نمایش مبدأ برای ما ينصرف و ما لا ينصرف

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR70613J1.jpg
| عنوان = ما ينصرف و ما لا ينصرف
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[زجاج، ابراهیم بن سری]] (نويسنده)
[[قراعه، هدی محمود]] (محقق)
[[عویضه، محمد توفیق]] (سایر)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره =PJ ۶۱۰۱‬/ز۳م۲ 
| موضوع = زبان عربی,زبان عربی,زبان عربی,زبان عربی, -- صرف و نحو, -- صرف, -- فعل, -- اسم
|ناشر 
| ناشر = 
| مکان نشر = 
| سال نشر = 1391ق - 1971م
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE70613AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 70613
| کتابخوان همراه نور = 70613
| کد پدیدآور = 2774
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''ما ينصرف و ما لا ينصرف'''، اثر [[زجاج، ابراهیم بن سری|ابواسحاق ابراهیم بن سری زجاج]] (متوفای 311ق)، کتابی است درباره اسم‌های منصرف و غیر منصرف و اسباب منع صرف.

مؤلف در این کتاب، به موضوع مهم کلمات منصرف و غیر منصرف پرداخته است. این موضوع، از زمانی که نحویون کتاب‌هایی را در مورد نحو و دستور زبان نوشته‌اند، مورد توجه ایشان بوده و تقریبا می‌توان به‌جرئت گفت که نمی‌توان در نحو، کتابی را یافت که فصل یا باب و یا حداقل صفحاتی را به این موضوع، اختصاص نداده باشد. درجه اهمیت این موضوع در علم نحو، به‌قدری است که حتی بعضی از نحویون و بزرگان این علم، مانند سیبویه و ثعلب، کتاب مستقلی را در این موضوع به رشته تحریر درآورده‌اند که اثر حاضر نیز از جمله آنها می‌باشد<ref>ر.ک: مقدمه، ص28</ref>.

ازآنجایی‌که [[زجاج، ابراهیم بن سری|زجاج،]] مطالبی را از استاد خود مبرد نقل نموده و بر او رحمت فرستاده است و ازآنجایی‌که تاریخ وفات مبرد، سال 285ق می‌باشد، محقق در مقدمه خود، چنین استدلال کرده است که احتمالا کتاب پس از سال 285ق، نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>.

کتاب با مقدمه‌ای از محقق در شرح حال نویسنده و اشاره به اهمیت موضوع اسامی منصرف و غیر منصرف در حیات علمی و فرهنگی و توصیف نسخ خطی کتاب، آغاز شده و مطالب بدون تبویب و یا فصل‌بندی خاصی، عرضه شده است.

غیر منصرف، به اسم‌هایی گفته می‌شود که به‌خاطر وجود اسبابی خاص در آنها، تنوین و کسره نمی‌پذیرند. نویسنده در ابتدای کتاب، به تعریف غیر منصرف پرداخته<ref>ر.ک: متن کتاب، ص1</ref> و در ادامه، ضمن اشاره به اسبابی که مانع منصرف بودن اسم می‌شوند، برای آشنایی بیشتر با این موضوع، مثال‌هایی را در این زمینه ذکر کرده است. یکی از مواردی که باعث غیر منصرف شدن اسم می‌شود، اعجمی بودن آن بوده و هر اسم اعجمی که بیش از سه حرف داشته و برای واحد، نه برای جنس، وضع شده باشد، غیر منصرف است؛ مانند: ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب، هارون، فرعون، هرمز، فیروز و اسامی مشابه آن. اسم‌های اعجمی، در صورت معرفه بودن غیر منصرف هستند، اما در صورت نکره بودن، منصرف می‌باشند<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>.

اسامی جمعی که بر وزن «مفاعل» و «مفاعیل» می‌باشند نیز غیر منصرف هستند؛ یعنی جمعی که بعد از الف جمع آن، دو حرف یا سه حرفی که وسطی آنها حرف لین باشد، مانند «مساجد» و «مفاتیح»<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>.