نمایش مبدأ برای قاموس القرآن

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR86561J1.jpg
| عنوان = قاموس القرآن
| عنوان‌های دیگر = إصلاح الوجوه و النظائر في القرآن الکریم
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[دامغانی، حسین بن محمد]] (نويسنده)
[[سیدالاهل، عبدالعزیز]] (محقق)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره =  /د2ق2 82/6 BP 
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر = دار العلم للملايين
| مکان نشر = لبنان - بیروت
| سال نشر = 1980م
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE86561AUTOMATIONCODE
| چاپ = 3
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 86561
| کتابخوان همراه نور = 86561
| کد پدیدآور = 3563
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''قاموس القرآن أو إصلاح الوجوه و النظائر في القرآن الكريم'''، نوشته [[دامغانی، حسین بن محمد|حسین بن محمد دامغانی]] (درگذشته 478ق)، فقیه حنفی و مؤلف علوم قرآنی قرن پنجم است. این اثر، به علم وجوه و نظایر قرآنی و به‌طور کلی به معنا‌شناسی تفکیکی قرآنی پرداخته است. [[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] در تدوین این اثر بیشتر به کتاب «[[الوجوه و النظائر في القرآن العظيم|الوجوه و النظائر]]» [[مقاتل بن سلیمان]] نظر داشته است. اصطلاحات مهم قرآنی در این کتاب به‌ترتیب الفبایی آمده و وجوه معنایی آن‌ها تبیین شده است. [[سیدالاهل، عبدالعزیز|عبدالعزیز سید الاهل]] این قاموس را تحقیق کرده و با مرتب‌سازی، تکمیل و ویرایش آن عرضه‌اش نموده است.

[[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] در انگیزه نوشتن این اثر می‌گوید: در کتاب‌هایی که از نویسندگانی مانند مقاتل بن سلیمان در موضوع «وجوه قرآن» نوشته شده است، نگاه می‌کرده و در کارشان نسبت به درج وجوه برخی از واژه‌ها اهمال می‌دیده است؛ برای همین، او خواسته است این نقیصه را جبران نماید<ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، ص11</ref>‏.

عبدالعزیز (محقق کتاب) افزوده‌هایی را بر این اثر دارد؛ او چنین توضیح می‌دهد که: مقاتل، دانشمندی آگاه و چیره‌دست در وانمایی متشابه قرآن بوده و در شمار کسانی است که برای فهم اسباب نزول آیات تلاش کرده‌اند و همین، او را در گشودن گره «مشکل» و «متشابه» قرآن توانا کرده است؛ ازاین‌رو، [[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] از چشمه دانش او در این اثر بهره گرفته است؛ بنابراین، من در پاورقی‌های کتاب بسیاری از کلیات مقاتل را به این کتاب افزوده‌ام تا از شأن او تقدیر شده باشد و این اثر به‌گونه‌ای کامل‌تر عرضه شود<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>‏.

[[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] در روش خود، معناهای یک واژه در قرآن را که در آیات گوناگون دیده است، گردآوری کرده و در این کار، به آوردن آن واژه در میان یک جمله بسنده کرده است که گاه، جای آیه را در سوره نشان داده است و در بسیاری جاها نیز به سوره اشاره ننموده است. محقق کتاب، این کاستی را جبران کرده است و نام سوره‌هایی را که در آن‌ها شواهد کلمات آمده، آورده است.

شیوه [[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] در مرتب‌سازی و فهرست ‌نمودن واژه‌ها این‌‌گونه است که او (همچون سجستانی) هر واژه‌ای را که مثلاً با «الف» (همزه) آغاز می‌شود، یکجا گِرد آورده است و در این کار، به ریشه حرفی آن‌ها توجه نکرده است؛ برای او فرقی میان اینکه آن همزه، حرف اصلی واژه و یا زاید بر آن باشد، نداشته است؛ ازاین‌رو، واژه «أمر» نزد او مانند واژه «أعناق» (جمع عنق) و واژه «استکبر» که ثلاثی مزید است، یکسان دیده می‌شود. محقق کتاب، این شیوه [[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] را اصلاح کرده و هر واژه را به اصل ثلاثی‌اش بازگردانده و فهرست‌نویسی کرده است. البته این کار (گذاردن هر واژه در باب صرفی‌اش)، باب‌بندی [[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] را به هم ریخته است، ولی کار را برای خواننده آسان نموده است.

[[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] در شناساندن وجوه و نظایر برخی واژه‌ها، سخن تکراری دارد؛ گویا پس از پایان بردن کتابش، آن را تنقیح و ویرایش نکرده است. محقق هنگام باب‌بندی دوباره کتاب، آن عبارت‌های تکراری را (با حفظ شواهد آن‌ها) حذف نموده است. البته محقق، گاه برخی واژه‌ها مانند «روح» را که [[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] از آن‌ها در جاهای گوناگون بحث کرده است و یک بار آن را در باب «راء» با رای مفتوح فصل‌بندی نموده و بار دیگر برای آن با رای مضموم فصلی قرار داده است و بار دیگر برای اشتقاقی که واژه «ریحان» از آن دارد، فصل جداگانه‌ای مهیا نموده است، همین‌گونه باقی گذارده و تغییر نداده است.

محقق در پاورقی‌ها تلاش نموده است تا وجوهی را که [[دامغانی، حسین بن محمد|دامغانی]] واژه‌های قرآنی را به آن‌ها تفسیر کرده است، با رجوع به آثار تفسیری، غرایب قرآنی و فرهنگ‌نامه‌های دیگر و ارائه دیدگاه‌های آن‌ها به مقایسه بگذارد<ref>ر.ک: همان، ص9-8</ref>‏.