دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان الأبوذية
| دائرةالمعارف الحسینیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کرباسی، محمدصادق (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | دیوان الأبوذیة |
| ناشر | المرکز الحسيني للدراسات |
| مکان نشر | انگلیس - لندن |
| سال نشر | 1418ق - 1420ق - 1422ق - 1429ق - 1430ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 10 |
| کد کنگره | ش.100 - 109 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان الأبوذية، تألیف نویسنده معاصر محمدصادق محمد الکرباسی (متولد 1366ق، در کربلا)، مجموعهای است در ده جلد که به بررسی جامع قالب شعری «ابوذیه»، یکی از مهمترین و رایجترین اشکال شعر عامیانه عراقی، میپردازد و نمونههای فراوانی از آن را ارائه میدهد. این اثر، بخشی از مجموعه بزرگتر «دائرةالمعارف الحسينية» است که هدف آن ثبت و تحلیل میراث مرتبط با امام حسین(ع) است.
انگیزه نگارش
انگیزه نویسنده از تألیف این اثر، پرداختن به شعر عامیانه عراقی بهعنوان بخش مهمی از میراث فرهنگی این منطقه و نقش آن در پاسداشت حماسه حسینی است.
گردآوری دیوان ابوذیه با هدف مستندسازی این قالب شعری عامیانه (که در بیان عواطف و ارادت مردم به امام حسین(ع) نقش بسزایی دارد)، صورت گرفته است. این اثر، تلاشی برای جلوگیری از فراموشی این میراث شفاهی و مکتوب است[۱].
ساختار
مطالب کتاب، بهترتیب زیر ساماندهی شده است:
- مقدمه ناشر؛
- قسم الحسين في الشعر العربي الدارج؛
- تمهید؛
- نهاية المطاف؛
- نمونههای فراوانی از اشعار ابوذیه. ترتیب اشعار بر اساس حروف پایانی کلمات قافیه در مصراعهای اول و دوم و سوم است.
ویژگیها
- جامع و دایرةالمعارفی: کتاب، بخشی از «دائرةالمعارف الحسينية» است و با رویکردی پژوهشی و دانشنامهای به موضوع میپردازد که شامل تحلیلهای عمیق و طبقهبندیهای دقیق است.
- تحلیلی و تفصیلی: نویسنده به جزئیات ساختار، اوزان عروضی و قواعد خاص قالب ابوذیه میپردازد و برای وضوح بیشتر، جداول و مثالهای متعددی را ارائه میدهد.
- مثالمحور: بخش عمدهای از کتاب به ارائه نمونههای شعری متعدد از قالب ابوذیه اختصاص یافته که کاربرد قواعد و ویژگیهای آن را بهصورت عملی نشان میدهد.
- مستند و ارجاعدهی دقیق: نویسنده از ارجاعات گسترده در پاورقیها برای توضیح مفاهیم، ارائه تعاریف و ذکر منابع استفاده میکند که نشاندهنده دقت علمی اثر است.
- ثبت روایات حسینی: بخش قابل توجهی از شعرهای گردآوریشده در این دیوان، به حماسه و فاجعه کربلا اختصاص دارد و بدینترتیب، این اثر بهعنوان منبعی برای فهم و حفظ بیان هنری مرتبط با امام حسین(ع) عمل میکند.
گزارش محتوا
- تمهید: این بخش، به معرفی قالب شعری ابوذیه، ریشهشناسی واژه آن و نظریات مختلف درباره خاستگاه آن میپردازد. در اینجا، نویسنده به تبیین اهمیت این قالب در فرهنگ عامیانه عراقی و نقش آن در انتقال احساسات و پیامها میپردازد. همچنین، به ابعاد تاریخی و زبانی ابوذیه، از جمله ارتباط آن با گویشهای محلی و نظریاتی مبنی بر ریشههای هندی یا یونانی آن، اشاره شده است. نویسنده در این بخش، اهداف نگارش خود را بیان میکند[۲].
در این قسمت، به جوهر و ویژگیهای اساسی شعر ابوذیه نیز پرداخته میشود. این قالب شعری عمیقاً با احساسات و عواطف مردم عراق، بهویژه در مورد فاجعه شهادت امام حسین(ع)، گره خورده است. ابوذیه بهعنوان یک شکل از شعر عامیانه، از زبانی ساده و قابل دسترس برای بیان احساسات عمیق شادی، غم و اشتیاق استفاده میکند. همچنین، این بخش به پراکندگی جغرافیایی ابوذیه، از جمله شیوع آن در جنوب عراق و ارتباط آن با منطقه خراسان اشاره دارد و تفاوت آن با شعر کلاسیک عربی در ساختار و استفاده از عناصر گویشی را برجسته میکند[۳].
در ادامه، ساختار وزنی و قافیهای ابوذیه را تحلیل میکند. شعرهای ابوذیه معمولاً از چهار مصراع تشکیل شده که سه مصراع اول همقافیه هستند و مصراع چهارم قافیه متفاوتی دارد.
در این قالب، گاه کلمهای واحد با معانی متفاوت در سه مصراع اول تکرار میشود (جناس). نویسنده نحوه استفاده از اوزان عروضی مختلف را نشان میدهد. این بخش، شامل جداول و مثالهای فراوانی است که الگوهای وزنی و تنوعات آنها را توضیح میدهد[۴].
همچنین به طبقهبندی ابوذیه بر اساس تنوعات سبکی و موضوعی آن میپردازد. در اینجا توضیح داده میشود که «ألوان الأبوذية»، به اشکال و ظرایف گوناگون در این ژانر شعری اشاره دارد. نویسنده، نمونههای متعددی را برای هر نوع ارائه میدهد که غنای فرم ابوذیه و توانایی آن در انتقال معانی مختلف از طریق بازی با کلمات را نشان میدهد[۵].
در ذیل عنوان «قواعد وفوارق»، به تشریح قواعد خاص حاکم بر شعر ابوذیه میپردازد و آن را از سایر اشکال شعری متمایز میکند. بر قواعد وزنی و قافیهای، بهویژه ماهیت منحصربهفرد جناس در سه مصراع اول و قافیه متمایز مصراع چهارم، تأکید میشود.
نویسنده، تحلیل دقیقی از نحوه عملکرد واحدهای وزنی در ابوذیه ارائه میدهد، که گاهی با قوانین عروضی متعارف متفاوت است[۶].
- «نهاية المطاف»: این بخش، خلاصهای از مباحث و نکات نهایی درباره مطالعه ابوذیه را ارائه میدهد. به پیچیدگیهای وزنی مختلف و چالشهای تحلیل قالب ابوذیه با استفاده از قواعد عروضی سنتی اشاره شده است.
نویسنده بیان میکند که برخی از جنبههای شعر ابوذیه ممکن است به دلیل ماهیت عامیانه و گویشی آن، کاملاً با عروض کلاسیک عربی مطابقت نداشته باشد. تأکید بر اهمیت مطالعه این اشکال شعری عامیانه به دلیل ارزش هنری و فرهنگی آنها، حتی اگر از هنجارهای آکادمیک فاصله بگیرند، در این بخش تکرار شده است[۷].
- نصوص من الأبوذية: این بخش اصلی کتاب، مجموعهای وسیع از اشعار ابوذیه را ارائه میدهد.
برای هر شعر، نام شاعر و گاهی زمینه سروده شدن شعر، مانند سرایش در طول رویداد کربلا، ارائه شده است[۸].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.