ده سفرنامه

ده سفرنامه
پدیدآوران	فرانکلین، ویلیام (نويسنده) وارینگ، ادوارد اسکات (نويسنده) ک‍ی‍ن‍ی‍ر، ج‍ان‌ م‍ک‍دون‍ال‍د (نويسنده) امیری، مهراب (مترجم) فریزر، جیمز (نويسنده) كروسینسكی، یوداش تادیوش (نويسنده) ملکم، جان (نويسنده) بریجز، هارفورد جونز (نويسنده) موریه، جیمز جاستی نین (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	سیری در سفرنامه‌های جهانگردان خارجی راجع به ایران
ناشر	وحيد
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1369 ش
چاپ	1
موضوع	ایران - سیر و سیاحت سفر نامه‎ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏G‎‏ ‎‏460‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏8‎‏د‎‏9

ده سفرنامه نوشته كرو سينكسى كه توسط آقاى مهراب اميرى از انگليسى به فارسى در آمده است، شامل ده سفرنامه مى‌باشد كه پيرامون دوران صفويه ايران نوشته شده است.

ساختار

شامل يك ياداشت و پيش‌گفتارى توسط مترجم مى‌باشد و در ادامه، كتاب در ده بخش تنظيم گرديده است.

گزارش محتوا

آقاى مهراب اميرى طى چند سال اخير با كوشش فراوان توفيق يافته است تا سفرنامه‌هاى مفيد و مهم را كه در دسترس نبوده و يا ترجمه نشده به دست آورد و به ترجمه آنها بپردازد. اكنون ده سفرنامه از مجموعه ايشان در اين مجموعه گردآورى شده است.

لازم به ذكر است كه غالب سفرنامه‌ها راجع به كشورهاى ديگر هم مطالبى دارد كه ترجمه و نقل همه آنها نه مفيد است و نه ممكن.

زيرا در اين مجموعه به نقل مطالبى پرداخته شده كه صرفا مربوط به ايران بوده و روشنگر مطالب تاريخى و مهم راجع به ايران بوده است و اين كار را آقاى اميرى با دقت انجام داده است.

ضمنا بسبب وسعت دامنه كار و كمبود امكانات بسيار به جاست كه ديگران نيز در اين امر مفيد به سرمايه‌گذارى مادى و معنوى بپردازند.

كتاب سيرى در سفرنامه‌ها هم چنانكه از نامش پيداست، شامل گزيده‌هائى از بهترين سفرنامه‌هاى ديپلمات‌ها و خاورشناسان و جهانگردان معروف خارجى در سه قرن اخير است كه هر كس با مسائل تاريخى سروكار داشته باشد، لامحاله بايد اين افراد را بشناسد و از مهم‌ترين بخش‌هاى سفرنامه‌هاى آنها درباره مسائل سياسى و اجتماعى و اقتصادى ايران آگاهى يابد.

مؤلف مى‌گويد: البته من ادعا نمى‌كنم كه در اين مجموعه هر دو مقصود را تأمين كرده‌ام، يعنى هم معروف‌ترين اين جهانگردان و هم بهترين قسمت‌هاى سفرنامه‌هاى آنها را ترجمه و معرفى كرده‌ام، چرا كه تأمين چنين مقصودى حتى با تدوين و تنظيم مجموعه‌هائى چند برابر اين مجلدات هم ممكن نيست؛ ولى با اين وصف مى‌توانم به خوانندگان عزيز اطمينان دهم تا آنجا كه برايم مقدور بود. در اجراى اين نيت خير كوشيده‌ام و دقت كامل نموده‌ام تا لااقل اين مجموعه به همين صورت كه هست، حاوى اطلاعات جامعى درباره مهم‌ترين بخش‌هاى اين سفرنامه‌ها باشد كه اطلاع از آنها براى هر كس كه بخواهد با تاريخ دو سه قرن اخير ايران سروكار داشته باشد، لازم و ضرورى است كه در اين مجموعه بيش از سى سفرنامه و چندين مقاله از بين صدها كتاب و مطالب مختلف راجع به ايران انتخاب و مورد استفاده قرار گرفته كه شايد بعضى از آنها اصولا براى خوانندگان ناشناس باشند.

بخش اول

یوداش كروسينسكى (5761- 6571) مدت بيست سال به عنوان نماينده امپراطور فرانسه در كليساى جلفا انجام وظيفه مى‌كرد و با دربار شاه سلطان حسين صفوى روابطى برقرار كرده بود. وى با بيشتر رجال و اعيان شهر آشنائى داشت و به هنگام محاصره اصفهان به وسيله افغان‌ها خود شاهد و ناظر حوادث بود.

او خاطرات خود را در دو جلد كتاب درباره سلسله صفويه به رشته تحرير درآورد. بخشى از خاطرات او را در مورد سقوط اصفهان از جلد دوم كتاب در بخش اول اين كتاب نقل مى‌شود.

بخش دوم

تاريخ نادر شاه نام كتابى است كه توسط جيمز فريزر انگليسى كه خود معاصر نادر شاه بوده و با او ديدارى داشته، تأليف گرديده است.

نويسنده، صفحات يك تا هفتاد كتاب را به اوضاع سياسى و اقتصادى و اجتماعى زمان محمد شاه گوركانى تيمورى، پادشاه مغول هندوستان اختصاص داده است. بخش‌هائى از اين كتاب بسيار خواندنى و گوشه‌هاى تاريكى از زندگى نادر شاه را روشن و بازگو مى‌نمايد؛ مثلا در بخش زندگى نادر شاه نكات جالبى ارائه مى‌دهد و مى‌نويسد، هنگامى كه بر تخت سلطنت نشست اين شعر بر روى سكه‌هائى كه به مناسبت تاجگذارى او ضرب شده ديده مى‌شد.

بخش سوم

ترجمه‌اى كه به خوانندگان گرامى تقديم مى‌گردد، بخش‌هائى از كتابى است، كه توسط ويليام فرانكلين افسر وابسته به رژيمان بنگال به رشته تحرير درآمده است.

فرانكلين در تاريخ 27 فوريه 1786 از بمبئى حركت كرده و در تاريخ 29 مارس 1787 وارد شيراز شده و مدت هشت ماه براى جمع‌آورى اطلاعات مربوط به ايران در شيراز اقامت داشته است.

بخش چهارم

قسمتى از خاطرات جونز را كه مربوط به آخرين ملاقاتش با خان زند است از مقدمه كتاب در اين بخش نقل مى‌شود.

بخش پنجم

سر جان ملكم نماينده كمپانى هند شرقى و سفير حكومت هند بريتانيا سه بار به ترتيب در سال‌هاى 1800 و 1808 و 1810 ميلادى برابر با سال‌هاى 1215 و 1223 و 1225 هجرى قمرى به ايران سفر نمود؛ ولى در دفعه دوم به علت نفوذ فرانسوى‌ها در تهران به او اجازه ورود به پايتخت داده نشد، لامحاله در بوشهر متوقف شد. سرجان ملكم شرح سفارت خود در سال‌هاى 1800 و 1810 ميلادى را در كتابى به رشته تحرير درآورد؛ اينك ترجمه بخشى از اين كتاب را در مورد ورود ملكم به تهران در سال 1800 و ملاقاتش را با فتحعلى شاه و ديگر دولت مردان ايران ترجمه شده است.

بخش ششم

ادوارد اسكات وارينگ بنا به گفته خودش در ظاهر به عنوان سير و سياحت، ولى در باطن براى گردآورى مطالب سياسى راجع به اوضاع ايران در تاريخ 22 مه 1802 وارد بوشهر و بعدها شيراز شد و خاطرات خود را به رشته تحرير درآورد. اسكات وارينگ در اين سفرنامه اطلاعات جالبى از آداب و رسوم و مسائل سياسى و اقتصادى و اجتماعى كشور را به دست مى‌دهد كه از هر لحاظ جالب و ارزنده است و اينك ترجمه قسمت‌هائى از اين سفرنامه را در اين بخش به اطلاع خوانندگان عزيز مى‌رسد.

بخش هفتم

همان طورى كه در بخش‌هاى سوم و چهارم اين كتاب ديديم سرهارفورد جونز يك بار در زمان سلطنت جعفر خان زند به عنوان دبير دوم كنسولگرى انگليس در بصره، و يك مرتبه هم براى خريد جواهرات سلطنتى در زمان لطفعلى خان زند به شيراز آمد؛ ولى براى بار سوم او در مقام سفير پادشاه انگلستان در سال 1808 وارد ايران شد و بطورى كه در يادداشت‌هايش خواهيم ديد. وى به علت آشنائى به زبان فارسى و دوستى با ميرزا بزرگ قائم مقام وزير عباس ميرزا توانست دوباره اعتماد دولت ايران را (پس از بى- اعتنائى حكومت هند به مفاد قرارداد ژنرال ملكم) به خود جلب نمايد و هيئت فرانسوى را به رياست ژنرال گاردان از ايران اخراج نمايد.

سرهاردفورد جونز يادداشت‌هاى سفارت خود را در ايران تهيه و تنظيم نموده كه اينك گلچينى از ترجمه اين سفرنامه را به‌طور خلاصه به اطلاع خوانندگان عزيز مى‌رسد.

بخش هشتم

جيمز مورير اصلا اهل فرانسه و تبعه انگليس بود. او در سال 1780 ميلادى در ازمير متولد گرديد و در آن شهر با آداب و رسوم شرقى و زبان‌هاى تركى و فارسى آشنا شد. چون پدرش كنسول انگليس در استانبول بود وى را هم به استخدام وزارت خارجه درآورد.

مورير همراه سرهارفورد جونز بريج در سال 1808 به عنوان منشى مخصوص سفير وارد ايران شد و براى بار دوم در سال 1811 به اتفاق سرگوراوزلى به تهران آمد و مدت شش سال سمت منشى‌گرى سفارت انگليس را در تهران به عهده داشته و در غياب سفير عهده‌دار كفالت سفارت بود و در انعقاد عهدنامه گلستان و تعيين خطوط مرزى ايران و روس، و انعقاد معاهده شوم ايران و انگليس دست داشت كتاب حاجى بابا اصفهانى قريب ده سال پس از مراجعت نهايى مورير در لندن انتشار يافت.

مورير ظاهرا اين كتاب را به خاطر انتقاد از ايرانيان و نشان دادن جهات زشت آداب و رسوم ايرانى به رشته تحرير درآورد.

مورير خاطرات خود را به ايران در سمت منشى مخصوص سرهارفورد جونز به رشته تحرير درآورد. هم اكنون ترجمه بخشى از اين كتاب را خوانندگان گرامى عرضه مى‌شود.

بخش نهم

«سفرى به بلوچستان و سند» نام كتابى است كه ستوان پوتيسنگر آن را به رشته تحرير كشيده است.

شخص موصوف به دستور حكومت هند براى تهيه گزارشى از اوضاع دو ايالت بلوچستان و سند در تاريخ بيست و دوم ژانويه 1810 از بمبئى حركت و در ماه مارس همان سال وارد کرمان گرديد.

اينك قسمتى از يادداشت‌هاى او را در مورد شهر کرمان است ترجمه، و در اين بخش به خوانندگان تقديم مى‌گردد.

بخش دهم

جان مكدونالدكينر در سال 1810 ميلادى در سمت معاون سياسى سرجان ملكم همراه هيئت انگليسى وارد تهران گرديد. او به منظور آگاهى حكومت هند بريتانيا از موقعيت جغرافيايى و اوضاع سياسى و اقتصادى و اجتماعى ايران، ماحصل مطالعات، و مشاهدات خود را درباره كشور به رشته تحرير درآورد، اينك ترجمه گزيده‌هايى از اين كتاب را براى ختام اين مجلد به خوانندگان عرضه مى‌گردد.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب كتاب در ابتداى كتاب و فهرست نام كسان و جاى‌ها در انتهاى كتاب ذكر شده است.

منابع مقاله

متن و مقدمه كتاب