أسرار البلاغة في علم البيان

أسرار البلاغة في علم البیان

نام کتاب	أسرار البلاغة في علم البیان
نام‌های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (نويسنده) هنداوی، عبدالحمید (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2028‎‏ ‎‏/‎‏ج‎‏4‎‏الف‎‏5‎‏ ‎‏1380
موضوع	زبان عربی - فن شعر زبان عربی - معانی و بیان
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1422 هـ.ق یا 2001 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2915AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالی

اسرار البلاغة در موضوع علم بيان، توسط عبدالقاهر جرجانى (متوفاى 471ق) از اديبان و نحويان ايرانى و از پايه‌گذاران دو علم از علوم بلاغى يعنى معانى و بيان نوشته شده است.او براى سروسامان بخشيدن به اين علوم، قرآن كريم را كانون توجه و تحقيق خود قرار داد و کتاب دلائل الاعجاز را در علم معانى و اسرار البلاغة را در علم بيان تدوين كرد. کتاب اسرار البلاغه را بايد به سبب دربرداشتن يك دورۀ كامل علم بيان با درون‌مايه‌اى غنى يكى از كتب زيرساز اين دانش دانست.

ويژگى‌ها

قبل از جرجانى كسانى چون جاحظ و ابن دريد و غيره در علم بيان آثارى از خود بجاى گذاشته‌اند، اما بسيارى از اهل فن عبدالقاهر جرجانى را موسس و واضع علم بلاغت مى‌دانند چرا كه آثار نويسندگان قبل از وى مشتمل بر ابحاثى پراكنده بود كه از گوشه و كنار گرد آمده بود اما جرجانى اصول علم بلاغت را تدوين كرده، فروع اين علم را به آن اصول بازگرداند و براى آن قواعد و اصولى مقرر نمود كه از هرگونه نقص و تعقيدى خالى است و از تجريد و تعقيدهاى منطقى كه در آثار افرادى چون سكاكى نمايان است، به دور مانده است.

در کتاب جرجانى توجه ويژه‌اى به محسنات بديعيه شده است، در حاليكه اين محسنات از ديدگاه عالمان علوم بلاغت متأخر امرى خارج از مطابقت كلام با مقتضاى حال به شمار مى‌رفت و ايشان محسنات را صرفا آرايه‌اى لفظى براى كلامى كه وجوه مطابقت را به دست آورده بود مى‌دانستند.

ويژگى ديگر اين کتاب اينست كه علاوه بر طرح مسائل مربوط، نشان از اجتهاد نويسندۀ آن دارد، چه در موارد بسيارى همزمان با توضيح يك اصطلاح بيانى چندان از آن لايه برمى‌گيرد كه دريافت خواننده از آن با آنچه پيشتر در ذهن داشته كاملا متفاوت مى‌گردد و انديشه پيوسته در معرض مفاهيم ظريف و نازكى قرار مى‌گيرد كه به هرروى دريافت كامل آن را بر پژوهشگر دشوار مى‌سازد و ره‌آورد اين دشوارى به دست آوردن مفهومى است ظريف كه وجه امتياز اين کتاب نسبت به ساير کتابهاى مشابه است.استعاره، مجاز، تشبيه، تمثيل و ديگر اصطلاحات بيانى در کتاب اسرار البلاغه از مفهومى به مراتب پربارتر برخوردار است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه مؤلف، فصلى دربارۀ اقسام و انواع تجنيس، استعاره، اقسام تشبيه، فرق تشبيه با تمثيل، شبه عقلى، تفاوت تشبيه متعدد و تشبيه مركب، فرق استعاره با تمثيل، سرقت شعرى و اقسام آن، فرق تشبيه و استعارة، تعريف حقيقت و مجاز، مجاز عقلى و مجاز لغوى و تفاوت بين اين دو و تقسيمات هريك، حذف و زيادت و غيره مى‌باشد.

نسخه‌شناسى

اين کتاب با تحقيق و پژوهش دكتر عبدالحميد هنداوى، استاد دانشكده دار العلوم دانشگاه قاهره در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 326 صفحه از سوى دار الكتب العلميه، بيروت براى اولين‌بار در سال 1422 ه‍-2001‌م منتشر شده است.

محقق در ابتداى اين نسخه مقدمه سيد محمد رشيد رضا دربارۀ اين کتاب را قبل از مقدمه‌اى كه خود بر اين اثر نگاشته است آورده است.محقق متن کتاب را طبق نسخه‌هاى رايج به‌ويژه نسخه رشيد رضا كه در سال 1981‌م از سوى دار المعرفة به چاپ رسيده است و نيز نسخه محمود شاكر،ضبط نموده و تمام شواهد کتاب و آيات قرآنى و احاديث و اشعار موجود را از مصادر اصلى تخريج نموده و نسبت به شرح واژگان غريب آن اهتمام ورزيده است. مهمترين حواشى رشيد رضا و شيخ محمد عبده و نيز شيخ محمود شاكر را در پاورقى کتاب به همراه تعليقات و حواشى خود آورده است. در پايان اين نسخه فهرست آيات قرآنى، احاديث نبوى، اقوال و أمثال، ابيات شعرى، رجز و فهرست موضوعات کتاب در اختيار خواننده قرار گرفته است.

منابع مقاله

1-مقدمه رشيد رضا و محقق کتاب دكتر هنداوى

2-دانشنامه قرآن كريم، ج اول ص 840 و 211 بهاء‌ الدين خرمشاهى

پیوندها

مطالعه کتاب أسرار البلاغة في علم البیان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور