرواز درمیآورد و محو میکند و شاعر در چنین تخیلی میگوید: | اهمیت [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|اسیر]] در آن است که بنیاد معانی خود را چنان بر تخیل و توهم نهاده است که هیچ مضمون و نکتهای در سخنش خالی از آن نیست، بلکه هریک از آنها مسبوق به تصورات دور و دراز و مضمونجوییهای باریک از همه آن چیزهاست که گرداگرد او یا در محیط دید و درک او وجود دارد. ناگهان آهوخرام، کبکرفتار، گلاندامی از برابرش میگذرد، جلوه روشن و دلانگیز او نوری بر دیده زیباپسند شاعر میافکند؛ آن نور برقی میشود و در خرمن خاک میافتد و آن را شعلهور میسازد و آن شعله در شش جهت عالم میافتد، آن را به خاک و خاک را به غبار تبدیل میکند و در فضا به پرواز درمیآورد و محو میکند و شاعر در چنین تخیلی میگوید: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''شش جهت مشت غباری شد و پرواز گرفت''|2=''برق جولان که در خرمن خاک افتاده است''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه هجده</ref>. | {{ب|''شش جهت مشت غباری شد و پرواز گرفت''|2=''برق جولان که در خرمن خاک افتاده است''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه هجده</ref>. | ||
اسیر، شاعر سبک هندی است و حتی وی را از بانیان این سـبک بشمار آوردهاند. شبلی نعمانی، اسـیر را از جـمله شـاعرانـی میداند که با خلق معانی جدید و تازه باعث ترقی مکتب وقوع گشتهاند. | اسیر، شاعر سبک هندی است و حتی وی را از بانیان این سـبک بشمار آوردهاند. شبلی نعمانی، اسـیر را از جـمله شـاعرانـی میداند که با خلق معانی جدید و تازه باعث ترقی مکتب وقوع گشتهاند. | ||
اما ویژگیهای سبک هندی در شعر اسیر آشکارتر است و نمیتوان حکم کرد که او شاعری از مکتب وقوع بوده؛ چنانکه گلچین معانی هم وی را در سلک شاعران مکتب وقوع نشمرده است. | |||
نازکخیالی، بارزترین ویژگی شعر اسیر به نظر میرسد. شاید در پرتو همین خصلت شعری باشد که او را پیشرو شاعران سبک هندی معرفی کـردهانـد؛ بهعنوان نمونه: | اما ویژگیهای سبک هندی در شعر [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|اسیر]] آشکارتر است و نمیتوان حکم کرد که او شاعری از مکتب وقوع بوده؛ چنانکه گلچین معانی هم وی را در سلک شاعران مکتب وقوع نشمرده است. | ||
نازکخیالی، بارزترین ویژگی شعر [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|اسیر]] به نظر میرسد. شاید در پرتو همین خصلت شعری باشد که او را پیشرو شاعران سبک هندی معرفی کـردهانـد؛ بهعنوان نمونه: | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''از غبار مـا فـلک تـعمیر زنـدان میکند''|2=''در دو عالم خـاطر انـدوهگین داریـم مـا''}}{{پایان شعر}} | {{ب|''از غبار مـا فـلک تـعمیر زنـدان میکند''|2=''در دو عالم خـاطر انـدوهگین داریـم مـا''}}{{پایان شعر}} | ||
نهایت خیالپردازی شاعر در آن جلوهگر شده است. | نهایت خیالپردازی شاعر در آن جلوهگر شده است. | ||
همچنین آوردن خلاف مشهور (پارادوکس) و تشبیه تمثیل و تناظر تمثیلی دو مصراع از یک بیت٬ که از خصایص بارز و ممتاز سبک هندی است، در اشعار اسـیر شـواهـد متعدد دارد؛ از جمله در ابیات زیر: | همچنین آوردن خلاف مشهور (پارادوکس) و تشبیه تمثیل و تناظر تمثیلی دو مصراع از یک بیت٬ که از خصایص بارز و ممتاز سبک هندی است، در اشعار اسـیر شـواهـد متعدد دارد؛ از جمله در ابیات زیر: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۸: | ||
واژههای «نزاکت»، «فانوس» و بهخصوص «آینه» در اشعار او پربسامد است و شاعر از آنـها ترکیبهایی چون «آینه جنون»، «آینه گلها» و «گل نزاکت» ساخته است. | واژههای «نزاکت»، «فانوس» و بهخصوص «آینه» در اشعار او پربسامد است و شاعر از آنـها ترکیبهایی چون «آینه جنون»، «آینه گلها» و «گل نزاکت» ساخته است. | ||
بههرحال اسیر با خلق معانی پیچیده و خیالپردازیهای بدیع و کاربرد استعارات دور از ذهن در میان شاعران سبک هندی خوش جای گرفت و در سیر تکاملی شـعر زمان خود سهمی بسزا یافت. بااینهمه، همه اشعار اسیر دارای ویژگیهای سبک هندی نیست. در غزلهایی تتبع او از اشعار انوری و سعدی و حافظ و پیروی از آن بزرگان هویداست؛ چـنانکه در سرودهای با ذکر نام انوری، به استقبال قصیده او به مطلع: | |||
بههرحال [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|اسیر]] با خلق معانی پیچیده و خیالپردازیهای بدیع و کاربرد استعارات دور از ذهن در میان شاعران سبک هندی خوش جای گرفت و در سیر تکاملی شـعر زمان خود سهمی بسزا یافت. بااینهمه، همه اشعار [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|اسیر]] دارای ویژگیهای سبک هندی نیست. در غزلهایی تتبع او از اشعار انوری و [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] و [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] و پیروی از آن بزرگان هویداست؛ چـنانکه در سرودهای با ذکر نام انوری، به استقبال قصیده او به مطلع: | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۹: | ||
{{ب|''ای نمکپـرورده لعـل تـو شـور دلبـری''|2=''از رخت آیــینه حــیرت گــلستان پری''}}{{پایان شعر}} | {{ب|''ای نمکپـرورده لعـل تـو شـور دلبـری''|2=''از رخت آیــینه حــیرت گــلستان پری''}}{{پایان شعر}} | ||
یا در یک مثنوی، شعری از سعدی (به تعبیر او: بلبل شیراز) را تضمین کرده است: | یا در یک مثنوی، شعری از [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] (به تعبیر او: بلبل شیراز) را تضمین کرده است: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۷: | ||
میتوان گفت که اشعار اسیر، خاصه غزلیات او، در عین برخورداری از خصوصیات سبک هندی، به سبک عراقی نزدیک است<ref>ر.ک: شجاع کیهانی، جعفر، ص148-154</ref>. | میتوان گفت که اشعار اسیر، خاصه غزلیات او، در عین برخورداری از خصوصیات سبک هندی، به سبک عراقی نزدیک است<ref>ر.ک: شجاع کیهانی، جعفر، ص148-154</ref>. | ||
از ویژگیهای بارز قصاید اسیر، جلوهگری ارادت او بـه رسـول اکـرم(ص) و ائـمه اطـهار(ع) است. وی با سرودن اشعاری با ردیف «امیرالمـؤمنین»، «یـا عـلی مـدد» و | از ویژگیهای بارز قصاید اسیر، جلوهگری ارادت او بـه رسـول اکـرم(ص) و ائـمه اطـهار(ع) است. وی با سرودن اشعاری با ردیف «امیرالمـؤمنین»، «یـا عـلی مـدد» و «[[امام على(ع)|علی بن ابیطالب]]»، نهایت حب و اشتیاق خود را به آن حضرت و اهلبیت نشـان داده است؛ به عنوان شاهد، مطلع چند قصیده او نقل میشود: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۱۱: | ||
{{ب|''از ثنای چارده معصوم پـاک''|2=''خیمه در گلزار عرفان میزنم''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص154</ref>. | {{ب|''از ثنای چارده معصوم پـاک''|2=''خیمه در گلزار عرفان میزنم''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص154</ref>. | ||
از میان قالبهای شعری که اسیر در آنها طبعآزمایی کرده، تسلط وی در غزلسرایی نمایان است. از جمله مشخصات غزلیات اسیر گرایش شاعر به استفاده از اوزان کوتاه و توجه به وحدت موضوع است. از ویـژگیهای قـصاید او میتوان به تجدید مطلع اشاره کرد. شاید به دلیل وجود همین ابیات مصرع، بتوان به قصیده بودن برخی اشعارش حکم کرد؛ زیرا درونمایه قصاید وی بیشتر عشقی است<ref>ر.ک: همان، ص155</ref>. | از میان قالبهای شعری که [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|اسیر]] در آنها طبعآزمایی کرده، تسلط وی در غزلسرایی نمایان است. از جمله مشخصات غزلیات [[اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن|اسیر]] گرایش شاعر به استفاده از اوزان کوتاه و توجه به وحدت موضوع است. از ویـژگیهای قـصاید او میتوان به تجدید مطلع اشاره کرد. شاید به دلیل وجود همین ابیات مصرع، بتوان به قصیده بودن برخی اشعارش حکم کرد؛ زیرا درونمایه قصاید وی بیشتر عشقی است<ref>ر.ک: همان، ص155</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
نسخهٔ ۶ اکتبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۴۹
| دیوان غزلیات اسیر شهرستانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اسير شهرستاني، جلال بن مؤمن (شاعر) شريفي ولداني، غلامحسين (محقق و مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | ديوان غزليات اسير شهرستاني |
| ناشر | مرکز پژوهشي ميراث مکتوب |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1384ش, |
| شابک | 964-6781-73-X |
| موضوع | شعر فارسي - قرن 11ق. |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 6201 /د901* |
دیوان غزلیات اسیر شهرستانی، سروده جلالالدین بن میرزا مؤمن اسیر شهرستانی، است. آنچه در این کتاب گردآوری شده، مجموعه سرودههای این شاعر توانمند است در قالب غزلیات، غزلیات ناتمام و ابیات پراکنده.
این مجموعه گرانسنگ به اهتمام غلامحسین شریفی ولدانی تصحیح و تحقیق شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل است بر مقدمه مرکز نشر میراث مکتوب، مقدمه محقق و متن اشعار در دو فصل (غزلیات – غزلیات ناتمام و ابیات پراکنده).
گزارش محتوا
اهمیت اسیر در آن است که بنیاد معانی خود را چنان بر تخیل و توهم نهاده است که هیچ مضمون و نکتهای در سخنش خالی از آن نیست، بلکه هریک از آنها مسبوق به تصورات دور و دراز و مضمونجوییهای باریک از همه آن چیزهاست که گرداگرد او یا در محیط دید و درک او وجود دارد. ناگهان آهوخرام، کبکرفتار، گلاندامی از برابرش میگذرد، جلوه روشن و دلانگیز او نوری بر دیده زیباپسند شاعر میافکند؛ آن نور برقی میشود و در خرمن خاک میافتد و آن را شعلهور میسازد و آن شعله در شش جهت عالم میافتد، آن را به خاک و خاک را به غبار تبدیل میکند و در فضا به پرواز درمیآورد و محو میکند و شاعر در چنین تخیلی میگوید:
| شش جهت مشت غباری شد و پرواز گرفت | برق جولان که در خرمن خاک افتاده است |
[۱].
اسیر، شاعر سبک هندی است و حتی وی را از بانیان این سـبک بشمار آوردهاند. شبلی نعمانی، اسـیر را از جـمله شـاعرانـی میداند که با خلق معانی جدید و تازه باعث ترقی مکتب وقوع گشتهاند.
اما ویژگیهای سبک هندی در شعر اسیر آشکارتر است و نمیتوان حکم کرد که او شاعری از مکتب وقوع بوده؛ چنانکه گلچین معانی هم وی را در سلک شاعران مکتب وقوع نشمرده است.
نازکخیالی، بارزترین ویژگی شعر اسیر به نظر میرسد. شاید در پرتو همین خصلت شعری باشد که او را پیشرو شاعران سبک هندی معرفی کـردهانـد؛ بهعنوان نمونه:
| از غبار مـا فـلک تـعمیر زنـدان میکند | در دو عالم خـاطر انـدوهگین داریـم مـا |
نهایت خیالپردازی شاعر در آن جلوهگر شده است.
همچنین آوردن خلاف مشهور (پارادوکس) و تشبیه تمثیل و تناظر تمثیلی دو مصراع از یک بیت٬ که از خصایص بارز و ممتاز سبک هندی است، در اشعار اسـیر شـواهـد متعدد دارد؛ از جمله در ابیات زیر:
| باده چون زور آورد هشیار میسازد مـرا | خواب چون گردد گران بیدار میسازد مرا | |
| صبح را گلگونه میبخشد کف خاکسترم | سوختن رنگینتر از گلزار میسازد مـرا | |
| غفلتم تعمیر آگـاهی است دیـدم بـارها | چشم خوابآلود من بیدار میسازد مرا |
ترکیبهای وصفی و اضافی و مجازی بدیع و گاه دور از ذهن در زبـان شـعر اسـیر بسامد نظرگیری دارد؛ از جمله این ترکیبات است: آتش پرواز:
| گر به دام افتد هوای گلستان در سر مرا | آتش پرواز گردد یـاد بـال و پـر مـرا |
زندانی دشت سفر:
| دیری است که زندانی دشت سفرم | عمری است که صـید قـفس پـروازم |
سنگ اندیشه:
| شد وقت که میخوری همی پیشه کنم | دل را فــارغ ز سـنگ انـدیشه کـنم |
تعبیرات و الفاظ محاورهای نیز در اشعار او میتوان سراغ گرفت:
| از تماشا دیده نرگس چراغان مـیشود | گر ببیند شوخی چشمکزدنهای تو را | |
| اضطراب دل به من گفت آمدنهای تو را | بیخودی هم کرد سرگوشی سخنهای تو را |
واژههای «نزاکت»، «فانوس» و بهخصوص «آینه» در اشعار او پربسامد است و شاعر از آنـها ترکیبهایی چون «آینه جنون»، «آینه گلها» و «گل نزاکت» ساخته است.
بههرحال اسیر با خلق معانی پیچیده و خیالپردازیهای بدیع و کاربرد استعارات دور از ذهن در میان شاعران سبک هندی خوش جای گرفت و در سیر تکاملی شـعر زمان خود سهمی بسزا یافت. بااینهمه، همه اشعار اسیر دارای ویژگیهای سبک هندی نیست. در غزلهایی تتبع او از اشعار انوری و سعدی و حافظ و پیروی از آن بزرگان هویداست؛ چـنانکه در سرودهای با ذکر نام انوری، به استقبال قصیده او به مطلع:
| ای مسلمانان فغان از جور چرخ چنبری | وز نفاق تیر و قصد ماه و سیر مشتری |
رفته و گفته است:
| ای نمکپـرورده لعـل تـو شـور دلبـری | از رخت آیــینه حــیرت گــلستان پری |
یا در یک مثنوی، شعری از سعدی (به تعبیر او: بلبل شیراز) را تضمین کرده است:
| کای به الحان ز همگنان ممتاز | نشـــنیدی ز بــلبل شــیراز | |
| «عاشقان کشتگان معشوقند | بـــرنیاید ز کشــتگان آواز» |
میتوان گفت که اشعار اسیر، خاصه غزلیات او، در عین برخورداری از خصوصیات سبک هندی، به سبک عراقی نزدیک است[۲].
از ویژگیهای بارز قصاید اسیر، جلوهگری ارادت او بـه رسـول اکـرم(ص) و ائـمه اطـهار(ع) است. وی با سرودن اشعاری با ردیف «امیرالمـؤمنین»، «یـا عـلی مـدد» و «علی بن ابیطالب»، نهایت حب و اشتیاق خود را به آن حضرت و اهلبیت نشـان داده است؛ به عنوان شاهد، مطلع چند قصیده او نقل میشود:
| کامبخش قطره و دریا امیرالمؤمنین | مطلب دنیا و ما فیها امـیرالمـؤمنین | |
| مالک رقاب فتح و ظفر یا علی مدد | از پا فـتادهایـم دگـر یـا عـلی مـدد | |
| اگر امروز اگر فردا علی بن ابیطالب | اگر دنیا اگر عقبی علی بن ابیطالب | |
| چراغ و چشم رسول خدا امام حسین | چمن طراز دل مرتضی امـام حسـین |
و نمونهای دیگر از ارادت او به اهلبیت و معصومین:
| از ثنای چارده معصوم پـاک | خیمه در گلزار عرفان میزنم |
[۳].
از میان قالبهای شعری که اسیر در آنها طبعآزمایی کرده، تسلط وی در غزلسرایی نمایان است. از جمله مشخصات غزلیات اسیر گرایش شاعر به استفاده از اوزان کوتاه و توجه به وحدت موضوع است. از ویـژگیهای قـصاید او میتوان به تجدید مطلع اشاره کرد. شاید به دلیل وجود همین ابیات مصرع، بتوان به قصیده بودن برخی اشعارش حکم کرد؛ زیرا درونمایه قصاید وی بیشتر عشقی است[۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در آغاز کتاب و فهارسی از قبیل: «فهرستواره صور بلاغی، مضامین شاعرانه و تعبیرات ادبی فلک در مجمر خورشید، عود و نافه»، «کسان»، «مکانها» و «فهرست منابع و مآخذ» در پایان آن ذکر گردیده است.
در پاورقیها آدرس و توضیح برخی مطالب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق.
- شجاع کیهانی، جعفر، «اسیر شهرستانی و سبک شعر او»، به آدرس:
http://persianacademy.ir/UserFiles/File/NF/11/NF-11-08.pdf