تلخيص السفسطة

تلخيص السفسطة
پدیدآوران	ابن رشد، محمد بن احمد (نويسنده) ارسطو (نويسنده) سالم، محمد سليم (محقق)
عنوان‌های دیگر	السفسطه. تلخيص
ناشر	دار الکتب و الوثائق القومية، الإدارة المرکزية للمراکز العلمية، مرکز تحقيق التراث
مکان نشر	مصر - قاهره
چاپ	1
موضوع	سفسطه منطق - متون قديمی تا قرن 14
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏644‎‏ ‎‏1352

تلخيص السفسطة اثر ابن رشد (520-595ق)، تلخیصی است از کتاب «سوفسطیقا» که ششمین بخش از مجموعه آثار ارسطو در علم منطق که «ارگانون» نام دارد، می‎باشد. این بخش‎ها به ترتیب عبارتند از: قاطيغورياس (مقولات دهگانه)؛ بارى ارمينياس (قضايا)؛ آنالوطيقاى اول (قياس)؛ آنالوطيقاى دوم (برهان)؛ طوبيقا (جدل)؛ سوفسطيقا (سفسطه و مغالطه)؛ ريطوريقا (خطابه)؛ بوطيقا (شعر) و ايساغوجى... .

شرح‎های ابن رشد بر آثار ارسطو به سه دسته تقسیم می‎شود: شرح‎های مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده می‎شوند، خلاصه‎های نوشته‎های ارسطو که «جامع» و در جمع «جوامع» نام دارند و شرح‎های متوسط موسوم به «تلخیص» که اثر حاضر نیز از جمله آنها است. شیوه کار ابن رشد در شرح‎های متوسط یا «تلخیص‎ها»، معمولاً بدین‌صورت است که وی ابتدا کلمات اول متن ارسطو را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می‎دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی نیز بر آنها می‎افزاید، به‌گونه‌ای که اثر به‌صورت نوشته مستقلی آشکار می‎شود که گفته‎های ارسطو و ابن رشد به هم آمیخته شده و نمی‎توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد .

تحقیق کتاب توسط محمد سلیم سالم صورت گرفته است. در مقدمه‎ای که وی به ابتدای کتاب افزوده، به این نکته اشاره شده است که این کتاب، ترجمه «التبكيتات السوفسطائية» بوده و ناشران کتب ارسطو، آن را به سی‌وچهار فصل، تقسیم کرده‎اند و فارابی مباحث مربوط به این کتاب را در کتاب «الأمكنة المغلطة» خود، به سه قسم (اول: «صدر الکتاب»؛ دوم «في إحصاء الأمكنة المغلطة من الألفاظ» و سوم «في إحصاء الأمكنة المغلطة من المعاني») تقسیم نموده ابن‌سینا کتاب خود در سفسطه را (که جزئی از کتاب «الشفاء» است) به دو مقاله تقسیم کرده است که مقاله اولی، دارای چهار فصل بوده و دومی، در شش فصل، تنظیم شده است؛ اما ابن رشد در کتاب حاضر، برای آن عناوین یا فصولی قرار نداده و یا آن را به مقالات، تقسیم نکرده است، اما نساخ، خود عناوینی مانند «القول في المغالطات من المعاني»، «القول في النقض» و...، بدان افزوده‎اند.

این کتاب را یحیی بن عدی و عیسی بن اسحق بن زرعه از نقل سریانی اثناسیوس (اثانس) به عربی برگرداندند و ترجمه قدیمی‎تری نیز از آن موجود است که به ابن ناعمه نسبت داده شده است. ابن ندیم، ابن ناعمه را در شمار مترجمان این کتاب آورده و گفته است که ابراهیم بن بکوش، آنچه را که او ترجمه کرده بود، دوباره ترجمه و اصلاح کرد، ولی حسن بن سوار که نسخه موجود ترجمه عربی از روی خط او کتاب شده، شنیده است که ابراهیم بکوش، خود این کتاب را از سریانی به عربی ترجمه کرد و برای اصلاح آن، از یوحنا القس یونانی، معروف به ابن فتیله، یاری گرفت. به گفته ابن ندیم، مأخذ ترجمه یحیی بن عدی، نقل سریانی تئوفیلوس (تیوفیلی) بوده است، لیکن در نسخه عربی موجود، صریحان آمده است که وی ترجمه سریانی اثنایسوس (اثانس) را به عربی نقل کرد. ابن ندیم گوید که کندی بر سوفسطیقا تفسیر نوشت و «رسالة في الإحتراس من خدع السوفسطائيين» را در شمار آثار او می‎آورد. به گفته ابوالخیر حسن بن سوار در پایان نسخه ترجمه این کتاب، یحیی بن عدی بعد از ترجمه، تفسیری بر آن نوشت که پس از مرگش، در کتاب‎هایش نبود. ابن ندیم، ابوبشر متی را نیز مترجم این کتاب می‎داند و حسن بن سوار نیز این سخن را شنیده، ولی نسخه آن را ندیده است، هرچند که در حواشی او بر این کتاب، عبراتی از «نقل متی» دیده می‎شود.

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‎ها، علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. دبراه ال. بلک، «زیبایی‎شناسی در فلسفه اسلامی»، ترجمه هادی ربیعی و شهرام جمشیدی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: نقد و نظر، شماره 43 و 44، پاییز و زمستان 1385، (16 صفحه- از 204 تا 219).
3. خراسانی، شرف‎الدین، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.
4. مجتبایی، سید فتح‎الله، «آشنایی مسلمانان با منطق ارسطویی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مقالات و بررسی‎ها، زمستان 1366 و بهار 1367، شماره 43 و 44، (22 صفحه- از 19 تا 40).