رستم نامه
| رستم نامه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤلف ناشناخته (قرن 10ق) (نویسنده) آیدنلو، سجاد (گردآورنده) |
| عنوان‌های دیگر | داستان منظوم مسلمان شدن رستم به دست امام على(ع) به انضمام معجزنامه مولای متقيان |
| ناشر | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-8700-65-7 |
| موضوع | رستم - فرهنگ عامه
رستم در ادبیات شعر فارسی - قرن 10ق. علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - در ادبیات علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فرهنگ عامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 5953 /آ9ر5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رستم نامه داستان منظوم مسلمان شدن رستم به دست حضرت على(ع) به انضمام معجزنامه حضرت على(ع)، متنى به‌جا مانده از قرن يازدهم هجرى از سراينده‌اى ناشناس است. سراينده اشعار كتاب را با استفاده از افسانه‌هاى عامه سروده است.
ساختار
كتاب داراى يك مقدمه مفصل و متن كتاب است. در مقدمه كتاب سجاد آيدنلو محقق كتاب، در چند عنوان به ريشه‌يابى دقيق گرايش به نقل افسانه‌هايى مانند مسلمان شدن رستم پرداخته است. متن كتاب نيز از دو بخش تشكيل شده است؛ بخش اول داستان عاميانه مسلمان شدن رستم به دست حضرت على(ع) است كه در 385 بيت و در قالب مثنوى سروده شده است. بخش دوم كه «معجزنامه مولاى متّقيان» ناميده شده، داستان يكى از كرامات امام على(ع) در 281 بيت است.
گزارش محتوا
آنچه درباره محتواى كتاب مى‌توان گفت به اختصار عبارت است از:
- بخش اول:
- مشتمل بر: 1- مقدمه: شامل ستايش خداوند، نعت پيامبر اسلام، مدح امامان و ابراهيم بن مالك، پسر مالك اشتر، به عنوان يكى از ياران امام زمان، ساقى‌نامه‌اى در 25 بيت، وصف حضرت على(ع)، گزارشى از سفر سراينده به نجف و شنيدن داستان منظومه و نظم آن؛ 2- متن داستان (ابيات 104- 363)؛ 3- مؤخره (از بيت 364 تا آخر) درباره فانى بودن جهان با تذكر مرگ شهرياران و يلان بزرگ ايران.
- آيدنلو اهميّت اين منظومه در موضوع بخش نخست را در اين مى‌داند كه تحليل‌هاى گوناگون تاريخى، جامعه‌شناختى و روانشناسه‌گانه را برتابيده و براى نخستين بار يكى از گزارش‌هاى متعدّد روايت مردمى-شفاهى «رويارويى و نبرد رستم و امام على(ع)» را وارد قلمرو ادب رسمى فارسى كرده است.
- مأخذ داستان بخش نخست كتاب، شفاهى است و ناظم، آن را در شهر نجف شنيده بوده است. مصحح كتاب در مقدمه كتاب دراين باره چنين مى‌آورد: «اين موضوع از باورهاى عاميانه است كه به دليل علاقه‌ى مردم به حضرت على(ع) به عنوان شخصيتى مذهبى و رستم به عنوان شخصيتى حماسى، اين روايت در داستان‌پردازى عامه جاى گرفته و به اين شكل مطرح شده است.»
- بخش دوم:
- اين بخش منظومه معجزه مولاى متقيان اميرالمؤمنين على(ع) ناميده شده و سيزده بيت آغازين آن مثنوى و ادامه‌اش در قالبى خاص (مسمط گونه)، در همان وزن است.داستان اين قسمت با سه بيت مقدمه مانند شروع مى‌شود. در اين داستان عاميانه نيز به سان روايت بخش نخست منظومه بر قدرت و مقام يزدانى امام على(ع) و برخى از فضايل ايشان چون دين‌گسترى، دست‌گيرى، از درماندگان، جوانمردى و پرمهرى و نيز حقانيت و گسترده نفوذ اسلام و تشيع تاكيد شده است.
- شمار بيت‌هاى هر دو بخش منظومه بدون احتساب تك‌مصراعهاى هر بند در قالب ويژه داستان دوم 666 بيت است و اين‌كه يكى از محققان آن را منظومه‌اى هزار بيتى معرفى كرده‌اند، دقيق نيست.
- داستان بخش دوم از بيت چهارده به بعد در قالبى است كه آن را هم مى‌توان مسمطى دانست كه برخلاف شيوه اين قالب، رشته‌اش با مصراعهاى بند خود و نه مصراعهاى بندهاى ديگر هم قافيه است و هم تركيب‌بندى كه بيت تركيب ندارد و به جاى آن مصراعى هم قافيه با چهار مصراع همان بند آمده است. در هردو صورت اين قالب را نيز بايد بر قوالب ابتكارى، تفننى و غيرمعروف شعر فارسى افزود.
رستم‌نامه از منظومه‌هاى سده 11 و 12ق است و به احتمال بسيار پس از سال 1038ق به نظم آمده است. قرينه اين حدس ابيات پايانى بخش اول منظومه است كه ناظم به هنگام برشمردن شاهان و بزرگان درگذشته پيشين در ترتيب پادشاهان معاصر خويش پس از شاه اسماعيل صفوى و شاه تهماسب از شاه عباس نام مى‌برد و اين نشان مى‌دهد كه منظومه را پس از مرگ شاه عباس سروده است.
او در مقدمه منظومه از مهتر زمان خود با عنوان‌ها و اوصاف كلى سلطان حشمت‌مدار و خسرو نامدار ياد كرده و به تصريح، نام يا لقب او را نياورده است تا بر اساس آن بتوان تاريخ دقيق سرايش اثر را تعيين كرد.
رستم نامه از نظر زبان و کیفیت نظم، منظومه سبک مايه‌اى است و هر دو بخش آن آكنده از ايرادهاى وزن و قافيه و تعابير، مصراعها و ابيات سست است. وزن بعضى از مصراعها آشفته است.مثلاً در آن فكر بود چون رستم صف پناه (بيت 207)، كه بر جن و انس جمله سرور بود (بيت 228).
وضعيت كتاب
تنها يك نسخه خطى از كتاب در كتابخانه مركزى و مركز اسناد دانشگاه تهران وجود دارد كه در حدود سال‌هاى سرايش آن كتابت شده است.نسخه حاضر با توجه به اين نسخه تصحيح و منتشر شده است.
علاوه بر توضيحات برخى الفاظ و ابيات در پاورقى كتاب، برخى توضيحات مفصل‌تر به آخر كتاب موكول شده است. كتاب مشتمل بر فهرست اعلام و منابع نيز هست.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب