معجم البلدان (ترجمه)

معجم البلدان

نام کتاب	معجم البلدان
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	منزوی، علی نقی (مترجم) یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏G‎‏ ‎‏93‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏6041
موضوع	ایران - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهای اسلامی - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	سازمان ميراث فرهنگي کشور (پژوهشگاه)
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	626 هـ.ق
کد اتوماسیون	2272

معرفى اجمالى

«معجم البلدان (ترجمه)»، ترجمه فارسى اثر ارزشمند ياقوت حموى به قلم على‌نقى منزوى است. اين ترجمه به لحاظ مقدمه و تحقيقات آن ارزشمند است.

ساختار

ساختار كتاب، برخلاف متن معجم‌البلدان كه در پنج مجلد آمده، در دو مجلد منتشر و تنظيم شده است؛ بدين ترتيب كه در مجلد اول، مقدمه مترجم، به‌علاوه حروف «همزه، ب، ت و ث» و در مجلد دوم ابتدا شرح احوال و آثار مترجم و پس از آن باقى حروف تا «ز» آمده است. باقى حروف ترجمه نشده است.

گزارش محتوا

در ابتداى مجلد اول، مقدمه ارزشمندى ديده مى‌شود كه در 31 شماره تنظيم شده است. در ابتداى اين مقدمه زندگى‌نامه، سفرها، اساتيد و آثار ياقوت ذكر شده است. پس از آن به شيوه تأليف كتاب مهم «معجم البلدان» به‌تفصيل پرداخته شده است. منزوى در بخش آخر مقدمه به انگيزه خود از ترجمه اين اثر اشاره كرده است. او با ذكر انتشار الذريعة، طبقات اعلام شيعه و مانند آن مى‌نويسد: «مجموع اين كارها به من نشان داد كه نود درصد كتاب‌هاى يادشده، از مؤلفان ايرانى است و به زبان عربى كه زبان علمى آن روزگار بود، نگاشته‌اند... ازاين‌روى بر آن شدم تا آنجا كه توان دارم، متن‌هاى علمى اصيل تاريخ و جغرافيا را به زبان فارسى برگردانم، تا اين بار سنگين از دوش دانشگاهيان آينده كاسته شود».

مترجم كار ترجمه كتاب را از روى كهن‌ترين و درست‌ترين چاپ معجم البلدان، چاپ وستنفلد، به انجام رسانده است. وى در ادامه به برخى نقايص اين كتاب اشاره مى‌كند. وستنفلد درباره اشعار كتاب تحقيق كرده، نسخه‌بدل و جاى تكرار شعرها را نشان داده است، تا كمكى به فهم معنى دشوار آنها شود. منزوى مقدارى از آن‌ها را در پانوشت‌هاى جلد يكم آورده است.

اما درباره شيوه او در ترجمه كتاب براى تعيين صداى حروف به پيروى از استادش دهخدا، هر حرف بى‌صدا را در ميان دو قلاب [] نهاده است و مطلب را تا حدّ امكان كلمه به كلمه ترجمه نموده است. اشعارى را كه ياقوت به گواه آورده، عيناً در متن نهاده و برخى را كامل در پاورقى ترجمه كرده است؛ اما در خصوص بعضى ديگر مضمون آنها را، تا اندازه‌اى كه بتواند پيوند جغرافيايى شناسه را با خواست مؤلف معجم نشان دهد، در پانوشت آورده و با اين استدلال از ترجمه كامل شعر مى‌گذرد: «ترجمه آن‌ها گاهى يك‌سر ناممكن است و گاهى داراى چندين احتمال بى‌ارزش نحو و صرف عربى است، كه پرداختن به آن‌ها، جز ضايع كردن وقت و بيرون راندن كتاب از موضوع جغرافيا هيچ سود ندارد».

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هريك از مجلدات در ابتداى آنها آمده است. در ابتداى جلد اول پس از پيشگفتار مترجم، رمزهايى كه در پيشگفتار و پانوشت‌ها به كار رفته است، كتابنامه و برخى منابعى كه ياقوت به آنها ارجاع داده، ذكر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. سايت مؤسسه‌ى كتابخانه و موزه ملى ملك.

پیوندها

مطالعه کتاب معجم البلدان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور