نمایش مبدأ برای مدارس نظاميه و تأثيرات علمى و اجتماعى آن

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر = NUR20037J1.jpg
| عنوان = مدارس نظاميه و تأثيرات علمى و اجتماعى آن
| عنوان‌های دیگر = 
|پدیدآورندگان 
| پدیدآوران = 
[[کسائی نورالله]] (نویسنده)
|زبان 
| زبان = فارسی
| کد کنگره = ‏‎‏/‎‏ن‎‏6‎‏ک‎‏5 / 291 ‏LG‎‏ 
| موضوع = ايران - تاريخ - مدرسه‏‌هاي نظاميه، ايران - تاريخ - آموزش و پرورش،  دانشگاه‌ها و مدارس عالي - ايران
|ناشر 
| ناشر = امیر کبیر
| مکان نشر = تهران - ایران
| سال نشر = 1374ش

| کد اتوماسیون = AUTOMATIONCODE20037AUTOMATIONCODE
| چاپ = سوم
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 20037
| کتابخوان همراه نور = 20037
| کد پدیدآور = 
| پس از = 
| پیش از = 
}}
 
'''مدارس نظاميه و تأثيرات علمى و اجتماعى آن''' نوشته [[نور اللّه کسائى]] است و کوششی است در بررسى تاريخ علم و فرهنگ در اسلام از طريق شناسایی مدارس نظامیه و بررسی تأثیرات آن در شئون مختلف جامعۀ اسلامی.   

خواجه نظام الملک طوسى با ساخت مدارس نظاميه در نيمه دوم سده پنجم هجرى، يکى از رويداد هاى مهم علمى، مذهبى و اجتماعى را در تاريخ اسلام رقم زد. وجود اين مدارس، بزودى به تأثيرات و تحولاتى شگرف در جامعه اسلامى انجاميد. اين تأثيرات که تا ديرگاهى در بخشى گسترده از جهان اسلام خود مى‌نمود، رفته‌رفته در غبار تاريخ  آرميد و چنانکه بايد، شناخته نشده و محک نخورد. اين اثر در پى شناسايى مدارس نظاميه و کاوش در چگونگى پاگيرى، اداره و بويژه تأثيرات علمى و اجتماعى آن در جهان اسلام و غرب است.   

== ساختار ==
کتاب از پيشگفتار و هفت بخش برآمده است.  

== گزارش محتوا ==
در بخش نخست، از اوضاع سياسى، اجتماعى و علمى سرزمين هاى اسلامى به هنگام پى نهادن نظاميه‌ها مى‌گويد چه، فلسفه وجودى اين مدرسه‌ها با رويداد هاى تاريخى روزگار خود سخت درآميخته است و براى شناسايى همه‌جانبۀ آن ناگزير بايد از تاريخ سياسى، اجتماعى و علمى آن روزگار آگاه بود. از اين رهگذر، نخست از نقش سلجوقيان در پاسدارى از سنت و خلافت مى‌گويد و برخى حاکمان سلجوقى و اوضاع روزگار آنها را ياد مى‌کند تا مى‌رسد به خلافت عباسى، يورش مغولان، جنگ‌هاى صليبى، رواج اسماعيليه و مخالفت اسماعيليان با عباسيان، حسن صباح و قتل خواجه نظام الملک؛ آنگاه به تعصبات و درگيري هاى مذهبى اشاره مى‌کند و نيم‌نگاهى دارد به وضع علمى و ادبى اين دوره. 

بخش دوم، در آغاز اين بخش، به زندگى، شخصيت و احوال و کار هاى علمى و اجتماعى و سياسى خواجه نظام الملک طوسى (408-485 ه‍‌. ق) مى‌پردازد. سپس به مدارس نظاميه، انگيزۀ ايجاد آنها و مراکز مهم علمى پيش از نظاميه‌ها اشارت مى‌کند. 

بخش سوم، از آن نظاميه نيشابور است و در آن گزارشى کوتاه از اوضاع علمى و اجتماعى نيشابور مى‌آيد و پس از معرفى کوتاه مدرسه نظاميه نيشابور، مدرسان و معيدان و دانش‌آموختگان آن شرح و شماره مى‌شوند. 

بخش چهارم دربارۀ نظاميه بغداد است. نگارنده از اهميت علمى و اجتماعى بغداد مى‌گويد. به سلجوقيان در بغداد مى‌پردازد و سقوط بغداد به دست هلاکو و چگونگى بغداد پس از حمله مغول را مى‌آورد. پس از اين، به نظاميه بغداد مى‌پردازد و برترى آن را بر ديگر نظاميه‌ها ياد مىکند. آغاز و انجام بناى آن را مى‌نويسد و به محل، مشخصات ساختمانى، وسعت، متصدى بنا، اعتبارات مالى، موقوفات، مراسم افتتاح و توليت آن

اشارت مى‌کند. سپس سرپرستان و بازرسان اوقاف، اهميت تدريس و شرايط انتصاب مدرس، حقوق و مزاياى مدرس، اجازه تدريس، رقابت دانشمندان براى تدريس در نظاميه، تشريفات مجالس درس، مواد درسى، شماره و شرح حال مدرسان را همراه با نائبان تدريس و نام و شمار معيدان، گوشزد مى‌کند. آنگاه به اهميت وعظ در قرن پنجم و ششم و مجالس پرشور وعظ در نظاميه بغداد مى‌پردازد، واعظان نظاميه را برمى‌شمارد و ائمه جماعتش را مى‌آورد به کتابخانه مدرسه مى‌پردازد و از اهداکنندگان کتاب، نام کتابداران و منشى کتابخانه مى‌گويد پس از آن از استقبال دانش‌پژوهان از نظاميه بغداد و شرايط تحصيلى، مزاياى تحصيلى، دوره تحصيلى، روابط استاد و دانشجو و مزاياى علمى و اجتماعى دانش‌آموختگان نظاميه بغداد ياد مى‌کند و نام دانش‌آموختگان بنام آن مدرسه را برمى‌شمارد. شاعران مقيم نظاميه، گزارش رويداد هاى آن مدرسه و سير و مراحل رکود و انحطاط نظاميه فراز هاى پايانى بخش است. 

در بخش پنجم، از نظاميه اصفهان و مدرسان و دانش‌آموختگان آن، نظاميه طبرستان و مدرسان آن، نظاميه بصره، نظاميه بلخ و مدرسان و دانش‌آموختگانش، نظاميه جزيره ابن عمر، نظاميه خرگرد (خواف)، نظاميه مرو و مدرسان و دانش‌آموختگان آن، نظاميه موصل، نظاميه هرات و مدرسان و دانش‌آموختگان آن، مدرسه رى، مدرسه ظاخر و چند مدرسه در بيت المقدس، حلب، دمشق، خوارزم و قوينه ياد مى‌کند. 

بخش ششم دربارۀ اسناد و نامه‌هاى تاريخى مربوط به مدارس نظاميه است. در بخش هفتم به تأثيرات علمى و اجتماعى مدارس نظاميه مى‌پردازد و از پيشرفت علوم دينى بويژه مذهب شافعى، نهضت تأسيس مدارس دولتى و ملى، تأثير در دانشگاه‌هاى قديم اروپا، تجليل از دانشمندان و مدرسان و پيدايش ضوابط ويژه در امر تدريس و توجه به رفاه مدرسان و طلاب، ياد مى‌کند و آنها را آثار مثبت نظاميه‌ها مى‌خواند. آنگاه به آثار منفى آنها مى‌پردازد و از عدم توجه به برخى رشته‌هاى علمى، مبارزه با فلسفه و آزادى افکار، عدم ارتباط فرهنگى با ديگر جوامع، انحصار دانش و بهره‌گيري هاى سياسى از آن و تشديد درگيري هاى مذهبى و گسترش تفرقه ميان مسلمانان مى‌گويد. <ref> رفیعی بهروز، 1378، ص332-333</ref>
==پانویس ==
<references/>
	
==منابع مقاله==
رفیعی، بهروز، کتابشناسی توصیفی و موضوعی تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات بین‌المللی  هدی، تهران، چاپ اول، 1378ش

==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}


[[رده:کتاب‌شناسی]]