نمایش مبدأ برای منهج النقد في علوم الحدیث

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR21146J1.jpg
| عنوان =منهج النقد في علوم الحدیث
| عنوان‌های دیگر =
|پدیدآورندگان 
| پدیدآوران = 
[[عتر، نورالدين]] (نویسنده)
|زبان 
| زبان =عربي
| کد کنگره =‏/ع2م8 / 109 BP 
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر =دارالفکر  
| مکان نشر =سوريه - دمشق 
| سال نشر =1406ق.   = 1985م. 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21146AUTOMATIONCODE
| چاپ =چاپ  صفر 

چاپ سوم
| شابک =
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =
| کتابخوان همراه نور =
| کد پدیدآور =01258 
| پس از =
| پیش از =
}}

'''منهج النقد في علوم الحدیث''' اثر نورالدین عتر (1937، کتابی است در معرفی علومی که با علم حدیث و چگونگی نقد و بررسی راویان و روایات آنان، مرتبط می‌باشند.

==ساختار==
کتاب با تقریظ محمد بن محمد ابوشهبه و دو مقدمه از مؤلف، آغاز و مطالب در هفت باب و هر باب در چندین فصل، مطرح شده است.

==گزارش محتوا==
در مقدمه نخست، به موضوع کتاب<ref>مقدمه، ص13</ref> و در مقدمه دوم، به مباحث آن، اشاره شده است<ref>همان، ص15</ref>.

باب نخست، به منزله مقدمه و تمهید بحث، پیرامون منشأ علم مصطلح الحدیث است؛<ref> متن کتاب، ص21</ref> که در آن  ادوار مختلف علوم حدیث بررسی و آثار تألیف شده در هر دوره معرفی شده است:
# دوره اول: که دوران به وجود آمدن این علم بوده و از عصر صحابه آغاز و تا پایان قرن اول هجری، ادامه داشته است<ref>همان، ص37</ref>. آثار این دوره، عبارتند از:
## «الصحیفة الصادقة» نوشته عبدالله بن عمرو بن عاص؛
## صحیفه امام علی(ع)؛
## صحیفه سعد بن عباده؛
# دوره دوم: که دوران تکامل علم حدیث بوده و از اول قرن دوم تا اوایل قرن سوم هجری ادامه داشته است. برخی از آثار این دوره، عبارتند از:
## جامع معمر بن راشد؛
## جامع سفیان بن عیینه؛
## مصنف عبدالرزاق؛
## مصنف حماد بن سلمه؛
## الموطأ مالک<ref>همان، ص58- 59</ref>.
# دوره تدوین علوم حدیث: که از اوایل قرن سوم تا اواسط قرن چهارم هجری، ادامه داشته است. از جمله افرادی که در این دوره، در موضوع علوم حدیث دست به تألیفاتی زده‌اند، عبارتند از: یحیی بن معین (متوفی 234ق)، محمد بن سعد (متوفی 230ق)، احمد بن حنبل (متوفی 241ق) و امام ترمذی (متوفی 279ق)<ref>همان، ص61- 62</ref>.
# دوره تألیف جوامع حدیثی: که از اواسط قرن چهارم تا اوایل قرن هفتم هجری، ادامه داشت. مهمترین آثار این دوره، عبارتند از:
## «المحدث الفاصل بين الراوي و الواعي» قاضی ابومحمد حسن بن عبدالرحمن بن خلاد رامهرمزی (متوفی 360ق)؛
## «الكفاية في علم الروایة» ابوبکر احمد بن علی خطیب بغدادی (متوفی 463ق)؛
## «الالماع في أصول الروایة و السماع» قاضی عیاض بن موسی یحصبی (متوفی 544ق)<ref>همان، ص63- 64</ref>.
# دوره بلوغ و اکمال تدوین علوم حدیث: که از قرن هفتم تا دهم هجری، ادامه داشته است. مهمترین تألیفات این دوره، عبارتند از:
## «الإرشاد» امام یحیی بن شرف نووی (متوفی 676ق)؛
## «التبصرة و التذکرة» و «التقييد والايضاح لما أطلق و أغلق من کتاب ابن الصلاح» حافظ عبدالرحیم بن حسین عراقی (متوفی 806ق)؛
## «الافصاح علی نكت ابن الصلاح» حافظ احمد بن علی بن عجر عسقلانی (متوفی 852ق)؛
## «فتح المغيث شرح ألفية العراقي في علم الحديث» حافظ شمس‌الدین محمد سخاوی (متوفی 902ق)<ref>همان، ص65- 68</ref>.
# دوره رکود و جمود: که از قرن دهم هجری آغاز شده و تا اوایل قرن اخیر، ادامه داشته است. برخی از تألیفات این دوره، عبارتند از:
## «المنظومة البيقونية» عمر بن محمد بن فتوح بیقونی دمشقی (متوفی 1080ق)؛
## «توضيح الأفكار» صنعنای محمد بن اسماعیل امیر (متوفی 1182ق)؛
## «شرح نزهة النظر شرح النخبة» شیخ علی بن سلطان هروی قاری (متوفی 1014ق)<ref>همان، ص69</ref>.
# دوره بیداری و هوشیاری: که از ابتدای قرن اخیر آغاز شده و تاکنون ادامه داشته است. برخی از آثار تألیف شده در این دوره، عبارتند از:
## «قواعد التحديث» شیخ جمال‌الدین قاسمی؛
## «مفتاح السنة» عبدالعزیز خولی؛
## «السنة و مكانتها في التشريع الإسلامي» مصطفی سباعی؛
## «الحديث والمحدثون» محمد محمد ابوزهرو<ref>همان، ص70- 71</ref>.

دانشی که در آن، به بحث پیرامون راوی احادیث و بررسی وضعیت روایات از لحاظ صحت، حسن و ضعف و قبول یا رد روایت، پرداخته می‌شود، دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و از این‌رو، در باب دوم، در دو فصل زیر، به این امر، پرداخته شده است:
فصل اول، به بحث پیرامون علومی اختصاص یافته است که به بررسی راوی و روایت او از حیث قبول یا رد شدن آن، می‌پردازند. عناوین این علوم عبارتند از:
# «صفة من تقبل روايته و من ترد»: این دانش، به بحث پیرامون شروطی می‌پردازد که به واسطه وجود آن‌ها، حدیث راوی قبول شده و مورد احتجاج قرار می‌گیرد؛ که عبارتند از: عدالت<ref>همان، ص79</ref> و ضبط<ref>همان، ص80</ref>، 
# «الجرح و التعدیل»: جرح به معنای وجود طعن درباره راوی و بیان کلماتی در مورد او است که به واسطه آن، عدالت یا ضبط وی، سلب شده و یا مورد اخلال، قرار می‌گیرد. در مقابل، تعدیل به معنی حکم به عادل یا ضابط بودن راوی است<ref>همان، ص92</ref>.
# «الصحابة»: دانشی است که به شناسایی و معرفی صحابی می‌پردازد. صحابه کسی است که پیامبر(ص) را در حالی که به ایشان ایمان داشته، ملاقات نموده و بر دین اسلام، از دنیا رفته باشد<ref>همان، ص116</ref>.
# «الثقات و الضعفاء»: این دانش، از انواع علوم حدیث و ثمره نوع اول و دوم فوق الذکر می‌باشد که به واسطه آن، صفات راوی از حیث ثقه و مورد اعتماد بودن و یا ضعیف و غیر قابل اعتماد بودن، مشخص می‌شود<ref>همان، ص129</ref>.
# «من اختلط في آخر عمره من الثقات»: معنای اختلاط، فساد عقل و عدم انتظام در اقوال و افعال بوده و فایده این دانش، تمییز حدیث مقبول از غیر مقبول درباره روایت ثقاتی می‌باشد که در اواخر امر، دچار چنین اختلاطاتی شده‌اند<ref>همان، ص133</ref>.
# «الوحدان»: دانشی است که به شناسایی و معرفی رواتی می‌پردازد که فقط یک راوی واحد از او روایت نقل کرده است<ref>همان، ص136</ref>.
# «المدلسون»: مدلس کسی است که از روایتی را که از راوی دیگر نشنیده است را به‌گونه‌ای نقل کند که موهم سماع از وی باشد<ref>همان، ص138</ref>.

در فصل دوم، از علومی سخن به میان آمده است که به تبیین شخصیت راوی و تمیز هویت او از دیگری می‌پردازند. این علوم، پیرامون معلومات و اموری بحث می‌کنند که به وسیله آنها، حال راوی و وضعیت او و حکم به جرح یا تعدیل وی، مشخص می‌شود. این تبیین و تشخیص، یا از ناحیه زمانی و تاریخی است و یا از ناحیه اسم و امور مربوط به آن مانند کنیه، نسب و... و لذا مطالب این فصل، در دو مبحث زیر، پی گرفته شده است:
مبحث اول: علوم مربوط به تاریخ روات که عناوین آن، عبارتند از:
# «تواريخ الرواة»: دانش مربوط به ضبط موالید و وفیات راویان و احوال آنان<ref>همان، ص142</ref>.
# «طبقات الرواة»: دانشی است مربوط به شناسایی طبقه راویان. طبقه در اصطلاح علم رجال، گروهی است كه از نظر سنی تقارب داشته و یا آن‏كه در یک فاصله زمانی می‌زيسته‌اند<ref>همان، ص145</ref>.
# «التابعون»: علمی است که به شناسایی و معرفی تابعین می‌پردازد. تابعی کسی است که در حال ایمان، حداقل یکی از اصحاب پیامبر(ص) را ملاقات کرده باشد<ref>همان، ص147</ref>.
# «أتباع التابعين»: دانشی است مربوط به شناسایی تابع؛ تابعی که کسی است که در حال ایمان به پیامبر(ص)، تابعی را ملاقات کرده باشد<ref>همان، ص151</ref>.
# «الأخوة و الأخوات»: از جمله معارف اهل حدیث بوده که راویانی که با یکدیگر برادر بوده‌اند را شناسایی می‌کند؛ مانند: عبدالله بن مسعود و عبته بن مسعود، زید بن ثابت و یزید بن ثابت، عمرو بن شرحبیل ابومیسره و برادرش ارقم که هر دو از اصحاب ابن مسعود می‌باشند<ref>همان، ص153</ref>.
# «المدبج وروایة الاقران»: اقران به راویانی گفته می‌شود که در سن و اسناد، متقارب باشند که به دو قسمت تقسیم می‌شود:
## مدبج: اگر دو قرین از یکدیگر روایت کرده باشند؛ مانند: روایت ابوهریره و عایشه از یکدیگر و روایت زهری و عمر بن عبدالعزیز از هم<ref>همان، ص154</ref>.
## غیر مدبج: روایت یکی از دو قرین از دیگری، بدون روایت او از وی؛ مانند: روایت سلیمان تیمی از مسعر که قرین اوست، در حالی که روایتی از مسعر از تیمی وجود ندارد<ref>همان</ref>. 
# «الأکابر الرواة عن الأصاغر»: روایت کسی که از لحاظ سن یا منزلت و یا هر دو، برتر است از مادون خود<ref>همان، ص155</ref>.
# «السابق واللاحق»: روایت کسی که وفاتش متقدم است، از کسی که وفاتش متأخر بوده است<ref>همان، ص157</ref>.
# «روایة الآباء عن الأبناء»: دانشی که راویان پدر روایت کننده از پسران خود را شناسایی می‌کند<ref>همان، ص158</ref>.
# «روایة الأبناء عن الآباء»: دانشی که به شناسایی فرزندانی که از پدران خود روایت کرده‌اند می‌پردازد<ref>همان، ص159</ref>.

مبحث دوم: علوم مربوط به اسامی روات که عبارتند از: «مبهمات»، «شناخت کسی که به اسامی متعدد معرفی شده است»، «اسامی و کنیه‌ها»، «القاب»، «کسانی که به غیر پدرانشان منسوب‌اند»، «نسبی که برخلاف ظاهر باشد»، «راویان و علمایی که جزو موالی بودند»، «وطن و زادگاه روات»، «اسامی مفرد و کنیه»، «مؤتلف و مختلف»، «متفق و مفترق»، «متشابه» و «متشابه مقلوب»<ref>همان، ص162</ref>.

عناوین سایر ابواب کتاب، به ترتیب، عبارتند از: «علوم روایت حدیث»<ref>همان، ص188</ref>، «علوم حدیث از جهت قبول و رد»<ref>همان، ص240</ref>، «علوم متن»<ref>همان، ص321</ref>، «علوم سند»<ref>همان، ص344</ref>، «علوم مشترک میان متن و سند»<ref>همان، ص394</ref>، 

در خاتمه، برخی از مناقشات و شبهات مستشرقین، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و بدانها پاسخ داده شده است<ref>همان، ص457</ref>.

==وضعیت کتاب==
فهارس کتاب، شامل فهرست ثبت منابع خطی؛ منابع چاپی؛ آیات قرآن؛ احادیث نبوی(ص)؛ اعلام مهم؛ واژه‌نامه مباحث؛ معجم اصطلاحات و فهرست عام، در انتهای آن قرار گرفته است.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، برخی از مطالب متن شرح و توضیح شده است.

==پانویس ==
<references />

==منابع مقاله==
مقدمه و متن کتاب.


==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:مقالات جدید]]