۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - '==ساختار== ' به '==ساختار== ') |
جز (جایگزینی متن - 'وي' به 'وی') |
||
خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوانهای دیگر = | | عنوانهای دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[جناتی، محمد ابراهیم]] ( | [[جناتی، محمد ابراهیم]] (نویسنده) | ||
| زبان =فارسی | | زبان =فارسی | ||
| کد کنگره =BP 169/9 /ج9الف4 | | کد کنگره =BP 169/9 /ج9الف4 | ||
خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
اين کتاب به زبان فارسى بوده و در سال 1357 ش، تأليف گرديده است. | اين کتاب به زبان فارسى بوده و در سال 1357 ش، تأليف گرديده است. | ||
شبهاتى از مستشرقين راجع به فقه و نگاهى عميق به تاريخ فقه از | شبهاتى از مستشرقين راجع به فقه و نگاهى عميق به تاريخ فقه از ویژگىهاى کتاب مىباشد. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
معنى واژههاى فقه و فقيه، اولين مطلبى است كه مؤلف در مقدمه بدان پرداخته است. | معنى واژههاى فقه و فقيه، اولين مطلبى است كه مؤلف در مقدمه بدان پرداخته است. | ||
وى | وى مىگوید: فقه در لغت به معناى فهم است كما اينكه در آيه 91 سوره هود نيز به همين معنا آمده است: '''«ما نفقه كثيرا مما تقول»''' و در اصطلاح فقها به معنى آشنايى با احكام فرعى شرعى است كه از راه ادله تفصيلى آن؛ يعنى قرآن، سنت، عقل و اجماع به دست مىآيد. | ||
ايشان اين لغت را داراى صبغه اسلامى، نه غربى و يونانى، مىداند و در صدد پاسخ به شبهه كسانى كه با بيان ادلهاى خواستهاند اين كلمه را برگرفته از فرهنگ رومى قلمداد كنند، برآمده است. | ايشان اين لغت را داراى صبغه اسلامى، نه غربى و يونانى، مىداند و در صدد پاسخ به شبهه كسانى كه با بيان ادلهاى خواستهاند اين كلمه را برگرفته از فرهنگ رومى قلمداد كنند، برآمده است. | ||
خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
مؤلف، پيدايش فقه در ميان مسلمانان را مربوط به بعد از هجرت پيامبر(ص) از مكه به مدينه مىداند و علت آن را نزول آيات الاحكام كه در حدود يك سوم قرآن را تشكيل مىدهند در مدينه، مىداند. | مؤلف، پيدايش فقه در ميان مسلمانان را مربوط به بعد از هجرت پيامبر(ص) از مكه به مدينه مىداند و علت آن را نزول آيات الاحكام كه در حدود يك سوم قرآن را تشكيل مىدهند در مدينه، مىداند. | ||
او در مورد هدف از علم فقه | او در مورد هدف از علم فقه مىگوید: از آنجايى كه انسان مؤمن خود را ملتزم به پيروى از اوامر و نواهى خداوند مىداند، فلذا بايد علمیباشد تا دستورات شريعت را كه همان اوامر و نواهى مولا مىباشند، استخراج نموده و در اختيار مكلفين قرار دهد. | ||
در اسلام اين مسئوليت بر عهده علم فقه بوده و با استفاده از ادله اربعه مذكور و كمك گرفتن از علم اصول فقه كه علم آشنايى با عناصر مشترك در مسير استنباط حكم شرعى است، احكام دين را تبيين و به مسلمين عرضه مىنمايد. | در اسلام اين مسئوليت بر عهده علم فقه بوده و با استفاده از ادله اربعه مذكور و كمك گرفتن از علم اصول فقه كه علم آشنايى با عناصر مشترك در مسير استنباط حكم شرعى است، احكام دين را تبيين و به مسلمين عرضه مىنمايد. | ||
خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
ابتدا مرحله تشريع است كه از روز بعثت پيامبر(ص) آغاز شده و تا روز وفات حضرت ادامه پيدا كرده است. | ابتدا مرحله تشريع است كه از روز بعثت پيامبر(ص) آغاز شده و تا روز وفات حضرت ادامه پيدا كرده است. | ||
در اين قسمت چند چيز مورد توجه واقع شده كه عبارتند از: كيفيت پيدايش فقه در اين مرحله، خاستگاه فقه و تشريح در اين دوره، مكان و زمان وحى، چگونگى دعوت پيامبر(ص)، | در اين قسمت چند چيز مورد توجه واقع شده كه عبارتند از: كيفيت پيدايش فقه در اين مرحله، خاستگاه فقه و تشريح در اين دوره، مكان و زمان وحى، چگونگى دعوت پيامبر(ص)، تدوین فقه و شريعت، وضعيت كلمه فقه و فقيه در مرحله تشريع و نشر و گسترش فقه، همانگونه كه ملاحظه مىشود در اين دوره فقه از ناحيه وحى بوده و نظريات شافعيه و مالكيه كه قائلند گاهى نيز پيامبر(ص) خود اجتهاد مىكرده صحيح نمىباشد. | ||
مرحله تبيين و | مرحله تبيين و تدوین، دومين مرحله فقه است كه بنا بر عقيده شيعه، اين دوره از زمان اتمام تشريع آغاز شده و تا پايان ارتباط امام دوازدهم با نواب اربعه ادامه يافته است. دانشمندانى نظير على بن حسين بن بابویه، كلينى، ابن قولویه از بزرگان فقهى اين دوره مىباشند. | ||
اهل سنت در مورد اين دوره نظر ديگرى دارند كه مؤلف ضمن اشاره بدان به پاسخش پرداخته است. وى در اين قسمت ضمن بيان امتيازات فقه شيعه به اختلافى كه در ميان مسلمانان بعد از پيامبر(ص) راجع به | اهل سنت در مورد اين دوره نظر ديگرى دارند كه مؤلف ضمن اشاره بدان به پاسخش پرداخته است. وى در اين قسمت ضمن بيان امتيازات فقه شيعه به اختلافى كه در ميان مسلمانان بعد از پيامبر(ص) راجع به تدوین کتاب و جمعآورى حديث پديد آمد، اشاره كرده، تدوین کتاب قرآن و مصحف فاطمه (سلاماللهعليها) و صحيفه را نتيجه زحمات [[امام على(ع)]] در اين دوره برمىشمارد. | ||
از اصحاب [[امام على(ع)]] نيز افرادى مثل سلمان، ابوذر، ابورافع غلام پيامبر(ص)، على بن ابى رافع و ديگران نيز کتابهايى | از اصحاب [[امام على(ع)]] نيز افرادى مثل سلمان، ابوذر، ابورافع غلام پيامبر(ص)، على بن ابى رافع و ديگران نيز کتابهايى تدوین نمودهاند كه نوعا در كتب رجال بدانها اشاره شده است. | ||
سومين دوره فقه كه دستهبندى و | سومين دوره فقه كه دستهبندى و تبویب نام دارد و از روز غيبت كبراى امام زمان (عجلاللهتعالىفرجهالشريف) شروع شده و تا زمان وفات فقيه نامدار شيعه مرحوم [[شيخ مفيد]] ادامه داشته است، كارهاى بزرگى در اين دوره توسط فقها و دانشمندان انجام شده كه پاسدارى از حريم تشيع در مقابل دسيسهها و تحريفها از آن جمله مىباشد، چرا كه دشمنان با تلاش شبانهروزى مىكوشيدند تا با جعل حديث و تفرقه افكنى مذهب حقه را به بيراهه ببرند. | ||
از دانشمندان مهم اين دوره مىتوان به مرحوم [[شيخ مفيد]]، [[ابن ابیعقیل عمانی، حسن بن علی|ابن ابى عقيل]] ابومحمدحسن بن على نعمانى حذاء معاصر كلينى، ابن جنيد اسكافى و [[علمالهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] اشاره نمود. | از دانشمندان مهم اين دوره مىتوان به مرحوم [[شيخ مفيد]]، [[ابن ابیعقیل عمانی، حسن بن علی|ابن ابى عقيل]] ابومحمدحسن بن على نعمانى حذاء معاصر كلينى، ابن جنيد اسكافى و [[علمالهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] اشاره نمود. | ||
خط ۱۴۶: | خط ۱۴۶: | ||
===جايگاه و مواضع اجتهاد و مبانى فقهى=== | ===جايگاه و مواضع اجتهاد و مبانى فقهى=== | ||
ما آنچه را كه در اين قسمت مورد بحث واقع شده، از قلم خود مؤلف مىآوريم كه فرموده: معتقدان به اسلام اين حقيقت را به صورت كلى پذيرفتهاند كه خداوند براى مكلفين، احكام و وظايف و قوانينى را تعيين فرموده است. و نيز پذيرفتهاند كه خداوند اين احكام و قوانين را از طريق وحى بر پيامبرش نازل كرده است تا آن حضرت بدون كم و كاست براى مردم | ما آنچه را كه در اين قسمت مورد بحث واقع شده، از قلم خود مؤلف مىآوريم كه فرموده: معتقدان به اسلام اين حقيقت را به صورت كلى پذيرفتهاند كه خداوند براى مكلفين، احكام و وظايف و قوانينى را تعيين فرموده است. و نيز پذيرفتهاند كه خداوند اين احكام و قوانين را از طريق وحى بر پيامبرش نازل كرده است تا آن حضرت بدون كم و كاست براى مردم بازگوید: '''«ما ينطق عن الهوى إن هو إلا وحي يوحى»'''. | ||
نظرياتى راجع به معنى واقعى اجتهاد در ميان اصوليون و نمونههايى از موارد جريان اجتهاد فقهى نيز در اينجا بيان گرديده است. | نظرياتى راجع به معنى واقعى اجتهاد در ميان اصوليون و نمونههايى از موارد جريان اجتهاد فقهى نيز در اينجا بيان گرديده است. | ||
خط ۱۵۷: | خط ۱۵۷: | ||
ادوار فقه، پيش از اين، مورد بحث واقع گرديد اما اكنون بحث در اين است كه فقه چگونه و به چه صورتهايى در زمانهاى مختلف به مردم عرضه شده است. اين بخش از کتاب داراى مدخلى است كه مطالبى راجع به فقه در آن بازگو شده است. | ادوار فقه، پيش از اين، مورد بحث واقع گرديد اما اكنون بحث در اين است كه فقه چگونه و به چه صورتهايى در زمانهاى مختلف به مردم عرضه شده است. اين بخش از کتاب داراى مدخلى است كه مطالبى راجع به فقه در آن بازگو شده است. | ||
مؤلف، در تعريف فقه مىفرمايد: فقه عبارت است از مجموعه قوانين و احكامى كه خداوند متعال براى مردم تنظيم فرموده تا بتوانند به طور شايستهاى او را پرستش و ستايش كنند و در زندگى مادى و معنوى | مؤلف، در تعريف فقه مىفرمايد: فقه عبارت است از مجموعه قوانين و احكامى كه خداوند متعال براى مردم تنظيم فرموده تا بتوانند به طور شايستهاى او را پرستش و ستايش كنند و در زندگى مادى و معنوى خویش از آسايش و آرامش كاملى برخوردار شوند و از خطر گمراهى و انحراف، مصون و در امان باشند. | ||
ايشان فقه را ناظر به تمام جوانب زنذگى انسان دانسته و هدف از بعثت انبيا را نيز آشنا ساختن مردم با احكام دين و اصول زندگى معرفى مىكند. | ايشان فقه را ناظر به تمام جوانب زنذگى انسان دانسته و هدف از بعثت انبيا را نيز آشنا ساختن مردم با احكام دين و اصول زندگى معرفى مىكند. | ||
خط ۱۷۴: | خط ۱۷۴: | ||
رسالههاى عمليه نيز موضوع مبحث بعدى است كه على الظاهر از دوران چهارم به بعد به صورت كنونى درآمده است، لكن در مدلهاى اوليه، اصول دين نيز در رسالهها مىآمد كه بعدها از رونق افتاد ولى به عقيده مؤلف آوردنش بسيار مطلوب و بهجا است. | رسالههاى عمليه نيز موضوع مبحث بعدى است كه على الظاهر از دوران چهارم به بعد به صورت كنونى درآمده است، لكن در مدلهاى اوليه، اصول دين نيز در رسالهها مىآمد كه بعدها از رونق افتاد ولى به عقيده مؤلف آوردنش بسيار مطلوب و بهجا است. | ||
سير تاريخى مسئله تقليد از اعلم، پيدايش وكالت از سوى پيشوايان دينى و مراجع تقليد براى تأمين زندگى علماى بلاد و شناخت مرجع تقليد از طريق فقهاى طراز اول و برجسته و بيان مراجع تقليد از آغاز غيبت كبرا تا كنون كه از ابن | سير تاريخى مسئله تقليد از اعلم، پيدايش وكالت از سوى پيشوايان دينى و مراجع تقليد براى تأمين زندگى علماى بلاد و شناخت مرجع تقليد از طريق فقهاى طراز اول و برجسته و بيان مراجع تقليد از آغاز غيبت كبرا تا كنون كه از ابن قولویه شروع شده و به مرحوم [[بروجردی، حسین|آیتالله بروجردى]] ختم مىگردد، نظريه تعين تقليد از اعلم و نظريه تقليد از زنى كه داراى اجتهاد است، ديگر بخشهاى کتاب را تشكيل مىدهند. | ||
===مقالات=== | ===مقالات=== | ||
همانگونه كه سابقا اشاره كرديم، مقالات، آخرين بخش کتاب است كه در آن هفت مقاله از مقالاتى كه توسط مؤلف | همانگونه كه سابقا اشاره كرديم، مقالات، آخرين بخش کتاب است كه در آن هفت مقاله از مقالاتى كه توسط مؤلف تدوین گرديده، آمده است. | ||
مقاله اول درباره [[شيخ مفيد]] است و «[[شيخ مفيد]] در عرصه فقاهت و اجتهاد» نام دارد. ظاهرا اين مقاله براى كنگره بزرگداشت [[شيخ مفيد]] نگارش يافته و از بخشهايى مانند جامعيت علمى [[شيخ مفيد]]، تدريس [[شيخ مفيد]]، جلسات علمى مفيد با عالمان مذاهب، مفيد از ديدگاه عالمان شيعه و سنى، فقه اجتهادى [[شيخ مفيد]]، منابع اجتهادى [[شيخ مفيد]]، تشكيل شده است. | مقاله اول درباره [[شيخ مفيد]] است و «[[شيخ مفيد]] در عرصه فقاهت و اجتهاد» نام دارد. ظاهرا اين مقاله براى كنگره بزرگداشت [[شيخ مفيد]] نگارش يافته و از بخشهايى مانند جامعيت علمى [[شيخ مفيد]]، تدريس [[شيخ مفيد]]، جلسات علمى مفيد با عالمان مذاهب، مفيد از ديدگاه عالمان شيعه و سنى، فقه اجتهادى [[شيخ مفيد]]، منابع اجتهادى [[شيخ مفيد]]، تشكيل شده است. | ||
مقاله دوم درباره [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] است. وى از دانشمندان صاحب نام اهل سنت است كه در رشتههاى مهم علمى مانند فقه، حديث، علوم قرآن، شعر، لغت، صرف و نحو استاد بوده است. تأليف فقهى [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]]، تمايز شيوه [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] از اخبارىگرى، منابع اجتهاد در شيوه [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]]، | مقاله دوم درباره [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] است. وى از دانشمندان صاحب نام اهل سنت است كه در رشتههاى مهم علمى مانند فقه، حديث، علوم قرآن، شعر، لغت، صرف و نحو استاد بوده است. تأليف فقهى [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]]، تمايز شيوه [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] از اخبارىگرى، منابع اجتهاد در شيوه [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]]، ویژگى [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] در اجتهاد و... از بخشهاى مختلف اين مقاله است. | ||
سومين مقاله در بيان سير تاريخى تفسير و علوم قرآن است كه مؤلف با نگاهى به زمان پيدايش تفسير و علوم قرآن، اين علوم بىبديل را در طول چهارده قرن اسلامى به بحث و گفتوگو گذاشته است. | سومين مقاله در بيان سير تاريخى تفسير و علوم قرآن است كه مؤلف با نگاهى به زمان پيدايش تفسير و علوم قرآن، اين علوم بىبديل را در طول چهارده قرن اسلامى به بحث و گفتوگو گذاشته است. |
ویرایش