المزهر في شرح الشاطبية و الدرة

المزهر في شرح الشاطبية و الدرة

نام کتاب	المزهر في شرح الشاطبية و الدرة
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	منصور، محمد خالد (نويسنده) نصر، محمد موسي (نويسنده) قضاة، احمد محمد (نويسنده) قضاه، محمد عصام (نويسنده) جرمي، ابراهيم (نويسنده) شکري، احمد خالد (نويسنده) سيفي، خالد سيف الله (نويسنده)
زبان	عربي
کد کنگره
موضوع
ناشر	دار عمار
مکان نشر	عمان
سال نشر	مجلد1: 2006م , 1427ق ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE12877AUTOMATIONCODE

المزهر في شرح الشاطبية و الدرة، شرح بر دو کتاب منظوم «حـرز الأمـاني و وجـه التـهاني»، معروف به شاطبیه نوشته قاسم بن فیرة بن خلف اندلسی شاطبی (م 590ق) و «الدرة المضية في القراءات الثلاث المتممة للقراءات العشر المتواترة» نوشته ابن جزری (م 831ق)، است. محمد خالد منصور، محمد موسی نصر و تعداد دیگری از نویسندگان عرب شارحان این اثر هستند.

پس از تألیف القراءات‎ السـبعة توسّط ابن مجاهد و تألیف کتاب‎هایی در زمینه احتجاج بر قراءات، آثار و تألیفات مربوط بـه قـرائات سبع رو به رونق و رواج گذاشت‎، که‎ مـهم‎ترین آنـها عـبارت اسـت از:

1. «التيسير في القراءات السبع»، نوشته ابوعمرو عثمان بـن سـعید دانی (م 444ق) که طبق نظر ابن‎ جزری و زرکشی صحیح‎ترین و بهترین‎ اثر درباره قرائات سبع اسـت‎.
2. منظومه قاسم بن فیره اندلسی شاطبی (م 590ق)، کـه «حـرز الأمـاني و وجـه التـهاني» نـام دارد و به شاطبیه معروف است. در این کتاب، محتوای کتاب «التيسير» به رشته نظم درآمده و ابیات‎ آن‎ به‎ یک‎هزارویک‎صدوهفتادوسه بیت‎ می‎رسد‎.

با توجّه به اینکه کتاب التـيسير و کتاب شاطبیه بر فضای درسی و تحقیقات مربوط به قرائات قرآنی حاکم شد، شرح‎های زیادی بر کتاب‎ شاطبیه‎ نوشته‎ شد. به نظر‎ می‎رسد‎ تألیف‎ کتاب التيسير و شاطبیه و آثار دیگری که در قرن پنجم هجری تألیف‎ شد‎، باعث گشت میان قـرائات صـحیح و قرائات شاذ امتیاز و تفاوتی آشـکار مـشخّص گردد. ‎

سه منظومه پیرامون قرائات عشر تألیف شده که عبارتند از: «الشاطبية»، «الدرة» و «طيبة النشر في القراءات العشر المتواترة» ابن جزری (ت 833ق). شاطبیه و دره مشتمل بر 21 طریق برای قراء هستند و نزد قراء متأخر، قرائات عشر صغری و طيبة النشر هم قرائات عشر کبری نامیده شده است. طيبة النشر مشتمل بر طرق شاطبیه و دره و مطالب فراوان دیگری است. علمای قرائات معمولاً دانشجوی این علم را ابتدا به شاطبیه و دره و پس از فراگیری این دو به طيبة النشر ارجاع می‎دهند.

این اثر، مشتمل بر مقدمه مختصری از شارحان و دو بخش است که بخش اول مشتمل بر مقدمه‎ای در معرفی شاطبی و آثار او و شرح شاطبیه و بخش دوم نیز همانند بخش اول حاوی مقدمه‎ای در معرفی ابن جزری و آثارش و سپس شرح دره است. بخش اعظم هریک از شروح به باب فرش الحروف اختصاص دارد؛ به‎طوری‎که در شرح شاطبیه بیش از نیمی از اثر و در شرح دره دو ثلث آن به این موضوع اختصاص یافته است.

شاطبیه، منظومه لامیه‎ای در بحر طویل در رابطه با قرائات سبعه است. شاطبی در این اثر از التيسير استفاده کرده و بر قراء سبعه و روات چهارده‎گانه آنها و طرقی که ابوعمرو دانی به آن طرق بر شیوخ خود قرائت کرده بسنده کرده است و البته بر مطالب التيسير مباحث مهم دیگری در موضوع قرائات و تفسیر و اعراب افزوده است. ‎تعداد ابیات این اثر 1173 بیت است.

دره نیز منظومه‎ای در قرائات سه‎گانه متمم قرائات عشره است که ابن جزری آن را بر وزن شاطبیه سروده است. این منظومه 24 بیت دارد و بین اهل علم شهرت فراوانی داشته تا جایی‎که برخی از اساتید ابن جزری آن را حفظ کرده بودند. نام دره با نام شاطبیه مقرون شد و با هم از آنها یاد می‎شد. ابن جزری در انتهای سرودن دره در مسیر حج بوده است و حوادثی را که برایش رخ داده ذکر کرده است. در این سفر راهز‎نان به آنان حمله کرده و اموال آنها را گرفته و آنها را می‎ترسانند و نزدیک بوده که ابن جزری را نیز بکشند.

شیوه تحقیقی شارحان اثر عبارت است از:

1. ذکر مقدمه‎ای در معرفی مختصر شاطبی و شاطبیه و نیز ابن جزری و الدرة المضية؛
2. ضبط کامل ابیات شعری با نگارش رموز قراء در انتساب قرائت به آنها و همچنین رموز بعضی احکام مانند ادغام و مانند آن.
3. شرح بلافاصله ابیات با اشاره به مکان شاهد تا دانشجو بتواند با منظومه و اصطلاحات آن تمرین کند؛
4. تحقیق در مباحث دو منظومه و بیان قول محقق و آنچه قراء قرائت می‎کرده‎اند؛
5. شرح کلمات دشوار در پاورقی؛
6. اکتفا به ذکر مصادر آخر کتاب و خودداری از ذکر منابع شرح در کتاب - جز در مسائل دقیقی که طالب علم نیازمند به رجوع به آن بوده؛
7. کتابت آیات با رسم‎الخط عثمانی با ذکر اسم سوره و رقم آیه؛
8. استخراج احادیث ذکرشده در شرح؛
9. ذکر فهرست موضوعات شرح. ‎

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. راغبی، محمدعلی، «قـرائات»، پایگاه مجلات تخصصی نور، صحیفه مبین، پاییز و زمستان 1383، شماره 35 و 36، صفحه 4 تا 40، به آدرس اینترنتی:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2227