شمس قیس، محمد بن قیس
| شمس قیس، محمد بن قیس | |
|---|---|
 | |
| نام پدر | قیس |
| ولادت | زنده تا 628ق |
| محل تولد | ری |
| محل زندگی | ری، ماوراءالنهر و خراسان و خوارزم |
شمس‌الدین محمد بن قیس رازی (زنده تا 628ق) نامدار به شمس قیس، از مهم‌ترین منتقدین ادبی و ادیب ایرانی و زاده ری، صاحب کتاب «المعجم في معايير أشعار العجم».
شرح حال
اطلاع زیادی از او در دست نیست. همین‌قدر می‌دانیم که وی صاحب کتاب «المعجم في معايير أشعار العجم» است. از ترجمه حیات و شرح حال او، در هیچ‌یک از کتب تاریخ و تذکره، اطلاعی به دست نیامده، ولی بعضی معلومات از تضاعیف این کتاب و مخصوصا از دیباچه آن، التقاط گردیده که خلاصه آن، از قرار ذیل است:
زادگاه
او از اهل ری بوده است، چنان‌که در دیباچه کتاب گوید: «سلسله حب الوطن در جنبانید و داعیه مقام ری که مسقط رأس و مقطع سره بود در باطن ظاهر گردانید»[۱].
اقامت و مسافرت‌ها
وی مدت‌های طویل در ماوراءالنهر و خراسان و خوارزم اقامت داشته است؛ چنان‌که در سنه 601ق، تا پنج شش سال بعد، او را در بخارا می‌بینیم و در سنه 614ق، در مرو. در همین سال بود که سلطان علاءالدین محمد بن تکش خوارزمشاه، از خوارزم به قصد فتح ممالک عراق و تسخیر بغداد و قهر و قمع خلیفه الناصرلدین‌الله از خوارزم در حرکت درآمد و چون آوازه خروج مغول به قصد ولایت غربی از همان اوقات در افواه منتشر بوده است، او نیز هجرت نموده و در رکاب سلطان به عراق آمده است[۲].
از این تاریخ به بعد که بحبوحه فتنه مغول و بحران آشوب و انقلاب در تمام ممالک ایران بود، تا مدت هفت هشت سال، وی در شهرهای مختلف عراق، به سر برده و اکثر اوقات از ترس جان، از این شهر به آن شهر، تنقل و تحول نموده است[۳].
وی در حدود سنه 623ق، از عراق به فارس مهاجرت نموده و به خدمت اتابک سعد بن زنگی بن مودود، از اتابکان سلغری فارس، درآمده است و بعداز وفات او در سنه 628ق، زنده بوده است. بعد از این تاریخ، اطلاع دیگری از او در دست نیست[۴].
آثار
آثار وی، عبارتند از:
- المعجم في معايير أشعار العجم؛
- المعجم في معايير أشعار العرب؛
- الكافي في العروضين و القوافي؛
- الحدائق العجم[۵].
پانویس
منابع مقاله
قزوینی، محمد بن عبدالوهاب، مقدمه «المعجم في معايير أشعار العجم»، تألیف شمس‌الدین محمد بن قیس الرازی، با تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی، به همت محمد رمضانی، تهران، مطبعه مجلس، 1314.