نزهة المالك و المملوك في مختصر سيرة من ولي مصر من الملوك
| نزهة المالك و المملوك في مختصر سيرة من ولي مصر من الملوك | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عباسی صفدی، حسن بن عبدالله (نويسنده) تدمری، عمر عبدالسلام (محقق) |
| ناشر | المکتبة العصرية |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 2003م , 1424ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مصر - تاریخ، مصر - شاهان و فرمان روايان |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ع2ن4 77 DT |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نزهة المالك و المملوك في مختصر سيرة من ولي مصر من الملوك، تألیف حسن بن ابی‌محمد عبدالله هاشمی عباسی صفدی (متوفی کمی بعد از 717ق) از منابع تاریخی است که با تحقیق عمر عبدالسلام تدمُری در بیروت منتشر شده است. اهمیت این کتاب تنها بدین‌جهت نیست که منبع دیگر آثار تاریخی قرار گرفته است بلکه گزارش‌ها و معلومات تاریخی نادری در این اثر ذکر شده که در دیگر آثار تاریخی نیامده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و متن کتاب است. کتاب فاقد تبویب و فصل‌بندی از سوی نویسنده است و محقق کتاب عناوینی را در ] [ ذکر کرده است. نویسنده مانند بسیاری از منابع تاریخی حوادث و اتفاقات را به‌صورت سال‌شمار تقسیم‌بندی کرده و پایان هر سال را به ذکر وفیات آن سال اختصاص داده است.
مؤلف در کتابش به سه منبعی که در کتاب از آنها استفاده کرده نام برده است که عبارتند از: «التاريخ الكبير» ابوالحسن مدائنی (متوفی 225ق) که احتمالاً همان «تاريخ خلفاء الكبیر» است. مصدر دوم، کتاب «فتوح مصر و أخبارها» تألیف عبدالرحمن به عبدالله قرشی (متوفی 257ق) است. سومین مصدر، کتاب «العجائب» است که نویسنده‌اش معلوم نیست. البته نویسنده از منابع دیگری نیز استفاده کرده که به نام آنها تصریح نکرده است که از آن جمله‌اند: «الإنباء بأنباء الأنبياء» نوشته قضاعی، «مروج الذهب» مسعودی و «الولاة القضاة» و «ولاة مصر» کندی. وی همچنین با استفاده از کتاب دیگرش «آثار الاُوَل» روایاتی را نقل کرده است[۱].
گزارش محتوا
محقق در مقدمه‌اش ابتدا به معرفی مؤلف کتاب پرداخته و در ادامه مصادر و اهمیت کتاب و آثار مؤلف و نسخ خطی وی بررسی شده است.
محقق کتاب، به عدم وجود مقدمه از جانب نویسنده در کتاب اشاره می‌کند. او در ادامه چنین می‌آورد: «این کتابی تاریخی است که در آن به مصر و فضائل آن و این‌که چرا به این نام نامیده شده و حال آن‌که اسمش پیش از آن چنین نبوده است».
جایگاه نویسنده در دیوان مملکت مصر به او این فرصت را می‌داد که بر نصوص معاهدات بین کشور مصر و فرنگ و وقایعی مختلف شاهد بوده و مشارکت داشته باشد و لذا اخبار و اطلاعات تاریخی که گزارش کرده در دیگر منابع ذکر نشده است[۲].
کتاب با توضیحی درباره اسکندریه آغاز شده است. این شهر به اسم اسکندر بن فیلبُس یونانی که این شهر را تجدید بنا کرده نام‌گذاری شده است. نویسنده معتقد است که این شهر از گذشته تا کنون بدین اسم نامیده شده است؛ البته اقوال دیگری نیز وجود دارد که نویسنده متذکر آنها شده است[۳].
«مصر» دیگر واژه‌ای است که نویسنده آن را موردمطالعه قرار داده است. این اسم پیش از طوفان نوح ایجاد شده است؛ چرا که شخصی که این سرزمین را بنا نهاد مصر بن بیصر بن حام بن نوح(ع) بوده است.
وی همچنین به بررسی واژه مصر در آیات و روایات اهل‌سنت پرداخته است[۴].
نویسنده در ادامه مباحث کتاب اسامی ملوک مصر پیش از طوفان نوح را با استناد به «التاريخ الكبیر» طبری ذکر کرده است. وی همچنین مباحث مختلفی درباره حضور انبیاء در این سرزمین و ادعیه آنها درباره این مکان و اماکن دفن آنها را ارائه داده است[۵].
ذکر حکام مصر، از جمله اصلی‌ترین موضوعات کتاب است که به ترتیب سنوات ذکر شده و به‌اختصار در حد یکی دو سطر اطلاعاتی درباره هر یک ارائه شده است. از جمله حکام نامداری که نامش در این ردیف ذکر شده مالک اشتر نخعی است که از جانب علی(ع) در نیمه سال 37ق منصوب گردید اما پیش از ورود به مصر در قُلزُم مسموم شد و به شهادت رسید[۶].
مهم‌ترین بخش‌های کتاب بیان اتفاقات و حوادث ممالیک ترک است که بیشتر به ذکر زمان ولادت آنها، فتوحات و وفاتشان اختصاص دارد.
ذکر وقایع و حوادث طبیعی نیز از جمله اطلاعاتی است که نویسنده به ذکر آنها پرداخته است؛ واقعه سیل بعلبک که در 17 صفر سال 717 اتفاق افتاده است از جمله این اتفاقات است که نویسنده به تفصیل به آن پرداخته است[۷].
وضعیت کتاب
در انتهای اثر فهارس آیات، احادیث، مصطلحات و القاب، امم و شعوب و طوائف، اماکن و بلدان، اعلام، مصادر و مراجع و فهرست مطالب ذکر شده است.
محقق کتاب در پاورقی‌ها، اختلاف نسخ، ارجاعات فراوان و توضیحات مفیدی را ارائه کرده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.