نقاشی سغدی حماسه‌ی تصویری در هنر خاور زمین: تفاوت میان نسخه‌ها

الف: در بخش یک دیدگاه پژوهشگران روسی هنر ایران ارائه شده که کاوش هایی در آسیای میانه و جمهوری‌های پیشین اتحاد جماهیر شوروی داشتند و تلاش عمده‌ی شان بر هویت سازی مستقل برای تاجیکان و آمیختن ایدئولوژی مارکس باورانه و سیاست با تاریخ هنر بوده است. از سوی دیگر شیوه‌ی پژوهش و تاریخ نگاری این گروه بیش تر بر باستان شناسی استوار بود و عمده‌ی این افراد باستان شناس بودند. نوشتارهای شان نیز تاریخ هنر از دید باستان شناسی آمیخته با دیدگاه‌های اشاره شده بود؛ این نگاه پس از فروپاشی شوروی نیز کنار گذاشته نشد و در نوشته‌های آنان که در قید حیات بودند، هم چنان دیده می‌شود. بخش یکم کتاب نمونه‌ای از این دست تحلیل هاست که با وجود مجموعه‌ی گسترده‌ای از یافته‌های مهم تاریخی و باستان شناسیک باید در به کارگیری نتیجه گیری‌های نهایی آن‌ها احتیاط کرد.

هنگامی که در سده‌ی هشتم میلادی/ دوم هجری حکومت پیشااسلامی سغد که در سده‌ی پنجم میلادی شکوفا شده بود، زیر فشار فزاینده‌ی حمله‌های عرب‌ها فروپاشید؛ جدی‌ترین چالش مسلمانان برای مهار فرارود - در منابع عربی ماوراء النهر - از پای درآمد. اگرچه جهان میهن گرایی صدراسلام جهت دهی فرهنگی تازه‌ای به فرارود داد اما نتوانست به تمامی جایگزین سنت‌های پیشااسلامی محلی شود؛ و این سنت‌ها به همان شکل یا اشکال دیگری بازگشت و بر نمودهای فرهنگی دوره‌ی اسلامی اثر نهاد. این سرمشق های مقبول کهن تر نشان دهنده‌ی تداوم الگوهای هنری و ادبی پیشین فرارود است که مدارکی در قالب نوشتار، داده‌های باستان شناسیک و آثار هنری از دوره‌ی پیشااسلامی آن را اثبات می‌کند. اکنون، به ویژه در زمینه‌ی هنر، سنت پیشااسلامی سغدیان را مجموعه‌ای غنی از دیوارنگاری ها، که عمدتا در آسیای مرکزی سوسیالیستی در سه دهه‌ی گذشته یافت شده، به خوبی آشکار کرده است. از زمان کشف این دیوار نگاره‌های چشم گیر، سغد همچون مرکز اصلی آفرینش هنری‌ای نگریسته می‌شود که بر فراسوی آفاق فرهنگی هم جوار خود اثر نهاده است. در دفاع از استقلال مراکز هنری فرارود معمول است که برداشت‌های پیشین، از جمله اینکه هنر فرارود برگرفته از هنر ایرانیان باخترنشین است یا خاستگاه ایرانی دارد، به زیر پرسش برده و یا رد شود.

حماسه‌ی تصویری نمایانگر مقوله‌ی خاصی از درون مایه‌هایی از نگارگری ایرانی سده‌ی سیزدهم میلادی / هفتم هجری بدین سو است. از آنجا که حماسه‌ی تصویری در هنر اسلامی جهان عرب جایی نداشته است، چه بسا بالیدن آن در نگارگری ایرانی با باززایی ادبیات حماسی در جهان ایرانی از سده‌ی نهم میلادی / سوم هجری بدین سو ربط داشته باشد. به سان سنت ادبیات حماسی، سبک و سیاق هنری بسیار پیراسته و یکنواخت حماسه‌ی تصویری در نگارگری ایرانی فرض وجود نمونه‌های هنری پیشین را به گمان می آورد. از آنجا که سنت ساسانی و بیزانسی به حماسه‌ی تصویری بی اعتنا بود، پیشگامان حماسه‌ی تصویری در بدو نگارگری ایرانی را می باید در سنت هنری دیگری جست.<ref> [https://www.historylib.com/books/2294 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>