مجموعة نفیسة في تاریخ الأئمة(ع) من آثار القدماء من علماء الإمامية الثقات

مجموعة نفیسة في تاریخ الأئمة(ع) من آثار القدماء من علماء الإمامیة الثقات
پدیدآوران	قمیحه، مفید محمد (نويسنده) ابن خشاب، عبدالله بن احمد (نويسنده) ابن ابی‌الثلج، محمد بن احمد (نويسنده) طبرسی، فضل بن حسن (نويسنده) علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) شیخ بهایی، محمد بن حسین (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	القاب الرسول و عترته المستجاد من کتاب الارشاد تاج الموالید في موالید الائمة و وفیاتهم تاریخ الائمة تاریخ موالید الائمة و وفیاتهم توضیح المقاصد مسار الشیعة
ناشر	دار القاریء
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1422 ق یا 2002 م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مجموعة نفیسة في تاریخ الأئمة(ع) من آثار القدماء من علماء الإمامیة الثقات، اثر تعدادى از علماء بزرگ شيعه است كه شامل چند كتاب نفيس در تاريخ زندگانى امامان شيعه مى‌باشد.

ساختار

كتب اين مجموعه بدين قرار است: كتابى كهن با نام تاريخ الائمه از ابن ابى الثلج، تاريخ المواليد از ابن خشاب، تاج المواليد از علامه طبرسى، القاب الرسول و عترته، المستجاد من كتاب الارشاد از ابن حسن مطهر حلى، توضيح المقاصد از شيخ بهاءالدين عاملى. در اين كتاب‌ها سال‌هاى تولد و وفات امامان و همچنين ذكر وقايع بعضى از ايام ماه قمرى ذكر شده است.

گزارش محتوا

نجاشى كتابى به نام تاريخ الائمه به ابن ابى الثلج نسبت مى‌دهد. اين كتاب در اين مجموعه نفيسه در قم، 1396ق به چاپ رسيده است، سند روايت آن در اجازات به تصريح آيت‌الله مرعشى در مقدمه همين مجموعه سندى متصل است؛ اما شواهدى در متن اين اثر وجود دارد كه نشان مى‌دهد، شخص ديگرى نكاتى بر آن افزوده است (اين شخص شايد ابوعلى عمادى راوى كتاب بوده است)، از جمله از نيابت حسين بن روح و ابوالحسن سمرى و آغاز غيبت كبرى سخن به ميان آمده است و حال آن كه حتى اگر درگذشت ابن ابى الثلج را در 325ق بدانيم، وى نيابت سمرى (326- 328ق) غيبت كبرى (328ق) را نمى‌توانسته است، درك بكند.

كتاب بعدى كه در اين مجموعه گرد آمده مسارّ الشّيعه است كه التّواريخ الشّرعيّه نيز خوانده شده است، يكى از رسائل عالم بزرگ شيعه، شيخ مفيد (336 - 413ق)، و در موضوعِ خود از ديرينه‌ترين يادگارهاى ميراثى اماميّه به شمار مى‌رود.

مسارّ الشّيعه، نوعى تقويم دينى - تاريخى است براى متديّنان. شيخِ مفيد در اين رساله مناسبت‌ها و يادبودها و روزهايى را كه از حيثِ تاريخ دين يا اعمال عبادى اهمّيّت دارند (مانند مَواليد و وَفيات و عيد غدير و عيد فطر و...) مى‌شناساند و احياناً درباره رخدادهاى تاريخى اين روزها يا بايسته‌هاى رفتارى آن به‌توضيح و روشنگرى مى‌پردازد.

اين كتاب آن سان كه از عناوينِ ابوابش پيداست و پيش‌گفتارش نيز نشان مى‌دهد، تنها در بردارنده يادكردِ مناسبت‌هاى خوش و شادى‌آفرين نيست، بلكه مناسبت‌هاى اندوه‌بار را نيز در بر دارد.

از همين روىْ اين كه در نامگذارىِ كتاب مَسارّ الشّيعه آمده است و بس، نه درست است و نه درونمايه كتاب را مى‌رساند و نه با هدف نويسنده سازگار مى‌افتد.

از پيش‌گفتارِ كتاب چنين بر مى‌آيد كه نامِ آن از اين قرار باشد:

«مختصر فى تاريخِ أيّامِ مسارّ الشّيعه و أعمالها من القُرَبِ فى الشّريعه، و ما خالَف فى معناه»؛ يعنى: مختصرى در تاريخِ ايّام شادمانى شيعه و اعمالِ تَقَرُّب‌آفرين‌اش در شريعت، و آنچه در معنا مخالف آن باشد.

اين عنوان، تاريخ‌هاى ايّام شادمانى و ايّام اندوه و اعمال و عباداتِ تقرّب‌آفرينِ هر يك را در بر مى‌گيرد.

كسانى هم كه اين كتاب را التّواريخ الشرعيّه ناميده‌اند و بس، باز از يادكردِ اعمال كه بخشى كلان از درونمايه كتاب را تشكيل مى‌دهد، غفلت كرده‌اند.

شيوه شيخ در تأليفِ اين كتاب، آن است كه:

اوّلاً: در يادكردِ مناسبت‌ها و شرح وقايع، با تكيه بر ديگر مُؤَلَّفاتش كه ويژه اين مقصود پرداخته - مانند كتاب المزار و الإرشاد و المقنعه كه بدان‌ها احاله مى‌كند - بنا را بر گُزيده‌گويى و كوتاه سخنى مى‌نهد. تنها در برخى مناسبت‌ها لَختى به تفصيل سخن رانده است، مانند روز غدير كه شعر حسّان را در آن مناسبت ياد كرده؛ و نيز مناسبت بيتوته امام على(ع) بر بستر پيامبر(ص) در شب هجرت كه آن حضرت بدين عَمَل، خود را بلاگردان رسول خدا ساخت و شيخ آن را با حديث غار همراه گردانيده است.

ثانياً: كتاب را بر ترتيب ماه‌هاى عَرَبى سامان داده و با «ماهِ رَمَضان» آغاز كرده و آن را از چند روى نخستين ماه قلمداد نموده است:

1- به سبب تقدّمش در آيت مُحكَم قرآنى.

2- از آن روى كه نزدِ خاندان پيامبر(ص) نخستين ماهِ دين اسلام است.

3- از آن روى كه اين ماه برهان جدايى ميان ماه‌هاى حرام است و ماه رجب از آنها است.

اين وجه سوم به سبب خَلَلى كه در دست‌نوشت‌هاى موجود هست، براى ما روشن نشد و بايد بازكاوى گردد.

گويا تنها شيخِ مُفيد چنين ترتيبى را از براى ماه‌هاى سال عربى آورده است و جاى آن هست كه متخصِّصان پِژوهش در كمّ و كيف تاريخ اسلام، به‌تحقيق در آن بپردازند.

ثالثاً: شيخ پس از آن كه مناسبت‌هاى مختلف را در ماه‌ها ياد مى‌كند، تحت عنوان هر مناسبت، اعمال واجب و مستحبّى را كه در آن مناسبت وارد شده است، بنابر روايات و اخبار رسيده از اهل‌بيت(ع)، مذكور مى‌دارد.

البتّه طبيعى است كه برخى عبادات تفصيلى و تفاصيل برخى عبادات، در رساله كوچكى چون مَسارّ الشّيعه نگنجد.

نمونه را، شيخ در شمار مستحبّات نيمه ماه رجب، خواندنِ نيايشِ أمِّ داود را برمى‌شمرد و مى‌نويسد: «اين نيايش در نگارش‌هاى هم‌كيشانِ ما به نحوِ مبسوطى كه در اينجا - به سببِ اختصارى كه پيش گرفته‌ايم - در نمى‌گنجد، آمده است».

از نكاتِ جالبِ مَسارّ الشّيعه دستورالعملى است كه شيخ در موردِ ختمِ قرآنِ كريم در ماه رَمَضان ارائه مى‌كند. بنابراين دستورالعمل در هر شب ماه رمضان يك جزء از قرآن و هر جزء سه بار تلاوت مى‌گردد. بدين ترتيب هر يك از مؤمنان در ماه رَمَضان سه بار قرآن كريم را ختم مى‌كند.

كتاب بعدى در اين مجموعه كتاب تاج المواليد از علامه طبرسى است كه در چهارده باب، به ترتيب از پيغمبر اسلام تا حضرت مهدى(عج)، به تاريخ زندگانى اين ائمه پرداخته است.

تاريخ مواليد ائمه و وفايتهم كتابى ديگر اين مجموعه از شّيخ أبى محمّد عبداللّه بن النّصر ابن الخشّاب البغدادى (قده المتوفى سنه 567) است كه اين كتاب نيز در چهارده بخش به معرفى زندگى اهل‌بيت پرداخته است.

كتاب بعدى تحت عنوان ألقاب الرسول و عترته مى‌باشد كه به روش محدّثان اسلامى، به بيان فضايل و مناقب ائمه اطهار(ع)، با بهره‌ورى از روايات و احاديث، پرداخته است.

اين رساله از تأليفات قطب‌الدين راوندى (م573ق) دانسته شده است. اين مجموعه در سيزده باب تنظيم گشته و باب سوم آن، مخصوص امام حسن و امام حسين(ع) مى‌باشد.

كتاب بعدى اين مجموعه منسوب است به جمال‌الدين الحسن بن يوسف العلامه الحلّى (647 و726).

اين اثر در اوايل نيمه دوم قرن هفتم هجرى نوشته شده و مشتمل بر دوازده باب و هر باب دربردارنده چند فصل است.

در اين كتاب، مختصرى از تاريخ دوازده امام(ع) ياد شده كه متضمن نص بر امامت، تاريخ ولادت، تاريخ شهادت، مختصرى از فضايل و مناقب، نام فرزندان امامان(ع)، درباره حضرت أميرالمؤمنين وامام حسن و امام حسين(ع) و امام زمان(عج) بيشتر بحث نموده است.

پايان بخش كتاب، دوازده فهرست به اين شرح است: الآيات، الاحاديث، الاعلام، الاماكن، الفرق، الابيات الشعريه، الملابس، الحيوانات، الاسلحه، الوقايع، مصادر التحقيق والموضوعات.

كتاب آخر اين مجموعه، كتاب توضيح المقاصد از شيخ بهاءالدين عاملى متوفاى سال 1030ق مى‌باشد كه اين كتاب در دوازده فصل به ذكر ماه‌هاى قمرى سال پرداخته و وقايعى را كه در روزهاى اين ماه‌ها رخ داده و در تاريخ وجود داشته، ذكر كرده است.

منابع مقاله

1- متن و مقدمه كتاب.

2- مجله علوم حديث، فصلنامه علمى - تخصصى علوم حديث، عنوان مقاله: تازه‌هاى نشر، نويسنده: صادق حائرى جم.

وابسته‌ها

نگاهی به زندگی دوازده امام علیهم‌السلام

تاريخ أهل‌البيت عليهم‌السلام

تاج المواليد؛ خلاصه زندگانی چهارده معصوم عليهم‌السلام