تصویر حضرت محمد(ص) و حضرت زهرا(س) در دایرةالمعارف اسلام (ترجمه و نقد)

تصویر حضرت محمد(ص) و حضرت زهرا(س) در دایرة المعارف اسلام (ترجمه و نقد)
پدیدآوران	تقی‌زاده داوری، محمود (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	تصویر حضرت محمد(ص) و حضرت زهرا(س) در دایره المعارف اسلام (ترجمه و نقد)
ناشر	شيعه شناسی
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1388 ش
چاپ	1
شابک	‎978-600-5147-05-6
موضوع	فاطمه زهرا(س)، 8؟ قبل از هجرت - 11ق. محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏22‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏ج‎‏2‎‏ت‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تصوير حضرت محمد(ص) و حضرت زهرا(س) در دائرةالمعارف اسلام(ترجمه و نقد) زير نظر محمود تقي زاده داورى در يك مجلد به زبان فارسى منتشر شده است. ترجمه اين دو مدخل دائرةالمعارف توسط آقاى حسين مسعودى و نقد آن‌ها به قلم خانم فاطمه جان احمدى مى‌باشد.

ساختار

اين اثر در چهار بخش تنظيم شده و ترجمه و نقد هر يك از مدخل‌ها در دو بخش جداگانه آمده است. هر يك از بخش‌ها مشتمل بر زيرمجموعه‌هاى فراوانى است كه البته عناوين بخش مربوط به فاطمه(س) از تعدد بيشترى برخوردار است.

گزارش محتوا

كتاب حاضر در واقع، سومين كتاب از مجموعه كتاب‌هاى بررسى واژگان شيعى در دايرةالمعارف اسلام (چاپ ليدن هلند) كه در آن دو مدخل «محمد(ص)» و «فاطمه(س)» مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. منتقد در اين اثر بيشتر بر روش‌هاى علمى و انطباق روش نگارش اين مدخل‌ها با روش‌هاى متعارف جوامع آكادميك متمركز شده و به خوبى نشان داده است كه نويسندگان مدخل‌ها در ارائه تصويرى صحيح از دو شخصيت بزرگ اسلامى از روشى علمى و مورد پذيرش جوامع دانشگاهى بهره نبرده و بنابراين، نمى‌توان اين مدخل‌ها را به معنى واقعى كلمه، آثارى علمى تلقى نمود.

ناقد كتاب صرفاً مواردى را به عنوان نمونه يادآور شده است، حال آن‌كه تصريح مى‌كند كه اين مدخل‌ها از كاستى‌ها و كمبودهاى فراوانى رنج مى‌برند و بايد در اثرى ديگر به تفصيل به آن پرداخت و كژى‌ها و لغزش‌هايى را كه بر قلم نويسندگان وارد آمده، اصلاح كرد.

تذكر اين نكته ضرورى است كه بسيارى از نويسندگان مدخل‌هاى دائرةالمعارف اسلام از فضاى غيراسلامى يا ضداسلامى موجود در غرب متأثر بوده و در نگارش اين مدخل‌ها رويكردى غيرهمدلانه و گاه مغرضانه اتخاذ كرده‌اند كه نمونه آن را مى‌توان در بخش پايانى مدخل مربوط به پيامبر اسلام(ص) مشاهده نمود. بخش مذكور اگرچه به توصيف نوشته‌هاى غربى درباره پيامبر اسلام(ص) در قرون گذشته مى‌پردازد؛ ولى همين گزارشگرى، براى ما مسلمانان و علاقه‌مندان به پيامبر رحمت و هدايت، گزنده و آزار دهنده است و از اينرو از انتشار آن خوددارى شده است.

مقاله اول:

مقاله «محمد(ص) پيامبر اسلام» يكى از مقالات مهم و محورى مجموعه دائرةالمعارف اسلام است. مستشرقان و اسلام شناسان نام‌آورى، چون «اف.بول»، «اى.تى.وِلش»، «آن همارى شيمل»، «اى.نوت»، «ترود الرت» در تدوين، تبويب و تقسيم‌بندى عناوين جزئى آن مشاركت داشته‌اند.

منتقد كتاب رتبه و ارزش اين مقاله را به دليل نگاه تخصصى و بايستگى‌هاى تحقيق و ضرورت‌هاى شايسته موضوعى آن، در رتبه نخست قرار مى‌دهد. وى معتقد است كه ظرفيت موضوعى مقاله و عنوان پرمايه آن مى‌تواند افزون بر شمول موضوعى بر بيشتر مباحث كليدى صدر اسلام كه بر مدار شخصيت رسول اكرم(ص) مى‌گردد، پرسش‌هاى مطرح شده را به درستى پاسخ گويد؛ اما يك‌سونگرى و پيشداورى‌هاى مستشرقان و كم‌آشنايى با معارف اسلامى و گاه تعمدهاى جاهلانه و جانبدارى‌هاى مغرضانه سبب شده است تا پژوهش‌هاى موجود در حوزه تاريخ اسلام به خوبى استقصاء نشود.

نقد اين مقاله در سه بخش انجام شده است. در بخش نخست دوره زندگى پيامبر اسلام(ص) با توجه به منابع و حوادث زندگى آن‌حضرت در مكه و مدينه مورد بررسى قرار گرفته است. در بخش بعد پيامبر(ص) در باورهاى دينى عموم مسلمانان مطالعه شده است. در بخش سوم نيز تصوير پيامبر اسلام(ص) در اروپا و غرب آمده است.

در صفحه 161 كتاب چنين مى‌خوانيم: غفلت از منابع تاريخى، نويسنده مقاله را كه از قالب‌هاى فكرى مسلط يهودى خود متأثر بوده، بدانجا مى‌كشاند كه درباره نماز جماعت هفتگى مسلمانان؛ يعنى نماز جمعه، بنويسد: «نماز جماعت هفتگى مسلمانان كه اوايل بعدازظهر جمعه برپا مى‌شد و ممكن است، پيش از ورود پيامبر به مدينه وضع شده باشد، به احتمال زياد مستقيماً متأثر از روز آمادگى يهود براى استقبال از شنبه است كه غروب جمعه آغاز مى‌گردد». روشن نيست اين گمان نويسنده از كجا برآمده است؛ اما بى‌ترديد مؤثرات مذهبى، انديشه‌هاى قالب گرفته يهودى و تنگ‌نظرى محققانه وى در پيدايى چنين احتمالى مؤثر بوده است. پيامبر نخستين نمازجمعه خود را در محله قبا و تنها چندى پيش از ورود به مدينه و رويارويى با يهوديان آن سامان در محل بنى‌سالم بن عوف به جاى آورد و گزارش خطبه‌هاى اين نماز در منابع مندرج است.

مقاله دوم:

اين مقاله از يك مقدمه، دو بخش كلى و 28 زيرمجموعه جزئى و يك نتيجه نهايى تشكيل يافته است.

در بخش اول با عنوان «بعد تاريخى» مباحث؛ مانند: تولد و كودكى، سفر از مكه به مدينه و نامزدى فاطمه(س)، ازدواج فاطمه، پسران فاطمه، فاطمه يكى از پنج عضو اهل‌بيت(ع) و... آمده است.

در بخش دوم با عنوان «بعد افسان‌هاى» نويسنده كوشيده است، از منظر شيعه به وقايع تاريخى، بلكه عمدتاً كلامى بنگرد. برخى از مباحثى كه در اين بخش مورد مطالعه قرار گرفته است، عبارت است از: آبستنى و زايمان خديجه، نامزدى فاطمه، ازدواج فاطمه، هداياى آسمانى، معجزات فاطمه، اسامى فاطمه و....

منتقد كتاب با تذكر اين نكته كه واليرى نويسنده اين مقاله با شيوه به ظاهر انتقادى با اين مبحث مواجه و با تفكيك دو نگرش تاريخى و اسطورهاى كوشيده است تا به تعبير خود شخصيت فاطمه را از لابه‌لاى غبار ابهام بيرون كشد؛ اما اشكالاتى بر مقاله او وارد است كه از ارزش علمى كار او كاسته است؛ از جمله اين ايرادات است:

1. تطابق روش تحقيق او بر روش لامنس و تأثيرپذيرى او كه سبب شده همسو با ساير مستشرقين به وقايع تاريخ اسلام به‌گونه‌اى جهت‌دار بپردازد.
2. درج اطلاعات بدون سند يا كمسند
3. تأكيد بيش از حد او بر اطلاعات منابع اهل سنت به ويژه طبقات ابن سعد وى را از پردازش دقيق حقايق تاريخى يا فرصت مقايسه اطلاعات عاجز ساخته است.
4. قضاوت‌هاى عجولانه نويسنده مشكلاتى جدى را در طرح تحليل‌هاى نهايى پديد آورده است.
5. اطلاعات ضد و نقيض در داده‌هاى تاريخى او بسيار است و كوشش‌هاى وى منبى بر چينش اطلاعات هم، بر غموض محتوايى مقاله افزوده است.

منتقد سپس به نقد منصفانه مقاله و به تعبير خود به تشريح اسير شدن محقق در دام اشتباهات روشى مى‌پردازد. در انتهاى اين بخش از كتاب، عناوين يازده تأليف ارزشمند متأخر كه به شبهات موجود درباره اين بانوى بزرگ اسلام پاسخ داده‌اند، ذكر شده است.

وضعيت كتاب

در پاورقى كتاب آدرس مطالب كتاب يا منابع بيشتر براى مراجعه و توضيحات مفيدى ذكر شده است. فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و نمايه‌ها در انتهاى كتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب

وابسته‌ها

تصویر امامان شیعه در دایرة المعارف اسلام (ترجمه و نقد)

تصویر خانواده پیامبر(ص) در دائرةالمعارف اسلام (ترجمه و نقد)

تصویر شیعه در دائرةالمعارف امریکانا (ترجمه و نقد مقالات شیعی دائرةالمعارف امریکانا)