قریب، بدرالزمان

بدرالزمان قریب (۱۳۰۸-۱۳۹۹ش) زبان‌شناس، سُغدی‌شناس برجسته، استاد دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی که به عنوان چهره ماندگار و مادر زبان‌های باستانی ایران شناخته می‌شود. وی بنیانگذار نخستین کرسی آموزش زبان سغدی در ایران و مؤلف فرهنگ سغدی، اثر مرجع و بی‌نظیر در حوزه زبان‌های ایرانی میانه شرقی بود.

بدرالزمان قریب
نام کامل	بدرالزمان قریب گرکانی
تخلص	بدری
نام پدر	ضیاءالدین قریب
ولادت	۱ شهریور ۱۳۰۸
محل تولد	تهران، ایران
محل زندگی	تهران، شیراز، آمریکا
رحلت	۷ مرداد ۱۳۹۹
مدفن	مقبره خانوادگی قریب در حرم شاه عبدالعظیم
طول عمر	۹۰ سال
خویشاوندان	شمس‌العلما قریب گرکانی (نیای بزرگ)، محمد قریب (پسرعمو)
دین	اسلام
پیشه	زبان‌شناس، استاد دانشگاه، پژوهشگر
منصب	عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی
اطلاعات علمی
درجه علمی	استاد تمام
دانشگاه	دانشگاه تهران
علایق پژوهشی	زبان‌های باستانی ایران، زبان سغدی
اساتید	محمد معین احسان یارشاطر پرویز ناتل خانلری ابراهیم پورداوود مارک درسدن والتر هنینگ جرج کامرون نورمن براون
برخی آثار	فرهنگ سغدی زبان‌های خاموش تحلیل ساختاری فعل در زبان سغدی وسنتره جاتکه

ولادت

بدرالزمان قریب گرکانی در اول شهریور ۱۳۰۸ در تهران در خانواده‌ای فرهنگی و اصالتاً اهل روستای گرکان از توابع آشتیان متولد شد. پدرش ضیاءالدین قریب از کارمندان وزارت امور خارجه بود و نیای بزرگ او شمس‌العلما قریب گرکانی از عالمان و ادیبان بنام دوره قاجار محسوب می‌شد. دوران کودکی را به دلیل مأموریت پدرش مدتی در پاریس گذراند.

تحصیلات

تحصیلات ابتدایی را در مدرسه ژاندارک تهران با آموزش دو زبانه فارسی و فرانسوی گذراند. دوره متوسطه را در دبیرستان نوربخش به پایان برد و با وجود وقفه‌ای چندساله به دلیل بیماری چشم، سرانجام دیپلم ادبی گرفت و در سال ۱۳۳۲ در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران پذیرفته شد. در دانشگاه از محضر استادانی چون محمد معین، ذبیح‌الله صفا، پرویز ناتل خانلری، ابراهیم پورداوود و صادق کیا بهره برد و در سال ۱۳۳۶ با رتبه اول فارغ‌التحصیل شد. در سال ۱۳۳۸ با دریافت بورس تحصیلی به دانشگاه پنسیلوانیا رفت و زیر نظر مارک درسدن به مطالعه زبان‌های ایرانی باستانی پرداخت. در سال ۱۳۳۹ کارشناسی ارشد مطالعات شرقی و زبان‌شناسی را دریافت کرد و سپس در دانشگاه‌های میشیگان و برکلی به ادامه تحصیل پرداخت و زیر نظر استادانی چون والتر هنینگ، جرج کامرون و نورمن براون به تکمیل دانش خود در زبان‌های سانسکریت، سغدی و زبان‌شناسی هند و اروپایی پرداخت. در سال ۱۳۴۴ با دفاع از رساله دکتری با عنوان "تحلیل ساختاری فعل در زبان سغدی" از دانشگاه پنسیلوانیا فارغ‌التحصیل شد.

فعالیت‌ها

پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۴ به عنوان استادیار در دانشگاه شیراز مشغول به تدریس شد و به مدت چهار سال و نیم دروس فارسی باستان، پهلوی و تاریخ زبان فارسی را تدریس کرد. در این دوران موفق به خوانش و ترجمه کتیبه تازه‌یافته خشایارشا شد. در سال ۱۳۴۸ با دریافت فرصت مطالعاتی به آمریکا رفت و به عنوان استاد مدعو در دانشگاه یوتا و پژوهشگر در دانشگاه هاروارد فعالیت کرد. در سال ۱۳۵۰ به دانشگاه تهران منتقل شد و در گروه زبان‌شناسی همگانی و زبان‌های باستانی به تدریس پرداخت. در سال ۱۳۷۷ به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد و مدیریت گروه گویش‌شناسی و سپس گروه زبان‌های ایرانی این فرهنگستان را بر عهده گرفت. وی بیش از دو دهه عضو شورای عالی علمی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی بود.

وفات

بدرالزمان قریب سرانجام در صبح روز سه‌شنبه هفتم مرداد ۱۳۹۹ در ۹۰ سالگی بر اثر ابتلا به بیماری کوید و سندرم حاد تنفسی در تهران درگذشت و در مقبره خانوادگی قریب در حرم شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

آثار

• فرهنگ سغدی (سغدی-فارسی-انگلیسی) - برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران
• زبان‌های خاموش (ترجمه با همکاری یدالله ثمره) - برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران
• تحلیل ساختاری فعل در زبان سغدی
• وسنتره جاتکه (داستان تولد بودا به روایت سغدی)
• مطالعات سغدی (مجموعه مقالات)
• پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه
• کشف کتیبه پهلوی در چین
• تاریخچه گویش‌شناسی در ایران و...

منابع مقاله

1. قنبری، امید (ویراستار)، زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر بدرالزمان قریب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1393
2. فرهنگستان زبان و ادب فارسی
3. مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی
4. دانشگاه تهران
5. خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا)

وابسته‌ها

تحلیل ساختاری فعل در زبان سغدی

قطوف الربيع في صنوف البديع

فرهنگ سغدی (سغدی - فارسی - انگلیسی)

زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر بدرالزمان قریب