ریاض الأدویة

ریاض الأدویة
پدیدآوران	یوسفی هروی، یوسف بن محمد (نويسنده) نظری، محمد (مقدمهنويس)
ناشر	المعی
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1391ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-7553-22-3
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 - گیاهان دارویی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	9ر9ی 128/3 R
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رياض الأدوية، به زبان فارسی، اثری از یوسف بن محمد بن یوسف هروى (متوفای 950ق)، معروف به حکیم یوسفى یا مولانا یوسفى، از پزشکان قرن دهم قمری است. این کتاب به موضوع طب اختصاص یافته و توسط سید محمد نظری تصحیح شده است.

نوشتار حاضر از مهم‌ترین آثار نویسنده در بیان مراتب کیفیات داروهایی بدون ترکیب صناعی یا به تعبیر دیگر مفردات ادویه است.

نویسنده که پزشک معروف دربار ظهیرالدین بابر (932-937ق) و همایون (937-963ق) است، رياض الأدوية را براى همایون در سال نهصدوچهل‌وشش هجرى تألیف کرده است. نیز گفته شده است نویسنده، این کتاب را به نام شاه طهماسب به نگارش درآورده است.

نویسنده در ضمن مطالب کتاب، به برخی از اطبا و کتاب‌های طبی اشاره کرده و از آنها نقل قول نموده است. وی از مصادر و کتاب‌هایی مانند «المنهاج» ابن جزله و «قانون» ابن سینا نقل قول کرده است؛ بااین‌وجود از ذکر برخی منابع و آثاری که از آنها بهره گرفته، پرهیز نموده، لکن تأثیر آنها بر این اثر کاملا مشهود است. یکی از این آثار، اختیارات بدیعی حاجی زین‌العطار است که تمام اصطلاحات پزشکی شیرازی از آن نقل قول شده است. البته نویسنده از آثار مشابهی همچون قرابادین شاپور بن سهل و مفردات ادویه‌ای که در ذخیره خوارزمشاهی جرجانی و صیدنه ابوریحان و کتب نظیر آن آمده، غافل نبوده است.

این کتاب یکی از نوشته‌های ارزشمند و مهم طبی دوره صفویه بشمارآمده است که در شبه قاره هند به فارسی نوشته شده و علی‌رغم آثار طبی دیگر نویسنده که به شعر یا تلفیقی از شعر و نثر است، صرفا به نثر می‌باشد.

از ویژگی‌های مهم این کتاب، ضبط واژگان غیر فارسی متداول میان عامه در اسامی داروهاست که از بسیاری جهات، قابل توجه است. اغلب واژگان معادل داروهای ذکرشده در این کتاب، به‌ترتیب بسامدی، هندی، شیرازی، عربی، ترکی، یونانی و به‌ندرت سریانی و عبری و نبطی است.

نویسنده با صرافت تمام، گاه معادل‌های گوناگون یک واژه را یاد می‌کند و گاه دیده می‌شود که برای یک واژه، دو و گاه سه معادل هندی می‌آورد. وی گاهی گونه‌ای از واژگان هندی را ضبط کرده که در منابع دیگر دیده نمی‌شود و این امر اهمیت جنبه زبان‌شناسانه اثر را چند برابر می‌کند. از مسائل اساسی که نویسنده در نگارش کتاب مورد بحث در نظر داشته، آشکار ساختن و روشن نمودن نام‌های مترادف مواد دارویی موجود بوده؛ از طرفی به نام‌های محلی نیز توجه فراوان نموده است.

کتاب، در یک مقدمه، دو باب و یک خاتمه ترتیب یافته است. مقدمه در بیان تحمید و تقدیم کتاب به همایون شاه، به‌همراه منظومه‌ای در مدح وی و مباحث کلی در خواص و امزجه و نظایر آن است. باب اول در اویه مفرده به‌ترتیب حروف الفبا است. تعداد ادویه مفرده که در این باب ذکر شده، 787 عدد است. در باب دوم، به داروهای ترکیبی پرداخته شده و 257 مورد است. خاتمه‌ی مختصر کتاب نیز در امتحان جودت و ردائت تریاق و جز آن است.

در ترتیب اسامی داروها در هر بخش از کتاب صرفا به حرف اول توجه شده و همچون فرهنگ‌های واژگانی به‌ ترتیب حروف دوم و سوم و... توجه نشده است. این امر سبب چینش نامرتب و برخلاف نظم فرهنگ‌واره‌ای شده است. نویسنده تمام خواص مزاجی داروها را با دقت تمام ذکر کرده و مضرات، مصلحات و جایگزین‌‌های هریک را نیز آورده است. وی در بسیاری از عنوان‌ها و مدخل‌های ادویه مفرده از گیاهان یا داروهایی سخن گفته که در سرزمین‌های گوناگون وجود دارند و اغلب آنها را در کتب پیشینیان دیده است یا خود به‌ندرت مشاهده کرده است.

مصحح کوشیده است در راستای ضبط صورت صحیح واژگان داروها همه آنها را با تکیه بر منابع معتبر حرکت‌گذاری نماید. وی در ضبط واژگان هندی نیز تلاش کرده تا حد ممکن با مراجعه به منابع معتبر و درج زیرنویس به صحت و غنای کار افزوده شود. وی همچنین به توضیح معنای برخی از واژگان متن در پاورقی پرداخته و به اختلاف برخی عبارات در نسخه‌های مختلف اثر نیز اشاره کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.