رساله سعدیه

رساله سعدیه
پدیدآوران	حلی، حسن بن یوسف(نويسنده) واعظ استرآبادی، سلطان‌حسین(مترجم) اوجبی، علی (مصحح)
ناشر	انجمن آثار و مفاخر فرهنگي
مکان نشر	ايران - تهران
چاپ	1
شابک	‎964-7874-13-8
موضوع	اخلاق شيعه شيعه - عقايد عبادات شيعه فقه جعفري - قرن 8ق. کلام شيعه اماميه
زبان	فارسی عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏210‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏ر‎‏5041
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رساله سعدیه، ترجمه کتاب «الرسالة السعدية»، اثر حسن بن یوسف بن مطهر حلی (648-726ق)، معروف به علامه حلی است که برگردان فارسی آن توسط سلطان حسین استرآبادی (994-1094ق) صورت گرفته است. تحقیق و تصحیح این اثر توسط علی اوجبی صورت گرفته است.

در ابتدای کتاب پیشگفتاری از مهدی محقق، سپس مقدمه مصحح - ‎که شامل ترجمه و روش تحقیق و تصحیح است - ‎آمده است.

پیشگفتار مهدی محقق

مهدی محقق در این پیشگفتار به بررسی تاریخچه فلسفه در جهان اسلام پرداخته است. ایشان در این‎باره می‎گوید: مسلمانان در قرون اولیه، همه دروازه‎های علم و دانش را بر روی خود باز کردند و آثار ملل مختلف را از زبان‎های یونانی، سریانی، پهلوی و هندی به زبان عربی ترجمه کردند. کتاب‎های مهم ارسطو، همچون الطبيعة و الحيوان و اخلاق نیکوماخس و همچنین کتاب‎های افلاطون، همچون جهموریت و طیماوس و نوامیس و کتاب‎های دیگر به زبان عربی ترجمه شد.

فلسفه در قرون نخستین از قداست و شرافت خاصی برخوردار بود و با طب، عدیل و همگام پیش می‎رفت. فلاسفه خود اطبا بودند و طبیبان هم فیلسوف. تا بدانجا که فلسفه را طب روح و طب را فلسفه بدن بشمار آورده‎اند. ابن ‎سینا کتاب پزشکی خود را با نام متناسب با فلسفه، یعنی «قانون» و کتاب فلسفی خود را با نام متناسب با طب، «شفا» نامید.

ایشان در ادامه این سیر به مخالفان فلسفه اشاره می‎کنند؛ کسانی چون غزالی که با تألیف کتاب تهافت الفلاسفة، سعی در تکفیر فیلسوفان داشت. نویسنده در این‎باره می‎گوید: مخالفان فلسفه برای محکوم کردن اندیشه‎های فلسفی به هر وسیله‎ای متوسل می‎شدند؛ گاه بر تعبیرات و تفسیرات فلاسفه خرده می‎گرفتند و می‎گفتند: مثلاً فلاسفه از تعبیرات قرآنی معانی‎ای را اراده می‎کنند که مقصود و مراد صاحب وحی نبوده است... و این نکوهش به آنجا کشید که می‎گفتند: واژه فلسفه، مرکب از «فل» به معنای کندی و «سفه» به معنای نادانی است. دانشمندان اهل سنت و جماعت، فلسفه یونان را مقابل با قرآن قرار دادند و کتاب‎هایی در این‎باره نوشتند. در این میان بسیاری از دانشمندان کوشیدند تا این شکاف میان دین و فلسفه را از بین ببرند، ولی موفق نشدند؛ از جمله آنان ناصرخسرو قبادیانی بود که کتاب «جامع الحكمتين» را نگاشت تا میان دو حکمت، یعنی حکمت شرعیه و حکمت عقلیه آشتی دهد... در غرب جهان اسلام نیز ابن رشد اندلسی کوشید... ولی او هم در این راه توفیقی به دست نیاورد.

دانشمندان شیعی ایران برای رفع این نفرت و زدودن این زنگ از چهره فلسفه یونان سعی وافری نمودند که از جمله می‎توان از علامه طباطبایی، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، شیخ محمدتقی آملی و امام خمینی(ره) نام برد. اینان وارث علم گذشتگان خود بودند؛ همان گذشتگانی که ابتکار تطهیر فلسفه و تحبیب فلاسفه را عهده‎دار گردیدند که از میان آنان می‎توان از میرداماد، ملاصدرا، فیض کاشانی، عبدالرزاق لاهیجی و ملا هادی سبزواری نام برد. این فیلسوفان کلمه «فلسفه» را به کلمه «حکمت» تبدیل کردند که هم نفرت یونانی بودن از آن کنار زده گردد و هم تعبیر قرآنی که مورد احترام هر مسلمانی است برای آن علم به‎کار برده شود. اینان برای هر فیلسوفی یک منبع الهی را جستجو کردند و علم حکما را به علم انبیا متصل نمودند و کوشیدند تا برای مطالب فلسفی و عقلی از قرآن، سنت نبوی، نهج‎ البلاغه، صحیفه سجادیه و سخنان ائمه اطهار استشهاد نمایند. لازم به ذکر است که توجه حکمای متأخر مانند نراقی به متقدمان، به معنی آن نیست که اینان خو را دست‎بسته تسلیم آنان می‎کردند و یا گفته آنان را تکرار می‎نمودند، بلکه گفتار گذشتگان را منبع و اصل اندیشه خود قرار می‎دادند و جای‎جای، بر افکار آنان خرده می‎گرفتند.

مهدی محقق - ‎که خود رئیس همایش بین‎المللی قرطبه و اصفهان را عهده‎دار بوده - ‎در ادامه درباره هدف و انگیزه این همایش سخن به میان می‎آورد و کتب و آثاری را که به این مناسبت منتشر شده است، نام می‎برد.

روش مترجم

روش مترجم در این اثر چنین است که ابتدا بخشی از متن کتاب «الرسالة السعدية» را آورده و ترجمه را بلافاصله در ذیل آن قید نموده است. همان ‎طور که می‎دانیم مترجم کتاب، سلطان حسین استرآبادی (994-1094ق) از عالمان قرن یازدهم هجری است؛ پس ادبیات این نوشتار، مربوط به آن زمان است و نیز از آنجا که ترجمه وی، تحت‎اللفظی است، چندان روان و ساده نیست.

علامه حلی، در «البحث الخامس» می‎نویسد: «الثاني: أن أفعالنا تقع بحسب قصورنا و دواعينا و تنتفي بحسب كراهتنا و صوارفنا؛ فإنا إذا أردنا بالحركة يمنة أوجدناها كذلك، لا يسرة و إذا أردنا الصعود وقع، لا النزول و إذا أردنا الأکل وقع، لا الشرب و هذا الحكم كله ضروري و لو كانت الأفعال صادرة من الله لم يكن كذلك؛ بل جاز أن يقع و إن كرهناها و أن لا يقع و إن أردناها».

مترجم این متن را چنین ترجمه نموده است: «دوم: از وجوهات مذهب حق آنکه افعال ما واقع می‎شود به‎حسب قصدها و داعیه‎های ما و منتفی می‎گردد به‎حسب کراهت‎ها و موانع ما. به تحقیق که چون اراده کنیم ما به حرکت جانب راست، به ‎قصد و اراده خود، می‎یابیم خود را به ‎جانب راست، نه به ‎جانب چپ و هرگاه اراده کنیم به بالا، واقع می‎شود، نه به زیر آمدن و هرگاه که اراده کنیم خوردن نان، واقع می‎شود، نه آشامیدن آب و همه این حکم، معلوم است نزد عقلا. اگر این افعال از جانب خدای می‎بود، این‎چنین نمی‎بود که واقع شود این افعال، بلکه جایز بود که عکس اراده ما می‎بود؛ اگرچه ما کاره و مریدِ آن باشیم».

مطالبی درباره تصحیح و تحقیق کتاب

علی اوجبی برای تصحیح کتاب تنها از یک نسخه استفاده نموده و خود در این‎باره می‎گوید: علی‎رغم تلاش‎های فراوان تنها به یک نسخه از این اثر دست یافتم که در کتابخانه آیت‎الله مرعشی نگهداری می‎شود.

شیوه تصحیح ایشان چنین است:

1. اساس تصحیح بر همان نسخه منحصر که در پاورقی‎ها با حرف رمز «س» مشخص شده مبتنی است. کاستی‎هایی که از دید نگارنده در متن نسخه وجود داشت، اصلاح و در پاورقی‎ها مشخص گردید.
2. گاه برای روان شدن متن، واژه‎ای به متن افزوده شد.
3. در مواردی که مترجم، عباراتی را افزوده بود که در فضای کنونی موجب تفرقه می‎شد، عبارت یادشده حذف و نقطه‎چین شد.
4. واژه «قال» که در ابتدای هر بند از متن مصنف آمده بود، حذف گردید.
5. برای تسهیل در استفاده، از نسخه اساس برای آن دسته از مخاطبانی که امکان دسترسی به آن را دارند، شماره برگ‎ها در داخل علامت / / مشخص و از حروف A و B برای تعیین صفحات استفاده شد.
6. شماره آیات و نام سور در بخش پایانی کتاب در قسمت نمایه‎ها درج شد.
7. منابع روایت‎های موجود در متن با استفاده از لوح فشرده «المعجم الفقهي»، استخراج گردید و در بخش پی‎نوشت‎ها ثبت شد. ذکر این نکته ضروری است که در موردی که روایتی در منابع متعدد وجود داشت، به درج بعضی از آن‎ها بسنده شد.
8. پس از پایان هر روایت در متن شماره‎ای داخل دو قلاب قرار دارد که راهنمای یافتن مأخذ آن روایت در بخش پی‎نوشت‎ها است.
9. علائم «+» و «-» در پاورقی‎ها برای بیان افزوده‎ها و کاستی‎هاست.
10. تحقیق این اثر در سال 1374ش، به پایان رسیده است.

فهرست محتویات در ابتدا و فهارس فنی در انتهای کتاب قید شده است.

منابع مقاله

مقدمات و متن کتاب.